بخشی از مقاله
چکیده
اخلاق به معنی و مفهوم زندگی متعالی و انسانی داشتن یکی از محورهای تعلیمی ادیان الهی، بویژه دین اسلام است. از آنجا که اخلاق همواره یکی از شاخههای علمی تمدن اسلامی به حساب میآمده، کمتر شاعر، نویسنده و فیلسوفی است که به اهمیت چرایی اخلاق در آثار خود نپرداخته باشد.
در میان شاعران کلاسیک ایرانی بیتردید سعدی در سه اثر گرانسنگ خود، بوستان، گلستان و قصاید به بسیاری از مسائل اخلاقی توجه نشان داده و تمامی زوایای اخلاق اسلامی را با چاشنی ادبیات پروریده است. مقاله حاضر به روش تحلیلی- توصیفی در سه زمینه اخلاق فردی، پاسداشت مقام استاد، و ویژگیهای سلوک اخلاقی در حوزه دانشجویی پرداخته و به برخی نکات که در بهبود شرایط دوران دانشجویی مؤثر است، اشاره کرده است.
-1 مقدمه :
بی هیچ شکی،آدمی از همیشه تا جاویدان به دنبال راهکارهایی برای خوب زیستن و رسیدن به سعادت بوده است که بتواند با تکیه بر آن، بقای حیات خویش را تضمین کند .اخلاق وسیله ای مؤثر برای بهتر زیستن بوده و هست،
زندگی بشر امروز به دلیل پیشرفت هایی که در همه زمینه ها داشته است بیش از گذشته می تواند دستخوش آسیب گردد. امروزه نیاز به رعایت اصول اخلاقی از اهمیت والویت بیشتری برخوردار است. رعایت این اصول از سوی همه افرادجامعه بویژه قشر دانشجو به لحاظ تأثیر گذار بودن در جامعه خود قابل مطالعه و بررسی بیشتری است .
بی گمان "از اهداف دانشگاهها ومؤسسات آموزش عالی ، تربیت شهروندانی متعهد ، دلسوز و خدمتگزار به جامعه است . کسانی که خیر و صلاح امور را تشخیص دهاد و با حسّ تعهد و انسان دوستی در راستای تحقق اهداف الهی و انسانی گام بردارند. نهادینه کردن اصول اخلاقی در بین دانشجویان و آماده کردن آنها برای زندگی آینده بخش مهمی از مسئولیت دانشگاه هاست
ادبیات گرانسنگ ما گنجینه ای از اخلاق وتربیت است ؛ کم نیستند ادبیانی که در این زمینه داد سخن داده اند . در این میان سعدی بیش از دیگران به این مهم اهتمام ورزیده است . در بوستان - مدینه فاضله شاعر - ، گلستان و قصاید وغزلیاتش موضوعات فراوانی را به مسایل تربیتی اختصاص داده است .او با زبانی شیوا وشیرین به موعظه می پردازد . بیانی که بعد از گذشت قرنها برای بشر امروز نیز دلنشین می نماید . .سعه صدر و انسان دوستی او سبب شده که »ادوین ارنولد براند« شاعر انگلیسی او را متعلق به جهان قدیم و جدید بداند.
سعدی جنبه عملی اخلاق را برگزیده و معتقد است ابتدا باید ضمیرها آماده شود تا انفاس ،پذیرای تربیت گردد در غیر این صورت ضایع کردن عمل است :
زمین شوره سنبل برنیارد درآن تخم عمل ضایع مگردان - سعدی ، - 184: 1381 او به عنوان یک مصلح اجتماعی که در همه جنبه ها ، مصالح اجتماعی را مطرح کرده واز هیچ جهتی را فرو گذار نکرده و قصدش واقعا یک تربیت ساده اجتماعی بوده است
در پژوهش حاضر به شیوه تحلیلی ، توصیفی اخلاق دانشجویی را در سه زمینه اخلاق فردی ، بزرگداشت مقام استاد ، و سلوک دانشجویی در خوابگاه ، دسته بندی و با شواهد شعری ازگرانسنگ سعدی پی گرفته ایم.
-2 سوالات پژوهش
ضمن بازگشت به ادبیات گذشته تا چه حد آموزه های اخلاقی مطرح شده در آثار گذشتگان - به ویژه سعدی - در اخلاق جامعه امروزی - به ویژه قشر دانشجو - می تواند تأثیرگذار باشد.
-3 روش تحقیق
شیوه انجام پژوهش در این مقاله ، تحلیل محتوی و مضمون منابع کتابخانه ای بوده است.
-4 پیشینه پژوهش
تاکنون مطالعات فراوانی در اعمال و برخی رفتارهایی که احتمال ارتکاب آن ازسوی دانشجو می رود، مانند تقلب در جلسه امتحان، سرقت علمی و... صورت گرفته و مقالات فراوانی در این زمینه نگاشته شده است . در زمینه ادبیات ، بررسی ها حاکی از آن است که تقریبا در هیچ پژوهشی به طور مستقل به ضرورت تاثیر آثار ادبی گذشتگان در اخلاق دانشجویی پرداخته نشده است .که به ذکر چند مورد اکتفا می شود:
- بهرامی ، مهناز ، حسن زاده ، مجید ، نگرش دانشجویان درباره تقلب امتحانی و راههای مقابله با آن، نشریه علمی پژوهشی راهبردهای آموزش در علوم پزشکی، دوره 8 شماره 2، خردادو تیر 1394
- ایمانی پور، معصومه، اصول اخلاق حرفه ای در آموزش، مجله ایرانی اخلاق و تاریخ پزشکی، دوره ی پنجم، شماره ی 6، آذر 1391
- کلانتری قزوینی،شکوفه، قورچیان ، نادرقلی،آراسته، حمیدرضا، شناسایی ابعاد و مؤلفه های اخلاق دانشجویی، فرهنگ در دانشگاه اسلامی ×ٍَ سال هفتم، شماره دوم× تابستان1396
- حسنقلی پور، طهمورث ، نیری، محمود دهقان، بررسی عوامل مؤثر بر نگرش اخلاقی دانشجویان مدیریت، فصلنامه اخلاق در علوم فنّاوری، سال ششم، شماره 4 ، سال 1390
- الهیاری نژاد، مریم، اخلاق دانشجویی در اسلام، معرفت اخلاقی، سال ششم، شماره اول، پیاپی 17 ، بهار و تابستان 1394 ، ص 111
-5 اخلاق
در لغت به معنی خلق وخوست . و در تعریف سرشت وسجیه است اعم از سجایای نیکو وپسندیده مانند راستگویی و پاکدامنی یا سجایای زشت و ناپسند مانند دروغگویی وتهمت - ابن منظور 1414ق،ج - 87: 10 اخلاق درباره شناخت فضایل ورذایل بحث می کند وهدف آن هدایت انسانها به سوی خیرات و کمالات و ممارست در فضایل و دوری از ارتکاب پلیدی ها وجلوگیری از رذایل می باشد . لذا عالمان اخلاق مهمترین فایده این علم را تغییر خلق انسانها و تحول روحی آدمیان ذکر کرده اند
هدف اصلی علم اخلاق آموزش شیوه رفتار است - شریفی - 20 :1384 علم اخلاق به اخلاق نظری و عملی تقسیم می شود ، اخلاق نظری عبارت است از علم به صفات زشت و شناخت ویژگی های پسندیده و مکارم اخلاق - میرزایی، - 38: 1383 .اخلاق عملی نیز روشن می کند که انسان برای کسب فضایل اخلاقی و دورساختن رذایل از خود چگونه باید عمل کند.
.6 مضامین اخلاقی برگرفته از بوستان سعدی . 1,6 مشخصه های اخلاقی و رفتاری دانشجویان در حوزه فردی
اخلاق فردی عبارت است از تهذیب و تذکیه نفس و آراسته شدن به فضایل اخلاقی و دوری از رذایل برای رسیدن به کمالات نفسانی
.2,1,6 تواضع و فروتنی
تواضع عبارت است از شکست نفسی که نگذارد آدمی خودرا بالاتر از دیگری ببیند . لازمه آن کردار و گفتار چندی است که دلالت برتعظیم دیگران واکرام ایشان می کند.
سعدی در باب چهارم بوستان راجع به تواضع چنین می گوید:
زخاک آفریدت خداوند پاک // پس ای بنده افتادگی کن چو خاک
حریص و جهان سوز و سرکش مباش /// ز خاک آفریدندت آتش مباش
در جای دیگر، فایده و نتیجه تواضع را اینگونه بیان می کند:
قطره بارانی از ابر فرو میچکد و چون پهنای دریا را میبیند، خجل میشود و با خود میگوید:
که جایی که دریاست من کیستم گر او هست حقا که من نیستم - همان ، - 115 : 1379 چون قطره باران چنین تواضعی بهجا میآورد، سرنوشت، او را در دل صدف جای می دهد. دیری نمیگذرد که قطره باران، لؤلؤ شاهوار میشود:
چو خود را به چشم حقارت بدید // صدف در کنارش به جان پرورید
سپهرش به جایی رسانید کار // که شد نامور لولو شاهوار
بلندی از آن یافت کو پست شد // در نیستی کوفت تا هست شد
آنچه مسلم است ، دانشجو باید همواره دارای تواضع و فروتنی باشد. و بداند هرچه گستره علم ودانش او بیشتر می شود به همان اندازه باید متواضع و فروتن گردد وبداند تواضع راه را برای کسب سایر فضایل نیز هموار می کند.
