بخشی از مقاله
چکیده
از دید صاحب نظران و افراد متخصص محیط زیست آلاینده هاي حاصل از سوخت بنزین اتومبیل ها و سایر سوختهاي وسایل نقلیـه پنهان نیست. جیوه یکی از آلاینده هاي سمی است که کمتر در مورد آن مطالبی در روزنامه ها و همایشها ارائه شده است. جیوه بـه راحتی از طریق هوا، خاك و آب به صورت یون جیوه یا بخار جیوه جابجا می شود. خطرات زیست محیطی جیوه حاصـل از سـوخت اتومبیلها (بنزین) در هوا از مجموع کلیه آلاینده هاي دیگر که از اتومبیلها و صنایع یک شـهر حاصـل مـی شـود، بیـشتر اسـت زیـرا غلظت مجاز جیوه در آب شرب طبق استاندارد محیط زیست آمریکـا (EPA) یـک میلیگـرم در متـر مکعـب (PPb1) و در هـوا 0/1
میلیگرم در متر مکعب می باشد. یکی از دلایل عدم توجه به اهمیت آلایندگی جیوه احتمالا به علت عدم توانایی در اندازه گیـري بـا استفاده از دستگاههاي Atomic-Absorption-Spectroscopy براي تعیین مقدار جیوه با دقت PPb1 در آزمایـشگاههاي تحقیقـاتی و بیمارستانها می باشد. در بخش اول این مقاله مقدار جیوه اي که براساس استاندارد EPA و به مدت یک سال مـی توانـد وارد هـواي شهر تهران شود با جیوه حاصل از سوخت بنزین حداقل یک میلیون اتومبیل در شهر تهران در مدت یک سال مقایسه شده است. در این مقایسه علاوه بر جیوه موجود در بنزین که وارد هواي شهر تهران می شود جیوه حاصل از سوخت نفت سفید و گازوئیـل را بایـد به آن اضافه نمود و تنها مقایسه جیوه حد مجاز توصیه شده در استاندارد سازمان حفاظت محیط زیست آمریکا (EPA) بـا جیـوه اي که از طریق سوخت اتومبیلها وارد هواي شهر می شود بیانگر شدت آلودگی هواي شهر تهران است.
در بخش دوم مقاله یکی از کانونهاي تولید جیوه به صورت گاز توسط واحدها و یا کارخانجات تولید گاز کلر و انتـشار آن مخلـوط بـا گاز هیدروژن خروجی در دماي حدود 70 درجه سانتیگراد مورد بحث و بررسی قرار گرفته است که در حـال حاضـر ایـن واحـدها از طرف سازمان محیط زیست به دلیل آلودگی با جیوه تهدید به تعطیلی شده است و استحصال – استخراج این جیوه گازي در دمـاي محیط با حلال ارزان و بهداشتی و در دسترس توسط نویسندگان این مقاله به این واحدها توصیه مـی گـردد. ایـن طـرح مـی توانـد الگویی براي نمونه هاي مشابه در شهرهاي دیگر باشد و در کارگاههاي آینه کاري، باطري سازي و کلیه صنایع آلاینده در ارتبـاط بـا جیوه براي استحصال یا حذف جیوه گازي از اتمسفر هوا به کار رود.
در این مقاله گاز سوز کردن اتومبیلها براي کاهش جیوه هوا، مونیتورینگ دائمی و آزمایش روزانه مقدار جیوه گـازي در هـواي شـهر تهران و نیز جیوه در آب آشامیدنی، نشانه هاي حضور جیوه در بدن انسان (با اندازه گیري جیوه خون و ادرار) و در نتیجـه ضـایعات آن بر قلب – عروق خونی، توصیه شده است.
واژه هاي کلیدي: جیوه در نفت – منابع جیوه گازي در شهرها – ضایعات حاصل از استنشاق بخار جیوه .
اهمیت موضوع
جیوه یکی از سمی ترین فلزات سنگین در آب و هوا است( .( 13-11- 1 بطوریکه غلظت مجاز آن طبق استاندارد سازمان جهانی بهداشت (WHO) و سازمان محیط زیست آمریکا (EPA) در آب شرب برابر 1 میلیگرم در متـر مکعـب (PPb1) و
در هوا 0/1 میلیگرم در متر مکعب است. در مقایسه با سرب منتشر شده در هوا از بعضی سوختها، جیوه به صـورت فلـز و یون علاوه بر سمیت بیشتر آن با شعاع کوچک اتمی و یونی 1/5) و 1/1 آنگسترم) از ماسـکهاي معمـولی مـورد اسـتفاده براي بینی و دهان به راحتی عبور می کند. جیوه به صورت فلزي و یونی از طریق هوا و آب جابجا می شود. یکی از منابع مهم آلاینده هواي شهرها جیوه موجود در بنزین اتومبیلها، هواپیماها، نفت سفید و نیز گازوئیل و نفت کوره نیروگاههـاي برق است که پس از سوختن آنها به صورت جیوه فلزي وارد اتمسفر می گردد. از منابع کم اهیمت تر جیوه در شهرها می توان به جیوه گازي مخلوط با هیدروژن خروجی از واحدهاي تولید گاز کلر در صنایع تولید کلر گازي، صنایع آینه کـاري، باطري سازي و رله هاي الکتریکی اشاره کرد. براي شهر تهران با مساحت تقریبـی 50 " 50 کیلـومتر مربـع و تـا ارتفـاع تقریبی 50 متر از سطح زمین مقدار مجاز جیوه در هواي شهر طبق استانداردهاي مورد اشاره حدود 12/5 تن است با در نظر گرفتن مقدار 5/2 جیوه PPm یا 5/2 میلیگرم جیوه در هر کیلوگرم نفت (4-3) در نفتهاي حوزه خلـیج فـارس، مـی توان مقدار جیوه حاصل از سوخت بنزین اتومبیلها و هواپیماها، گازوئیل و نفت سفید را در تهران محاسبه و بـا 12/5 تـن جیوه مجاز طبق استاندارد در شهر تهران مقایسه کرد. طبق آمارهاي منتشر شده (20-19-18) میانگین بنـزین مـصرفی اتومبیلها در سال 1383 روزانه 63 میلیون لیتر (5) و در 1384/4/11 با افزایش %16/4 نسبت به سال 1383 برابر 73/3
میلیون لیتر در کشور بوده است.
براي نیروگاههاي برق کشور مقدار نفت گاز – گازوئیل پیش بینی شده در سال 1384 برابر 3/95 میلیـارد لیتـر و نفـت کوره 9/8 میلیارد لیتر (20-19-18) با چگالی نسبی 0/8 براي این دو سوخت می باشد بنابراین مقـدار جیـوه حاصـل از این نیروگاهها برابر 156 کیلوگرم در روز و 57 تن در سال می باشد. هرگاه بنزین مصرفی روزانه اتومبیلهاي تهـران را 10
میلیون لیتر (حدود یک هفتم بنزین مصرفی کشور در (1384/4/11 با چگالی نـسبی 0/8 در نظـر بگیـریم مقـدار جیـوه گازي حاصل شده در شهر تهران بیش از 16 تن در سال خواهد شد. با در نظر گرفتن اینکه مقدار مصرف بنـزین – نفـت سفید و گازوئیل در تهران تقریبا برابر هم می باشند ( 20-19-18 ) حدود 48 تن جیوه در سال از ایـن سـه محـصول در هواي شهر تهران آزاد می شود. مقایسه 16 تن جیوه حاصله از فقط سوخت بنزین اتومبیلها با مقدار 12/5 تن جیوه مجاز سالیانه شدت آلودگی هواي شهر تهران با جیوه را نشان می دهد. با توجه به نرخ رشـد مـصرف بنـزین سـالیانه %16/4 و
جیوه آزاد شده از سوخت بنزین اتومبیلها در تهران و ایران تا سال 1390 و مقدار بنزین مـصرفی هـر سـال و جیـوه آزاد شده، برابر جدول شماره 1 تخمین زده میشود.
