بخشی از مقاله
مقدمه
ناخن جويدن عادتى است كه توجه كودك را از دنياى خارج قطع مى كند و باعث در خود فرورفتن كودك مى شود و يا نشانگر نوعى حس انتقامجويى از محيط و ناكامى هاى ناشى از آن است.
پژوهشها نشان ميدهد كه ۵۰ درصد از نوجوانان و ۲۵ درصد از دانش آموزان دبيرستانى و يك سوم كودكان دبستانى به اين عادت مبتلا هستند.
بايد دانست که جويدن ناخن اغلب براى از بين بردن اضطراب و كسب آرامش است چراكه در افراد مضطرب آرامش دروغين به وجود مى آورد و وقتى كه به صورت عادت در بيايد ترك آن بسيار مشكل است و چه بسا با ترك آن شدت اضطراب كودك بيشتر شده و به ناچار به آن فشارهاى محيطى كه ممكن است از علل ناخن جويدن به شمار آيد، رو مى آورد.
اين را بدانيد كودكى كه در هر موردى تحت انضباط و تنبيه شديد قرار بگيرد به اين عمل رو مى آورد و گاهى نيز بر اثر الگوپذيرى مستقيم كودك از خانواده شكل مى گيرد.
كودكان كمرو و خجالتى نيز دچار اين حالت مى شوند البته بايد علل مربوط به رشد و نمو كودك مانند درد لثه ناشى از رويش دندان ها را نيز در نظر گرفت. صرفنظر از علل ايجاد مسئله توجه به نكات زير در درمان اين عادت الزامى است.
۱- ابتدا نيازهاى كودكتان را شناسايى كرده و او را در معرض فشار و ناراحتى شديد روحى قرار ندهيد براى مثال دويدن، پريدن، خراب كردن وسايل مراحل طبيعى رشد كودك است و كودك نمى تواند مدتى طولانى در يك جا ساكت و آرام بنشيند.
۲- سختگيرى بيش از حد باعث اضطراب در كودك مى شود. از او توقع بيش از حد توانايى اش نداشته باشيد. براى نمونه در كودكان خردسال قبل از آن كه از لحاظ بدنى آمادگى يابند انتظار كنترل دفع ادرار و يا مدفوع خود را نداشته باشيد.
۳- هرگز كودك را به خاطر اين عمل سرزنش و مسخره نكنيد.
۴- سعى كنيد هميشه او را با اشياى مورد علاقه اش سرگرم كنيد.
۵- دقت بيشترى به او اختصاص دهيد تا زياد تنها نماند.
۶- با فرزندتان صحبت كنيد و معايب اين كار را برايش توضيح دهيد.
۷- دقت كنيد و ببينيد چه اوقاتى بيشتر ناخن خود را مى جود و در اين موقع ها به او يك اسباب بازى يا تسبيح و يا يك تكه خمير بدهيد تا با آن بازى كند.
۸- براى ترك اين كار جايزه اى در نظر بگيريد و يا مقدارى سكه يا اسكناس به او بدهيد و به او بگوييد كه اگر او را در حال جويدن ناخن ديديد يكى از اسكناس ها را از او مى گيريد و شب اسكناس هاى باقى مانده را مى تواند براى خودش نگه دارد. (البته دادن اسكناس ها بايد متناسب با سن كودك باشد)
در پايان براى برطرف كردن اين عمل از پاشيدن نمك و فلفل و... بر روى ناخن هاى كودكتان خوددارى كنيد و لازم است بدانيد چه چيزهايى موجب اضطراب در كودكتان مى شود.
ناخن جويدن يكي از اختلالهاي عادي "نوروتيك" است كه معمولاً از 1 تا 5 سالگي آغاز مي شود و بتدريج در 9 تا 15 سالگي شدت مي يابد؛ اما اغلب در سنين نوجواني فرد متوجه عادت نامطلوب خود مي شود. اين اختلال در دخترها بيشتر از پسرها مشاهده مي شود و تقريباً در همه گروههاي اجتماعي وجود دارد.
بسياري از كودكان فقط هنگامي كه فشار روحي- عصبي دارند ناخنهاي خود را مي جوند كه اين فشارها مي تواند در مواردي نظير نگراني، اضطراب، عصبانيت، تماشاي فيلمهاي مهيج و يا ترس از امتحان و... باشد. در چنين شرايطي، ناخن جويدن راهي براي كاهش فشار دروني فرد است. بررسي ها نشان مي دهد اضطراب مهمترين عاملي است كه در سبب شناسي اين اختلال دخيل است.
بسياري از والدين زماني كه مي بينند فرزندشان در حال جويدن ناخن هايش است ناراحت، آزرده و خشمگين مي شوند .
به او تذكر مي دهند كه؛ «ما نگران سلامتي و بهداشت تو هستيم و نمي خواهيم در آينده انگشتاني زشت داشته باشي.»
بيشتر آنان بر اين باورند كودكاني كه ناخن
مي جوند، دچار فشار عصبي و اضطراب شده اند و سعي دارند با اين عمل خود تشويش و دلهره خود را كاهش دهند.
آنها هم چنين نگران اين موضوع هستند كه اين رفتار در كودكانشان به صورت عادتي درآيد كه در آينده به سختي بتوانند آن را ترك كنند.
منظور از عادت، رفتاري مقاوم شده است كه بارها و بارها تكرار مي شود. يك عادت ممكن است گاه به عنوان يك سرگرمي و گاه راهي براي رهايي از اضطراب هاي روزانه كودك انتخاب شود.
اغلب كودكان و نوجوانان در طي دوران رشد خود، عادات و رفتارهاي گوناگوني را تجربه مي كنند كه مورد تاييد والدين و اطرافيان شان نيست؛ مثل مكيدن شست، انگشت در بيني كردن، موتاب دادن، چرخيدن هاي متوالي در اتاق.
آنان اين عادات را كاملاً غيرارادي و ناخودآگاهانه انجام مي دهند و به هيچ وجه قصدشان آزردن و برانگيختن ديگران نيست.
در اين گونه موارد انتخاب شيوه مقابله و رويارويي با آن مشكل از اهميت ويژه اي برخوردار است؛ زيرا مي تواند تاثير زيادي بر روند درمان و يا وخيم تر شدن اوضاع گذارد.
• زمينه ها و رشد
از آنجايي كه والدين اين كودكان هم در دوران كودكي خود چنين عادتي داشته اند و دوقلوها نيز گاهي به طور هم زمان شروع به ناخن جويدن مي كنند، مي توان به اين نتيجه رسيد كه اين مشكل و عادت مي تواند تا حدي ژنتيكي باشد.
البته بايد در نظر داشت، كودكان مقلدان بسيار ماهري هستند و با مشاهده يكي از اطرافيان خود كه ناخنش را مي جود ممكن است تصور كنند كه اين كار خوشايند و لذت بخش است و آنان هم شروع به جويدن ناخن هايش كنند. به همين دليل عوامل محيطي هم مي تواند در بروز اين اختلال موثر باشد.
تحقيقات نشان مي دهد كه تقريباً ۳۸ درصد كودكان ۶ _ ۴ ساله ناخن هايشان را مي جوند. اين عادت تا ۱۰ سالگي به اوج خود مي رسد و در مواردي تا ۶۰ درصد كودكان افزايش مي يابد. همچنين بيشترين ميزان ناخن جويدن در پسران ۱۴ _ ۱۳ ساله (۶۲ درصد) مشاهده مي شود.
ناخن جويدن در دختران حدود ۱۱ سالگي به بيشترين حد خود (۵۱ درصد) مي رسد. آمارها بيانگر اين موضوع هستند كه تقريباً ۲۰ درصد نوجوانان كماكان درگير اين مشكل هستند و ۲۰_۱۰ درصد اين عده نيز تا بزرگسالي عادت ناخن جويدن را در خود نگه داشته اند.
•
علل ناخن جويدن
چرا دست كودكي به سمت دهانش بالا مي رود؟ گروهي از پزشكان بر اين باورند كه هميشه علت خاصي براي عادات گوناگون وجود ندارد، بلكه گاهي آنها رفتارهاي آموخته شده اي هستند كه تنها پيامدهاي مثبت و خوشايندي براي كودك (و يا نوجوان) داشته اند.
براي مثال، مي توانيد زماني كه دست فرزندتان به سوي دهانش بالا مي رود، دقت كنيد و محرك هايي را كه موجب اين عمل در كودك شده است بهتر ارزيابي كنيد. شايد او در همان لحظه به كاري كه بايد انجام دهد و برايش مشكل است فكر مي كند، مي توانيد خيلي ملايم از او بپرسيد آيا مي داند دستش را به دهان برده است ؟
از جمله دلايل رايجي كه موجب ناخن جويدن در كودكان و نوجوانان مي شود، آن است كه درصدد كاستن از فشارهاي عصبي و تنش هاي روزانه خود هستند.
آنها از اين طريق سعي مي كنند با هيجانات و بحران هاي عاطفي دروني شان به مقابله برخيزند. از اين رو گروهي از روانشناسان بر اين باورند كه نفس «جويدن ناخن» عادتي زشت و ناپسند نيست، بلكه تنها مفري براي رهايي از تنش و استرس در كودك است.
همه ما لحظات بحراني و ناخوشايندي را در زندگي تجربه كرده ايم و شديداً تحت تاثير شرايط ناگوار قرار گرفته ايم. براي كاستن از تنش هاي روزانه به افراد بالغ توصيه مي شود از روش هاي كاهش استرس و اضطراب، آرام سازي عضلاني، پياده روي، يوگا و حركات ورزشي آرام استفاده كنند. اما كودكان براي آرام سازي هيجانات تندشان روش هاي خاص خودشان را دارند.
گاهي والدين تصور مي كنند كه يك كودك چرا بايد فشار عصبي داشته باشد؟ آيا مگر دوران كودكي دوران فراغت، بازي و بي خيالي نيست؟ اگر كودكي بنا به دلايلي عصبي، تندخو و پريشان شود، اين موضوع ناشي از خطا و اشتباه والدين و اطرافيان اوست ؟ پاسخ هر دو سئوال «منفي» است.
دوران كودكي همچون بزرگسالي، توام با استرس ها و فشارهاي رواني گوناگوني است. بزرگ شدن كاري بس دشوار و مشكل است.
والدين نمي توانند و به عبارتي نبايد جلوي تمامي فشارها و نگراني هاي زندگي را براي كودك بگيرند. هر كودك بايد سعي كند روشي براي كاستن از بار هيجانات و عواطف تند خود انتخاب كند كه هم موجب راحتي و آرامش خيال او شود و هم مورد قبول خانواده، اجتماع و شخصيت خود او باشد.
اضطراب
به طور كلي، اضطراب انسان از لحاظ وجود يا فقدان موضوع، به دو نوع "آزاد" و "موضوع دار" تقسيم مي شود. اضطراب آزاد، احساس وحشت و نگراني همه جانبه و منتشر است كه از موقعيت يا رويدادي خاص ناشي نمي شود، بلكه به صورت مداوم وجود دارد. اما اضطراب موضوع دار، وابسته به موقعيت معيني است، مانند اضطرابي كه به علت ديدن فيلمهاي ترسناك، مشاهده مشاجره والدين و شركت در امتحانات يا داغديدگي ... ايجاد مي شود. اين نوع اضطراب، نگراني ذهني درباره پيش بيني يك تهديد و يا بروز واقعه اي ناخوشايند در آينده است و مهمترين عامل مؤثر در بروز ناخن جويدن، اين نوع اضطراب است. بنابراين، ناخن جويدن روشي براي تسكين ناراحتي ها و عصبانيتهايي است كه از يك موقعيت اضطراب زا و فشارآور ناشي مي شود.
هيجان پذيري
برخي از روان شناسان ناخن جويدن را واكنشي براي تخليه هيجانها و تمايلات ناخودآگاه فرد براي خودآزاري مي دانند و معتقدند اين عمل به خاطر احساس گناهي است كه در فرد به وجود آمده و به خود تنبيهي و خود آزاري او منجر مي شود. از همين رو، ناخن جويدن در افرادي كه هيجان پذيرتر از ديگران هستند بيشتر ديده مي شود كه براي غلبه براين احساس، به طور غير ارادي اقدام به اين رفتار مي كنند.
همچنين "وكسلر" روان شناس مشهور، در اين زمينه مي گويد: كودكاني كه ناخنهاي خود را مي جوند به قدري بي قرار و آشفته اند كه حتي در خواب نيز آرامش ندارند و معمولاً دندانهايشان را به هم مي سايند.
تقليد
يكي ديگر از عوامل دخيل دراين اختلال "تقليد" است؛ به طوري كه اگر يكي از والدين، اطرافيان و يا همسالان كودك، عادت به ناخن جويدن داشته باشند، احتمال اينكه كودك فوق مبتلا به چنين اختلالي شود، بيشتر از كودكان ديگر است. زيرا كودكان برخي از رفتارها را به طور ناخودآگاه از والدين و اطرافيان تقليد مي كنند. از اين رو، هنگامي كه مي بينند الگوهاي رفتاري شان در مواقع ناراحتي و فشارهاي رواني اين عمل را انجام مي دهند، ياد مي گيرند براي رفع تنشهاي دروني خود، به جويدن ناخن بپردازند.
عوامل تشديد كننده اختلال ناخن جويدن
بنابر اعتقاد روانشناسان كودك، توجه بيش از حد به عمل ناخن جويدن، سبب تشديد اين رفتار مي شود. به همين دليل، بهتر است به جاي توجه به عمل شخص به خود او توجه كنيد و عامل به وجود آورنده ناخن جويدن را بررسي كنيد؛ زيرا درمان اساسي هر اختلال تنها با شناخت عامل به وجود آورنده آن امكان پذير است. در اكثر موارد، درمان پيشنهادي ناخن جويدن، روان درماني است.
همچنين، بررسيهاي انجام شده دراين زمينه نشان مي دهد، سرزنش، تنبيه و تهديد نه تنها اين رفتار را كاهش نمي دهد؛ بلكه تأثير منفي دارد و سبب تشديد اين عادت مي شود و يا اينكه رفتار نامطلوب ديگري از قبيل تيكهاي عصبي، جانشين آن مي شود.
روشهايي از قبيل بستن ناخن براي ترك ناخن جويدن، ماليدن داروهاي تلخ و بدمزه و... مؤثر نيست، بلكه با ايجاد اضطراب در كودك موجب مي شود بيشتر به اين رفتار بپردازند، ضمن اينكه اعتماد به نفس او را كاهش مي دهد.
يكي ديگر از اساسي ترين روشهاي كاهش اختلال مزبور اين است كه هيجان پذيري فرد را با ايجاد بهداشت رواني در زندگي او كاهش دهيم به عبارت ديگر، مسايلي را كه سبب هيجان پذيري او مي شود، شناسايي كنيم و درصدد رفع يا حداقل تخفيف آنها برآييم. چون با كاهش و رفع اضطراب و ناراحتي شخص، رفتار ناخن جويدن هم از بين مي رود. بدين ترتيب، قبل از هر اقدامي بايد علت بروز هيجانهاي نامطلوب را مشخص كرد. به عنوان مثال، در برخي موارد مشكل اصلي در خود والدين است، چه بسا اگر اختلاف و مشكلات والدين برطرف شود، درمان نيز آسان تر خواهد شد. اگر در زمينه فوق اقدام به درمان ناخن جويدن كودك كنيم، فقط نشانه آن را از بين برده ايم؛ ولي
مشكل اصلي به قوه خود باقي خواهد ماند و اين رفتار پس از مدتي كوتاه، دوباره مشاهده مي شود. مثل فردي كه دچار درد دندان مي شود بدون مراجعه به دندانپزشك از داروهاي مسكن براي تسكين درد استفاده كند، گرچه اين داروها موقتاً درد را تسكين مي دهد؛ اما پس از چند ساعت دوباره درد را احساس مي كند، به اين دليل كه مشكل وي ريشه يابي و درمان نشده است.
درمان
والدين و اعضاي موثر خانواده كودك براي درمان و كمك به كودكاني كه عادت به جويدن ناخن هاي شان دارند، روش هاي گوناگوني برمي گزينند.
گروهي از آنها با ساده ترين عادت ناخوشايند فرزندشان چنان عصباني و خشمگين مي شوند كه با شديدترين شيوه هاي تربيتي درصدد مقابله با آن برمي آيند. در حالي كه گروهي ديگر صبورانه و با ملايمت آرامش خود را حفظ مي كنند و سعي دارند روند تشخيص، درمان و بهبودي فرزندشان را پي بگيرند و با همكاري ها و حمايت هاي خود مانع از تشديد اوضاع شوند.
