بخشی از مقاله
چکیده:
کمبود نقدینگی صنعت برق یکی از معضلات خدماترسانی مناسب در این حوزه است و در حالی رخ میدهد که بخش قابل توجهی - حتی تا 50 درصد - از صورتحسابهاي انرژي مصرفی مشترکین وصول نمیشود یا پس از دوره انتظار طولانی - در حدود 60 روز - به مجموعه برق بازمیگردد. یکی از رویکردهاي کاهش این معضل، استفاده از الگوهاي پیشپرداخت است که توانایی افزایش ارزش فعلی درآمد شرکتهاي توزیع برق را دارد. در این مقاله ضمن بررسی الگوهاي مختلف پیادهسازي این الگوها و با درنظرگیري محدودیت بودجه شرکت، الگویی پیشنهاد و بررسی شده است که در آن، نیازي به تعویض کنتور نبوده و مشترکین را با ارایه تخفیفهاي مختلف به استفاده از چنین الگوهایی ترغیب مینماید.
به منظور تحلیل اثر چنین الگوهایی بر درآمد شرکت، از شبیهسازي مونتکارلو استفاده شده است که به تحلیل وضع موجود و چند گزینه پیشنهادي پرداخته است. نتایج شبیهسازي نشان داد که در مقایسه با وضعیت موجود - الگوي پسپرداخت - در بدترین سناریو - مشارکت کم و ارایه تخفیف زیاد - نیز 4 درصد افزایش ارزش فعلی درآمد شرکت متصور است و در سناریوي مشارکت قابل قبول 20 - درصد مشترکین - ، افزایش 17 درصدي ارزش فعلی درآمد ممکن خواهد بود که عدد بسیار قابل توجهی میباشد.
-1 مقدمه
پیشپرداخت برق، در واقع خرید انرژي الکتریکی پیش از مصرف آن است که در مقایسه با الگوي جاري تسویه مالی در صنعت برق کشور یعنی صدور قبوض و دریافت بهاي برق پس از مصرف آن، شکل جدیدي از معاملات انرژي با مشترکین میباشد. پیادهسازي سیستم پیشپرداخت میتواند علاوه بر تعجیل در وصول درآمد و تنوعبخشی به گزینههاي پرداخت هزینه برق مصرفی، یکی از راهکارهاي مدیریت هزینه مشترکین و مدیریت مصرف برق نیز محسوب شود چرا که میزان برق مصرفی را ملموستر نمایش میدهد.
از طرفی به دلیل افزایش بدهی بهاي برق مصرفی مشترکین و همچنین طولانی بودن دوره انتظار براي دریافت بهاي برق و نیز افزایش هزینههاي مالی، ضروري است که تدابیري اندیشه شود تا دوره انتظار صنعت برق را براي دریافت بهاي برق مصرفی کاهش داد. روش پیش پرداخت، یکی از روشهاي دریافت هزینه برق از مشترکین است که سابقه آن در برخی از کشورها به چندین دهه پیش برمیگردد که براي این منظور، نصب کنتورهاي هوشمند پیشپرداختی در سطح وسیعی آغاز شده است.
در ایران نیز سازمان سابا در طراحی سیستم اندازهگیري هوشمند برق ایران - طرح فهام - ، قابلیت پیادهسازي فنی سیستم پیشپرداخت را بررسی نموده است [1] اما این طرح هنوز به مرحله پیادهسازي نرسیده است. یکی از دلایل عدم پیادهسازي چنین طرحهایی، وجود ابهام در خصوص مزایا و معایب آنهاست که این پژوهش درصدد شفافسازي منافع آنها و همچنین انتخاب الگوي مناسب پیادهسازي آن بوده است. در این پژوهش با استفاده از ترکیب روش شبیهسازي مونت کارلو و ارزش فعلی، چند گزینه براي پیادهسازي طرح پیشپرداخت بررسی شده و براي انتخاب از بین گزینههاي مختلف، میزان افزایش یا کاهش ارزش فعلی درآمد شرکت توزیع برق یزد محاسبه و تحلیل شده است.
-2 پیشینه پژوهش
در این بخش به معرفی و بررسی مهمترین تحقیقات منتشرشده در حوزه تحلیل روشهاي پیشپرداخت صورتحساب مشترکین برق پرداخته شده و در انتها مزایا و معایب آنها بررسی شده است. آون و وارد [2] سابقه و مزایاي پیادهسازي طرح پیشپرداخت در بریتانیا را مرور کردهاند. طبق آمار اعلامی ایشان، در دهه 80 قرن بیستم از از دستگاههاي اندازهگیري سکهاي براي پرداخت مبلغ برق مصرفی استفاده میشده است اما به دلایل مختلفی مانند امکان سرقت سکهها از داخل کنتور یا در هنگام جابجایی پولها، کنتورهاي اعتباري رمزي، کلیدي یا کارتی جایگزین این دستگاهها شدند.
در سال1990، 2 میلیون دستگاه و در سال 1997، 36 میلیون دستگاه کنتور اعتباري برق در این کشور مورد بهرهبرداري قرارگرفتند. هماکنون بیش از 6 میلیون کنتور اعتباري در بریتانیا استفاده میشود. کاسرین و نیکولایر [3] در پژوهش دیگري بیان کردند که کشورهاي دیگري نظیر هندوستان، آرژانتین، استرالیا و برخی کشورهاي عضو سازمان همکاري اقتصادي و توسعه - OECD - نیز از جمله پیشگامان اجراي این طرح هستند. به عنوان نمونه، آرژانتین در سال 1993 اجراي پیشپرداخت برق را با نصب 100 دستگاه کنتور اعتباري براي مشترکین تجاري آغاز نمود چرا سرانه مصرف زیادي دارند.
نتایج اجراي این پروژه منجر به کنترل مدیریت مصرف در خصوص این دسته از مشترکین نیز بوده است. مارتین [4] تعداد مشترکین طرح پیشپرداخت کشورهاي مختلف دنیا در سال 2011 را 20 میلیون واحد بیان کرده و با احتساب نرخ رشد %9 در سالهاي بعد، پیشبینی کرده است که این تعداد به بیش از 33 میلیون مشترك درسال 2017 برسد.
او مزایاي نصب کنتورهاي هوشمند را فراهم شدن بستر اصلاح الگوي مصرف، امکان اعمال مدیریت بار در شرایط عادي و اضطراري، کاهش خطاي نیروي انسانی در قرائت، صدور قبض و وصول مطالبات، کاهش تلفات غیر فنی و مانیتورینگ تلفات فنی شبکه توزیع، افزایش کیفیت خدمات و کاهش زمان قطعی و نظارت بر کیفیت برق، ایجاد بستر براي گسترش استفاده از تولیدات پراکنده و انرژيهاي پاك، امکان پیشفروش برق و راهاندازي خرده فروشی برق، بهینهکردن هزینههاي بهرهبرداري و نگهداري و فراهم آوردن بستر مناسب جهت قرائت مکانیزه کنتورها اعلام نموده است.
لان [5] پیشنهاد نمود که جهت استقبال از طرحهاي پیشپرداخت، تغییر قیمت شامل این دسته از مشترکین نگردد و صورتحساب آنها با نرخ ثابت محاسبه شود. گارثوایت [6] مزایاي استفاده ازکنتورهاي اعتباري را از منظر مشترکین بررسی نموده و به مواردي از جمله بازخورد بلادرنگ از مقدار و هزینه مصرف مشترك و امکان رویت تاثیر استفاده از دستگاههاي الکتریکی بر شارژ در حال مصرف در نمایشگر کنتورهاي اعتباري اشاره کرده است که منجر به مدیریت مصرف به دلیل کنترل هزینههاي پرداخت شده میگردد.
اوزاگ و آنالایتیکز [7] مزایاي استفاده ازکنتورهاي اعتباري را ازمنظر شرکت تامین کننده انرژي بررسی نموده و از نتایج اجراي طرح پیشپرداخت، به مواردي از قبیل: تعجیل در وصول درآمد و کاهش بدهی مشترکین، کاهش انرژي مصرف شده با نرخ 5,5 الی 15 درصد اشاره نموده است. ضمنا با بررسی تاثیر دما بر میزان مصرف، عنوان نموده است که به ازاي هر یک درجه افزایش دما منجر به افزایش 5 کیلوواتی مصرف میگردد و به ازاي استفاده از طرحهاي پیشپرداخت میتوان در هر ماه به طور متوسط 30 کیلووات انرژي ذخیره نمود.
اُسالیوان و همکاران [8] استفاده از کنتورهاي با قابلیت پیشپرداخت را مسبب افزایش بازخورد در مصرف مشترکین و مدیریت بهتر در رفتار مصرف مشترکین خانگی دانستهاند. در تحقیق مربوطه، طی نظرسنجی از مشترکینی که کنتورهاي اعتباري براي آنها نصب شده بوده است؛ 80 درصد، نصب این کنتورها را مسبب کنترل در رفتار مصرف خود دانستهاند.
کیو و همکاران [9] طی پژوهشی به بررسی رفتار مشترکین برق با اجراي طرح پیشپرداخت و نصب کنتورهاي کارتی پرداخته و بیان نموده که طی اجراي طرح به مدت دو سال از 2008 تا 2010 و مقایسه آن با مصرف مدت مشابه در زمان قبل از اجراي طرح، منجر به کاهش 12 درصدي در مصرف برق گردیده است.
علاوه بر این، نتایج این تحقیق نشان داده است که در تابستان به دلیل افزایش مصرف، مشترکین با کنترل بیشتر بر مبلغ شارژ، برق بیشتري را نسبت به زمستان ذخیره مینمایند.
اِستِوِس و همکاران [10] طی پژوهشی به تشریح طرح پیادهسازي پیشپرداخت برق درکشور برزیل پرداخته و مزیتها و ریسکهاي این طرح بررسی نمودهاند. همانگونه که در بررسی تحقیقات مشابه در کشورهاي مختلف دنیا مشخص گردید؛ تمامی تحقیقات قبلی مبتنی بر استفاده از کنتورهاي اعتباري اعم از کارتی، رمزي و کلیدي بوده است که به دلیل نیاز به سرمایه اولیه هنگفت و کمبود نقدینگی صنعت برق، در شرایط فعلی ممکن نمیباشد. لذا براي رفع این مساله و امکان اجراییشدن روش پیشپرداخت در ایران، در پژوهش حاضر تلاش شده است با همین شرایط موجود و بدون نیاز به تعویض کنتورها، امکان بهرهمندي از مزایاي روشهاي پیشپرداخت مهیا گردد.
-3 مدلسازي ارزش فعلی درآمد شرکت به عنوان مبناي محاسبات شبیهسازي در مدلسازي ارزش فعلی درآمد شرکت، مفروضات زیر در نظر گرفته شدهاند:
• صورتحساب - قبض - هر دوره، 5 روز پس از پایان دوره مربوطه صادر میشود.
• نرخ بهره روزانه طی یک سال ثابت است.
-1-3 ارزش فعلی درآمد حاصل از قبض دوره اول
درآمد حاصل از قبض دوره اول در دو حالت متصور خواهد بود که به صورت جداگانه مدلسازي شدهاند و سپس رابطهاي شکل داده شده است که هر دو حالت را به صورت توام مدلسازي نماید.
