بخشی از مقاله
چکیده
احمد عزیزی و حسن حسینی از شاعران توانای معاصر و ادبیات انقلاب اسلامی هستند که با وجود شباهتهای بسیار در زبان و مضمون اشعارشان، تفاوتهایی نیز دارند که در این پژوهش به بررسی این شباهتها و تفاوتها میپردازیم. در کنار ترکیبسازیهای مشابه، و توصیفات که از خلاقیتهای شعری آنهاست؛ گستردگی دایره واژگانی در شعر عزیزی، ترکیبسازیهای بینظیر او با استفاده از پسوندهای مختلف و تاثیرپذیری او از زبان شعر حافظ عمدهترین تفاوت زبانی این دوشاعر است.
به طورکلی تنوع و گستردگی مضمون و محتوا در شعر عزیزی بیشتر از حسینی است اما در شعر حسینی مضمون در مرتبه اول قرار میگیرد و در شعر عزیزی زبان. با وجود تفاوت جایگاه زبان و مضمون در اشعار آنها، مضامین مشترک بسیاری چون انتظار ظهور، واقعه عاشورا، بزرگداشت چهرههای مذهبی، مدح و ستایش شهدا و ایثارگران، نگرانی از دست رفتن میزاث شهدا، خوداتهامی و حسرت جاماندن از کاروان شهدا در اشعارشان یافت میشود.در بررسی اشعار آنها به این نتیجه رسیدیم که حسینی از میان مضامین متنوع، چندین مضمون را برگزیده و حجم زیادی از اشعار خود را به هرکدام اختصاص داده است.
مثلاً در سرتاسر مجموعه »گنجشک و جبرئیل« به واقعه عاشورا، در مجموعه »هم صدا با حلق اسماعیل« به ستایش رزمندگان و شهدای جبهه و کربلا، در »سفرنامه گردباد« به مضامینی چون انتظار، غم غربت، سکوت و خلوت و بازهم ستایش شهدا و رزمندگان پرداخته است که هرچند مضامین مختلف، اما گستردگی مضامین قابل توجه نیست. بالعکس در شعر عزیزی به مضامین بسیار متنوعی پرداخته شده اما هر کدام حجم کمی از شعر او را به خود اختصاص دادهاند. علاوه بر حجم، هر کدام از این دو شاعر گاهی به موضوعاتی متفاوتتر از دیگری نیز پرداختهاند و یا نسبت به یک مضمون خاص، دیدگاه متفاوتی دارند که بیان آنها میپردازیم.
- 1 مقدمه
ادبیات پایداری ادبیات ستیزندگی و عشق است. ادبیات توفنده و پرتلاطمی که آلودگی به یاس و سکون را نمیپذیرد و بسان روح، پیوسته در کالبد خمود ادبیات هر عصر دمیده میشود. در واقع این گونه ادبی، در طول تاریخ و در کشاکش تهاجم قدرتها و تدافع جوامع سلطهناپذیر، همواره به مثابه ابزار و سلاحی بازدارنده رخ نموده و موجبات احیا، تداوم و بقای فرهنگی جوامع مورد هجوم یا تحت سلطه را فراهم آورده است. - امیری خراسانی، - 90 :1384 شاعران بسیاری به عرصه ادبیات پایداری وارد شدهاند و در قالبها و مضامین مختلف آن طبعآزمایی کردهاند.
علی موسوی گرماروی و طاهره صفارزاده از شاعران متعهد و پرتلاش ادبیات انقلاب اسلامی هستند و از بهترین شاعران مذهبی این عرصه محسوب میشوند. یوسفعلی میرشکاک، علی معلم دامغانی و نصراالله مردانی در سالهای 1357 و 1358 در اوج شاعری خود بودند. معلم، عزیزی و ابتهاج به مثنویسرایی در حوزه انقلاب و پایداری دست زدند. پیشتازان جریان شعر دفاع مقدس، یوسفعلی میرشکاک، احمد عزیزی و سید مهدی شجاعی بودند که بعدها شاعرانی چون نصراالله مردانی، ساعد باقری، سلمان هراتی، فاطمه راکعی، حمید سبزواری و سپیده کاشانی به آنها پیوستند و در شعر دفاع مقدس نقش مهمی ایفا کردند. - کوچک-ور،
- 1-1 بیان مسئله
نگارنده در این پژوهش به بررسی زبان و مضمون، شباهتها و تفاوتها در اشعار احمدعزیزی و حسن حسینی میپردازد. عزیزی و حسینی هر دو از شاعران برجسته ادبیات پایداری هستند و مضامین ادبیات پایداری در شعر این دو شاعر نمود فراوان دارد. واقعه عاشورا، انتظار ظهور، نگرانی از فراموشی ارزشها، بزرگداشت چهرههای مذهبی برخی از این مضامین هستند.
- 2-1 ضرورت تحقیق
شناخت مبانی و جلوههای ادبیات پایداری برای ایجاد انگیزه در نسل مبارز، ضرورت تحقیق و پژوهش در شعر شاعران پایداری را برجسته ساخته است. امیدکه این پژوهش گامی در جهت شناخت بیشتر وکاملتر اشعار این دو شاعر مطرح ادبیات پایداری باشد.
- 3-1 پیشینه پژوهش
سید حسن حسینی و احمد عزیزی به دلیل تعداد قابل توجه آثارشان در میان شاعران معاصر و ارزشمندی اشعارشان، در سال-های اخیر همواره مورد توجه نویسندگان و پژوهشگران بودهاند . مقالهای با عنوان »تحلیل زیباشناختی زبان شعر احمد عزیزی بر اساس کفشهای مکاشفه« توسط آقای حسین حسینی نوشته شده است که هنجار گریزی و شگردهای آشناییزدایانه در کفش-های مکاشفه بررسیشده است و به اندکی از ویژگیهای سبک زبانی شاعر، در این مجموعه شعری پرداخته شده است.
خانم مریم شعبانزاده در مقالهای با عنوان »نگاهی به شعر عزیزی - 1390 - «که آرایههای ادبی و موسیقی کلام را باذکرنمونه-هایی در کتاب »ترانههای ایلیاتی« بهصورت محدود مطرح کرده است خانم کبری روشنفکر ودیگران در مقالهای با عنوان » گستره عناصر نماد و اسطوره در اشعار سمیح القاسم و حسن حسینی« - 1390 - تفاوتها، تحولات و دگرگونیهای معنایی مضامین نماد و اسطوره را در قالب نمودارها و جدولها بهصورت مستند ارائه داده است.
آقای محسن رضوانی در پایاننامه خود با عنوان »بررسی مختصات سبک هندی در شعر فارسی معاصر - 1390 - « ویژگیهای مختصر سبک هندی و بیدل را در اشعارعزیزی ردیابی کرده است. آقای غلامرضا سلطانینژاد در پایاننامه را با عنوان »بیان در آثارسیدحسن حسینی با تکیه بر چهار کتاب برادهها، طلسم سنگ، نوشداروی طرح ژنریک و همصدا با حلق اسماعیل - 1390 - « آمار استفاده از فن بیان را بررسی و با توجه به یافتهها و آمارها، میزان توانایی شاعر را سنجیده است و همچنین چگونگی سیر عناصر خیال را در آثار وی مورد تحلیل آماری و ارزیابی قرار داده است.
خانم فریبا فعال در پایاننامه خود با عنوان »بررسی ویژگیهای سبک هندی در اشعار سیدحسن حسینی و قیصر امین-پور - 1391 - « ویژگیهای سبک هندی نظیر تازگی، نازکخیالی و جستجوی تصاویر تازه را در شعر این دو شاعر نشان داده است. خانم اکرم سلطانی در پایاننامه خود با عنوان »بررسی شعر دفاع مقدس با تکیه بر غزلهای نصراالله مردانی و سیدحسن حسینی - 1391 - « مضامین و مفاهیم به کار گرفتهشده توسط دو شاعر را در غزلهایشان بررسی کرده است.
خانم مریم شعبانزاده در مقاله دیگری نیز با عنوان » فناوری در زبان امروز جستاری در تأثیر تکنولوژی بر شعر احمد عزیزی - 1392 - « ضمن معرفی استعارهها و کنایاتی که شاعر بر اساس واژگان مربوط به فناوری نوین ساخته است به بررسی و تحلیل آنها نیز پرداخته است. محمود صارمی در پایاننامه خود با عنوان »بررسی و تحلیل استعاره در شعر پس از انقلاب از دیدگاه معناشناسی شناختی با تکیهبر شعر قیصر امینپور و سید حسن حسینی - 1393 - « با توجه به مبانی نظری استوار و علمی نظریه جدید مربوط به استعاره - که نه تنها استعاره را امری تزئینی نمیداند، بلکه آن را جز جداییناپذیر زبان بهحساب میآورد - زوایای مختلف این نظریه را در شعر دو تن از برجستهترین شاعران انقلاب نشان میدهد.
- 2 معرفی دو شاعر
سید حسن حسینی متولد 1335 محله سلسبیل تهران بود. دیپلم طبیعی، لیسانس تغذیه، فوق لیسانس و دکتری ادبیات داشت. از سال 52 نوشتن و سرودن را آغاز کرد. فعالیت در حوزه هنر و اندیشه اسلامی، تدریس در دانشگاه الزهرا و دانشگاه آزاد به-ویژه دانشگاه آزاد ورامین، فعالیت در رادیو، چاپ کتاب شعر »همصدا با حلق اسماعیل«و »گنجشک و جبرئیل«، در زمینه ترجمه، »حمام روح، گزیده آثار جبران خلیل جبران، در زمینه سبکشناسی »بیدل، سپهری و سبک هندی«، »برادهها« که مربوط به نقد ادبی است، »مشت در نمای درشت« که مقایسه ادبیات و سینماست، »بالهای بایگانی«، » در ملکوت سکوت«، »ناودان الماس«، »سفرنامه گردباد«، »تنها طرف آفتاب را گفت«، » فستیوال خنجر«از فعالیّتهای ادبی او میباشد.
- سید حسن حسینی از زبان خودش، - 42 :1384 زندهیاد سید حسن حسینی در نهمین روز سال 1383 دار فانی را وداع گفت. احمد عزیزی در چهارم دیماه 1337 در خانوادهای اهل ذوق در کرمانشاه به دنیا آمد. سرودن شعر را از سالهای جوانی آغاز کرد. ابتدا سبک شعری مستقلی نداشت و اکثر اشعارش تقلیدی بود؛ از عطار گرفته تا سپهری، آثار شاعران پیش از خود را مشق میکرد. مدتی تمرکزش بر تقلید از غزلیات حافظ بود.
تقلیدهای ملالآوری که دارای ارزش ادبی چندانی نیستند. بیشتر قالب های شعری را آزمود و حتی از کنار شعر نیمایی و نهضت نو سرایی بیتفاوت عبور نکرد. دوران پرسه و روزگار طبعآزمایی و تقلید عزیزی تا سال 1362 ادامه داشت. نقطه عطف زندگی او کشف بیدل بود. آشنایی بیشتر و انس فراگیر او با این شاعر هندی- مغولی پنجرههای تازهای را به روی ذهن و نگاه عزیزی گشود. احمد عزیزی شاعر شطحیات نیز است و میتوان او را بهنوعی احیاگر این ژانر ادبی در اثر حاضر دانست.
تاکنون مجموعه آثار سیل گل سرخ - 1352 - ، کفشهای مکاشفه - 1367 - ، شرجی آواز - 1367 - ، ترجمه زخم - 1370 - ، خوابنامه و باغ تناسخ - 1371 - ، باران پروانه - 1371 - ، رودخانه و دریا - 1371 - و ملکوت تکلم - 1373 - از او انتشار یافته است احمد عزیزی در نیمه اسفند 1386براثربیماریهای قلبی و کلیوی به کما رفته و تا اکنون یعنی حدود 7 سال همچنان در بیهوشی به سر میبرد. - رضوانی ، - 60 :1390
- 3 خلاقیتهای حسینی و عزیزی
- 1-3 ترکیبسازی
از بارزترین مشخصه شعری حسن حسینی کاربرد ترکیبات تازه است. در واقع تمام قالبهای شعری که شاعر درآنها طبعآزمایی کرده است وفور ترکیبات نو حسینی را نشان میدهند.
