بخشی از مقاله
گزارش کار اموزی سنگهاي ساختماني (مرمريت و گرانيت)
مكان: شركت سرمايه گذاري توسعه معادن كوثر قروه (كردستان)
بخش اول:
مرمريت
مقدمه :
مرمريت يك سنگ دگرگوني به شمار‌مي‌رود كه طيّ ميليون‌ها سال تحمّل فشار و حرارت بوجود آمده است. از بقاياي معادن قديمي كه دركردستان يافت مي‌شود. يك معدن مرمريت نيز وجود دارد كه شايد قدمتي بيش از 500 سال داشته باشد. نياز امروزه جوامع بشري به اين گونه سنگهاي تزئيني باعث شده كه بازار خوبي براي آنها فراهم باشد و متعاقب آن اكتشاف و استخراج بيشتري براي اين سنگ صورت پذيرد. در ابتدا اين سنگ‌ها به روش انفجاري استخراج مي‌شدند، امّا اكنون با توجه به پيشرفت در علوم و صنايع مختلف روش‌هاي نوين‌تري مانند استفاده از دستگاه‌هاي حفاري و دستگاه سيم برش به‌كار مي‌رود.
معادن مرمريت نيز بسان گذشته داراي سادگي در اكتشاف و استخراج نيستند. چه بسا معادني كه به ظاهر، از نظر مسايل اكتشافي و ذخاير سنگي غني بوده‌اند اما بعد از چند سال استخراج از آنها متوقف شده و باعث ورشكسته شدن افراد و شركت‌ها شده‌اند.
بنابراين براي اين‌كه بتوان يك معدن مرمريت خوب را شناسايي و اكتشاف و سپس استخراج نمود نياز به يك تجربة گرانبها الزامي است. براي اين‌كه يك معدن مرمريت و يا به‌طور كلي هرمعدني عملكرد خوبي داشته باشد، بايد هماهنگي خاصّي بين همة اجزا موجود در معدن اعم از بخش‌هاي اكتشاف و استخراج، كاركنان و ماشين‌آلات و كارگران وجود داشته باشد. شايد عملكرد بد يكي از
اين اجزاء دركلّ معدن اثر منفي گذاشته و باعث كاهش بازدهي معدن شود. پس وجود يك گروه آماده و هماهنگ درهر معدن ضروري به نظر مي‌رسد. به هرحال مي‌توان با بررسي اجزاء‌يك معدن و تشريح وظايف هر قسمت از معدن و چگونگي ايجاد رابطه در بخش‌هاي مختلف معدن به يك نتيجه‌گيري كلي در بحث عملكرد كل معدن رسيد.
گرانيت سنگي آذرين اسيدي است و از معروف‌ترين و پر استفاده‌ترين سنگ‌ها به‌شمار مي‌رود . گرانيت سنگي دانه درشت است و ابعاد دانه‌ها مساوي است. معمولاً داراي كوارتز فراواني است و فلدسپات‌هاي زيادي هم دارد كه مقدار ارتوز ازپلاژيوكلازها بيشتر است. معمولاً داراي مسكويت يا بيوتيت است و مقداري هورنبلند و گاهي هم پيروكسن در آن وجود دارد. رنگ آن معمولاً روشن است ولي رنگ‌هاي تيره در آن ديده مي‌شود معمولاً به‌رنگ‌هاي صورتي، سفيد، خاكستري روشن، سياه و سبز ديده مي‌شود و ممكن است بلورين يا شيشه‌اي باشد و تركيبي شبيه به گرانوريوريت دارد. گرانيت در استان كردستان نزديك به 15 سال است كه مورد اكتشاف و بهره‌برداري قرار گرفته است و قبل از آن نسبت به چگونگي استخراج آن و اقتصادي بودن استخراج آن به علت پراكندگي و
تكنونيزه بودن ترديد‌هايي وجود داشت! امّا با گذشت چند سال و تمركز بيشتر بر روي آن ارزش آن بيش از گذشته نمايان شد. در گذشته گرانيت در اين منطقه از كشور تحت تأثير معادن ديگر از جمله معادن سنگ مرمر و مرمريت و پوكه معدني و معدن طلا قرار داشت اما در ساليان اخير به علت اكتشاف عناصر كمياب و استراتژيك در آن بيشتر مورد توجه قرار گرفته است. بنابراين براي مصارف
ساختماني، از نظر اقتصادي مناسب نيست. چون اين گرانيت از نوع گرانيت‌هاي دگرسان شده را پاكي وي به شمار مي‌رود يك گرانيت مولد محسوب مي‌شود و كاني‌سازي و تمركز عناصر اقتصادي در آن وجود دارد.
فصل اول
مرمريت شامل كريستال، چيني و ابري است. معدن مرمريت پشت باسكول كه به علّت اين‌كه در نزديكي باسكول قديمي بوده است به اين نام معروف است. اين معدن از نزديك به 30 سال پيش و توسط فردي به نام ارباب قنبر كه بسياري از معادن قديمي ايران را كشف و استخراج نموده است كشف و به بهره‌برداري رسيد. اين معدن در جنوب غربي شهرستان قروه واقع شده است و با اين شهر حدود 10 كيلومتر فاصله دارد و درنزديكي كوه ابراهيم عطار و در نزديكي روستاي اوريه واقع شده است. به گفته مهندسين و تكنسين‌هاي اين معدن، معدن به پشت باسكول به راحتي تا 20 الي 30 سال آينده نيز قابل بهره‌برداري است و به گفتة سرپرست اين معدن تا 50 سال آينده نيز
مي‌توان از آن بهره‌برداري نمود. نزديك‌ترين فاصله‌ي آن به شهرستان قروه ودر حدود 10 كيلومتر است كه جادة آن خاكي است امّا اين جاده نيز تا 2 ماه آينده به آسفالت تبديل مي‌شود. اين معدن به وسيله‌ي جادة ديگري علاوه بر شهرستان قروه بر كارخانة آسفالت و معدن شانوره كه اين معدن نيز از معدن‌هاي بزرگ مرمريت محسوب مي‌شود متصل مي شود.
ارتفاع متوسط منطقه از سطح آب‌هاي آزاد 1600 متر است . آب و هواي اين منطقه مانند ديگر نقاط اين شهرستان آب و هواي سرد و معتدل است و بارندگي اعم از برف و باران در آن فراوان است. در فصل بهار باران فراواني در آن وجود دارد، امّا درفصل تابستان گرماي هوا در حدود 30 تا 38 درجه‌ي
سانتيگراد است و تابستان نسبتاً خشكي دارد. امّا در فصل پاييز و در اوايل مهرماه بادهاي سردي شروع به‌وزيدن مي‌كند و در اواسط پاييز معمولاً بارش برف در آن آغاز مي‌شود و زمستان‌هاي بسيار سرد و پر برفي دارد و چون در محاصره‌ي كوه‌هاي بلندي قرار دارد داراي آب و هواي سردي است و تعداد روزهاي قابل كار در اين معدن در حدود 3430 روز است و در ايام تعطيل و جمعه‌ها نيز به فعاليت خود ادامه مي‌دهد.
اما بارش‌هاي سنگين برف و باران چون باعث گلي شدن خاك‌هاي نرم معدن مي‌شود باعث ايجاد مشكلاتي براي كار و در نتيجه براي فعاليت معدن مي‌شود و اگر كار در فصول سرد تعطيل نشود حداقل با كندي فراواني صورت مي‌گيرد.
در مورد تاريخچه‌ي آن ذكر اين مطلب ضروري است كه اين معدن از سال 54 حدوداً شروع به فعاليت داشته و در ابتدا از طريق انفجار استخراج مي‌شده است و كارگراني كه در اين معدن مشغول به كار بودند اكثراً داراي سابقة بيشتر از 20 سال كار در اين معدن بودند و يكي از معضلاتي كه در آينده ممكن است گريبانگير اين معدن شود نزديك بودن سن كارگران به سن بازنشستگي است كه با آمدن نيروهاي جديد و فراگيري همة فنون مدتي نزديك به 2 تا 3 سال باعث افت محصولات استخراجي آن مي‌شود.
بهره‌برداري از آن بوسيلة شركت سرمايه‌‌گذاري توسعة معادن كوثر (سهامي عام ) انجام مي‌شود و در اداره معادن شهرستان قروه قرار دارد. شماره‌ي تلفن آن :
5222800 - 0872 است.
نوع مالكيت آن دولتي است و بصورت سهامي عام است.
فصل دوم
استان كردستان از ديدگاه زمين‌شناسي در دو زون ايران مركزي و سنندج – سيرجان قرار دارد اما بخش‌هايي از آن بازون رانده شدة زاگرس در ارتباط است.
شهرستان قروه و در نتيجه معدن پشت باسكول در زون ايران مركزي قرار دارد.
بخش‌هاي كربناته موجوددر دگرگونه‌هاي نواحي شرقي و مركزي به‌عنوان مهم‌ترين منابع اين نوع سنگ‌ها قابل استفاده‌اند و تشكيل كارنسارهاي مختلفي را در منطقة قروه داده‌اند. در قروه اين كانسارها در قسمت‌هاي بالايي بخش مياني و قسمت‌هاي زيرين بخش بالايي، سري سنگهاي ژوراسيك قرار گرفته‌اند كه توالي از سنگهاي كربناته ضخيم متبلور و سفيد رنگ را در بر مي‌گيرند كه در تناوبي با انواع شيست قرار دارند و دگرگوني از نوع ناحيه‌اي است كه از غرب به شرق افزايش مي‌يابد. به‌علاوه در مجاورت دايكها و توده‌هاي نفوذي كوچكتر تأثير عوامل دگرگوني همبري نيز مشهود است .
مرمريت‌هاي قروه خود از دگرگوني
سنگهاي كربناته حاصل شده‌اند كه تقريباً خالص بوده و احتمالاً از انواع آهك‌هاي ريفي، مرجاني و درياي كم عمق حاصل شده‌اند اين آهك‌ها در نتيجة فرايند مرمريتي شدن تبلورمجدد يافته و به مرمريت تبديل شده‌اند كه برحسب شدت دگرگوني و تركيب سنگ مادر 3 دسته سنگ را بوجود آوردذه‌اند (كريستال ، چيني ، ابري)
عمده‌ي سنگهاي تزئيني قابل استخراج در شرايط دگرگوني كم در مناطق اپي‌زون تا شرايط دگوگوني متوسط در مناطق مزوزون يافت مي شوند و عمدتاً تحت شرايط دگرگوني ناحيه‌اي ، ساختار مناسبي را جهت بهره‌برداري دارند.
در شرايط دگرگوني بالا درمناطق كاتازون و يا تحت شرايط دگرگوني همبري ساختار سنگ مناسب نبوده و با نزديك شدن به توده‌هاي آذرين علي‌ر غم افزايش اندازه‌ي بلورها، كيفيت سنگ نقصان يافته و رنگ آن نيز تغييراتي دارد.
كانيهاي موجود در آن مي توان به مونتي سيليت با فرمول و فلوگوپيت با فرمول را نام برد.
بطور كلي كانسارهاي سنگهاي ترئيني در سري‌هاي دگرگونه عموماً در شرايطي يافت مي‌شوند كه :
الف ) شدت دگرگوني از انواع ضعيف تا متوسط باشد. به عبارتي در مناطق بيوتيت تا ابتداي گرونا، در رخساره شيست سبز و بخش ابتدايي منطقه استروليت در رخساره آلماندين آمفيبوليت در دگرگوني نوع بارووين و منطقه كوارتز – آلبيت در رخساره شيست سبز دگرگوني نوع ابوكوما باشد.
ب) كانسارهاي آهكي در مواردي تشكيل مي‌گردند كه نوع رسوبات اوليه از انواع شيميايي، بيوشيميايي يا آهكي آواري باشند.
ج) كيفيت مادة معدني با دورشدن از توده‌هاي نفوذي بهتر شده و كانسار ساختار بهتري را مي‌يابد .
د) كانسارهاي بزرگ عموماً در شرايط دگرگوني ناحيه‌اي به‌وجود مي‌آيند.
هـ) چنين كانسارهايي در شرايطي قابل استفاده هستند كه كمرهاي آن از سنگهاي سست‌تر تشكيل شده و يا اين‌كه در نقاط عطف مابين طاقدريس و ناوديس قرار بگيرند.
در همين رابطه بايد نقش عوامل زمين ساختي را در تشكيل اين كانسارها مشخص نمود. اصولاً در سنگهايي كه تحت عوامل كو هزايي واقع شده و چين خورده اند اغلب كانسارهايي كه شيب طبقات در آنها حدود 40 درجه است ارزش اقتصادي بيشتري راداشته و خردشدگي كمتري را نشان مي‌دهند.
تأثير گسله ها و درزه‌ها در كانسارها متفاوت است و در انواع آهك‌هاي رسوبي و مرمريت‌ها وجود اين عوامل از كيفيت و بهره‌وري كانسار مي‌كاهد.
در اين معدن كه به روش پله اي استخراج مي شود در حدود 12 پله كار شده است و هم‌‌چنان نيز اين پله‌ها رو به افزايش است و كار در عمق زمين پي‌گيري مي‌شود.
ابعاد آن را نمي‌توان به‌طور دقيق بيان نمود ولي در حدود m700 درm 300 است و ذخيره‌ي اين معدن به‌طور احتمالي در حدود 000/000/2 تن تخمين زده شده است و قابل استخراج نيز مي‌باشد.
در مورد كارهاي اكتشافي بايد گفت كه هيچ گونه عمليات ژئوفيزيكي در اين معدن صورت نمي‌گيرد و عمليات ژئوشيميايي نيز بسيار كم در آن صورت مي‌گيرد، امّا گفته مي‌شود كه اين معدن اولين اولين بار از طريق چشيدن و مزه كردن خاك سنگ تبديل به معدن شده است.
ترانشه، اوكلون، چاهك و تونل‌هاي اكتشافي در اين معدن زده مي شود. اما چاههايي به منظور بريدن سنگ و استفاده از دستگاه سيم برش زده مي‌شود و نيز چاههاي انفجاري به‌منظور بريدن سنگ و استفاده از دستگاه سيم برش زده مي‌شود و نيز جاه‌هاي انفجاري بر منظور تعبيه مواد منفجره در سينه كارهاي سخت زده مي‌شود در سنگهاي ساختماني مخصوصاً مرمريت نمونه برداري به ندرت انجام مي‌شود و گمانه‌هاي اكتشافي در آن وجود ندارد.
براي تعيين ذخيره روش خاصي مدنظر نبوده و بطور تخميني ذخيرة آن محاسبه مي‌شود. از نظر تركيب كاني‌شناسي كانيهاي اصلي و فرعي زيادي در آن وجود ندارد. در اين معدن كلسيت و كلريت و گرونا و ديستن و بعضي از انواع ميكاها وجود دارد. امّا بخش عمده‌اي از كانيهاي همراه، كانيهاي آهن شامل هماتيت و منيتيت است كه وجود اين كاني‌ها از مرغوبيت سنگ كاسته و باعث غيرقابل استفاده بودن آن مي‌شود. خود مرمريت از آهك و دولوميت ساخته شده است.
در سنگهاي ساختماني و تزئيني معمولاً عياري وجود ندارد. اما درجه‌بندي خاصي دارد كه برحسب نوع سنگ و سالم بودن و درزه و شكاف و ترك نداشتن و نداشتن سنگ‌ها و كانيهاي همراه كه عمدتاً مزاحم به شمار مي‌روند، قطعات سنگ به درجه‌هاي 1 و2 و 3 تقسيم‌بندي مي‌شوند كه درجة 1 را ممتاز و تا حدي مي‌توان گفت صادراتي و درجة 2 و 3 نيز به ترتيب در درجه‌هاي پايين‌تري تقسيم‌بندي مي‌شوند.
كاربرد مرمريت براي توليد چيني و وسايل تزئيني و هم‌چنين در ساختمانها كاربرد دارد. امّا عمده مصارف آنها در ساختن وسايل تزئيني چيني و كريستال است.
فصل سوم
در اين معدن ماهيانه 6000 تن سنگ استخراج مي‌شود و ميزان توليد ساليانة معدن در حدود 75000 تن است. براي باطله‌برداري و انتقال سنگ لاشه در معدن 1 كاميون وجود داشت كه سنگهاي باطله را به نقطه‌اي در پشت معدن و در 200 متري معدن انتقال مي‌داد. كه اين سنگهاي باطله و لاشه سنگ‌ها نيز درجاده‌سازي و ساختن زير ساخت جاده‌ها كاربرد فراواني دارد و همين كاربرد باعث خلوتي معدن و جمع نشدن سنگ‌ها مي‌شود. براي دسترسي بر مادة معدني از سيم برش استفاده مي‌شود. به نحوي كه دو چال افقي در دوطرف سنگ حفر مي‌شود. كه اين چالها بوسيله‌ي دستگاه حفاري افقي يا لاسو حفر مي‌شود كه اين دو چاه يكديگر را قطع كرده و در انتها به هم مي‌رسند. سپس چاهي عمودي بوسيلة واگن دريل حفر مي‌شد كه محل تقاطع اين دو چال را قطع مي‌كرد. البته ابتدا به طريق تجربي بوسيلة يكي از تكنسين‌هاي معدن نقاط چاهها مشخص مي‌شد تا چاهها دقيقاً همديگر را در نقاط مورد نظر قطع كنند. سپس سيم برش در بين سنگهاي قرار مي‌گرفت و با حركت سريع باعث بريده شدن سنگ مي‌شد كه
اندازة سنگ به اتمام مي‌رسيد، از بالشتك هاي آبي استفاده مي‌شد كه آن را در دوطرف شكاف سنگ مي‌گذاشتند و با استفاده از فشار آبي كه به درون آنها ريخته مي‌شد و سپس منجر به تركيدگي آنها مي‌شد ( در حدود 5 تا 15 دقيقه ) سنگ جابه‌جا شده و از كوه جدا مي‌شد. اين بالشتك‌ها عمدتاً از جنس آهن و فولاد هستند. سپس با استفاده از ريفر بولدوزر و فشار بر سنگ،سنگ جدا شده و سقوط مي‌كرد. كه در مرحله‌ي بعد وظيفه جابجايي آن به عهدة لودر بود كه آن را از محل كمي انتقال داده و به محلي بازتر مي‌آورد. سپس با استفاده از دريل‌هاي دستي سنگ را به قسمت‌هاي كوچكتر تقسيم ميكردند و بعد از آن درجه‌بندي صورت مي‌گرفت . براي سرعت بخشيدن به كوچك كردن سنگ از 2 نفر كه با دريل‌هاي دستي كار ميكردند استفاده مي‌شد و روش استخراج ، پله‌اي روباز بود. در معدن پشت باسكول، هر 3 نوع سنگ وجود داشت
كه همين امر گاهي باعث ايجاد مزاحمت مي‌شد. مثلاً نوع ابري كه تركيبي از چيني و كريستال است در بازار مشتريان كمتري دارد كه رگه هاي آن باعث ايجاد مزاحمت در كار استخراج مي شد و نيز وجود رگه هاي آهن در بعضي نقاط باعث عدم استفاده از آن پله يا منطقه مي شد. مواد معدني در نقطه اي درون معدني قرار داده مي شود و بعد از درجه بندي توسط شركتهاي مختلف و با استفاده از تريلي ها بار زده مي شد. در معدن مرمريت به علت وجود سنگهاي باطلة زياد، منطقة بزرگي را به عنوان محل نگهداري باطله بكار مي برند.
فصل چهارم
در مورد حفاري و وسايل مورد استفاده در اين معدن بايد گفت كه براي كوچك كردن قطعات سنگ از چكش حفاري دستي استفاده مي شد كه 5 و 6 عدد از اين چكشها در اين معدن وجود داشت. 2 چالزن افقي در اين معدن وجود داشت كه از نوع دريفتر بود كه از سيلندر هوا براي ايجاد تراست استفاده مي شد. اما 2 واگن دريل در اين معدن وجود دارد كه عمر تقريبي آنها در حدود 15 تا 25 سال است. يكي از آنها كوچكتر و سرعت حركت آن بيشتر بود نزديك به 25 سال كار مي كرد و خرابي قطعات در آن باعث خوابيدن گاه و بيگاه كار مي شد.
