بخشی از مقاله
چکیده
با تأکید بر تفاوت ویژگی و شاخص، در این پژوهش ابتدا از بین واﮊههای قرآنی امّت، ملّت، ناس، قوم، بنیآدم، »امّت« به عنوان مفهومی کامل و عام انتخاب شد. امت با ویژگیهایی چون: هادی به حق، برگشتکننده به آن، مطیع و تسلیم، متعادل و گواه دیگر مردمان، داعی به خیر و آمر به معروف و ناهی از منکر به عنوان صفات جامعه پیشرفته و به عبارتی رساتر پیشرو، در آیات الهی قرآن معرفی شد. این امت منتخب در جامعه پیشرو اسلامی از شاخصهایی برخوردار است که با شاخصهای دیگر جوامع، اختلاف ماهیتی دارد. این شاخصها در سه محور - رشد، وجود اسوه و رهبری، امنیت - با توجه به مفاهیم قرآنی و روایی و با الهامگیری از دو نکته کلیدی - ابتغاء مرضات االله و رجاء به لقاء االله - مورد پیگیری قرار گرفت.
واﮊگانکلیدی: امّت، شاخصهای جامعه پیشرو اسلامی، رشد، اسوه و رهبر، امنیت.
مقدمه
جاودانگی و جامعیت قرآن در گرو ارتباط مستمر و همه جانبه با جامعه است. اسلام باید بتواند الگویی کامل از جامعه پیشرفته ارائه دهد تا از حضور در جامعه جدا فرض نشود. این جامعه مضاف بر آنکه ضروری است پیشرفته باشد یعنی با ویژگیها و شاخصهای فرامکانی و فرا زمانی خود را به عرصه عمل برساند، باید پیشرو بودن خود را نیز به اثبات برساند. جامعهای پیشرفته است که در طی مسیر خود، مسیر پیشرفت و تعالی را برگزیند اما در این حد توقف نکند و خود را به مرحله پیشرو بودن ارتقا ببخشد. به عبارت دیگر پیشرفته بودن در حوزه همان جامعه، خود را نشان میدهد اما زمانی که در کنار دیگر جوامع قرار میگیرد باید از مرحله پیشرفته بودن گذر کند و خود را در صف مقدم دیگر جوامع، پیشرو ببیند. این پژوهش بر آن است که شاخصهای جامعه پیشرفته اسلامی را در محورهایی چون: رشد، امنیت و وجود اسوه و رهبری بررسی کند و این فضای اسلامی را با دو اصل ابتغاء مرضات االله و رجاء به لقاء االله پیوند دهد.
پرسش اساسی این مقاله این است که آیا با تکیه بر آیات قرآنی میتوان به شکل عینی و کاربردی، شاخصهای جامعه پیشرفته - یا پیشرو - اسلامی را ترسیم کرد؟
باید پرسشگرانه در مقابل آیات قرآنی قرار گرفت و به دنبال شاخصهایی گشت که مختص جامعه اسلامی باشد. نمیتوان گفت در دیگر جوامع این شاخصها بهطور کلی مفقودند بلکه منظور این است که این شاخصها بهطور کامل طبق دستورالعمل قرآنی و در ارتباط شبکهای با یکدیگر در جامعه اسلامی پیشرفته وجود دارند. این نکتهای است که وجه تمایز جامعه قرآنی با دیگر جوامع بشری است. از طرف دیگر با دقت در جوامع اسلامی بحران زده آشکارا در مییابیم که این شاخصهها ارتباط شبکهای خود را از دست دادهاند. به عبارت رساتر جوامع اسلامی بحران زده، جوامعی به شمار میآیند که ماهیت اسلامی خود را ترک کردهاند. نگاه جامعهشناسانه به این جوامع، نشانگر بحرانهای عمیقی به خصوص در حوزه تبدیل شاخصهای جامعه اسلامی به الگوهای برآمده از دیگر جوامع غیر الهی است.
این دسته سؤالات، میتواند مبنای پژوهشهای میدانی قرار گیرد.»امّت«، جامعه پیشرفته - یا پیشرو - قرآنی برای استنباط شاخصهای جامعه پیشرو اسلامی، باید از آیات، چارچوب جامعه و الفاظ دالّ بر آن را استخراج کرد.در آیات قرآن، الفاظی همانند: امّت، ملّت، ناس، قوم، بنیآدم بر مفهوم جامعه دلالت میکند. با دقت در این الفاظ میتوان »امّت« را در کاربردهای قرآنی جامعتر و رساتر از دیگر الفاظ، معادل جامعه قرآنی پیشرو قرار داد و در تعریف آن چنین گفت:امّت، واﮊهای است که معنای لغوی آن، جماعت مشخصی است، ولی در کاربرد قرآن تحول پیدا کرده و به معنای جماعتی بهکار رفته که افراد آن با یکدیگر روابط فکری، عقیدتی و رفتاری دارند.٢٦ همین تعریف در جوامع غیر الهی وجود ندارد چون روابط زنجیروار فکری و رفتاری در آن جوامع محقق نمیشود.امّت، به عنوان گلواﮊه منتخب آیات قرآنی در فضای مکه و مدینه بر حضرت ختمی مرتبت| نازل شد. مفهوم امت در این آیات بر مدار دو رویکرد جامعه انسانی بهطور عام و جامعه اسلامی است. برای ورود به مطالب اساسی، لازم است گذری مختصر بر این دو حوزه صورت پذیرد.
١. امت به عنوان جامعه عام انسانی
وَلَوْشر}لَجَعَلَاءَبﱡکَالنﱠاسَأُمﱠهوَاحِدَةً {؛٢٧ »و اگر پروردگار تو خواسته بود، همه مردم را یک امت کرده بود.«وَلِکُلِّأُمﱠهٍ}رَسُولٌفَإِذجرَسُولُهُمْاءَاقُضبَیْنَهُمِْالْقِسْطِیَ {؛٢٨ »هر امتی را پیامبری بود و چون پیامبرشان بیامد، کارها میانشان به عدالت فیصله یافت.«ٍ إِلاوَإِنْﱠخَ لامِ}َ نْفِیهَ ا نَ ذِیرٌ {؛٢٩ »و هیچ ملتی نیست مگر آنکه به٢٦. سید محمدباقر حکیم، جامعه انسانی از دیدگاه قرآن کریم. ٢٧. هود، آیه١١٨.٢٨. یونس، آیه٤٧ . ٢٩. فاطر، آیه٢٤.
