بخشی از مقاله
چکیده
امروزه نگرانی در مورد پیامدهای حوادث ناشی از مواد خطرناک به یک معضل جهانی تبدیل شده است. زندگی در جهانی امن و عاری از خطر همواره آرزوی انسانها بوده است و توجه به ایمنی، به صورت تلاش برای بقاء، از بدو خلقت در نهاد بشر وجود داشته است. غالباً تهدیدات ناشی از بلایای طبیعی و تکنولوژیک، تروریسم و جنگ می باشند و مقابله با آنها نیازمند کاربرد دانش و فناوریهای نوین مانند شبیه سازی پیامد است.
در این پژوهش مجتمع پالایشگاهی گاز و گاز مایع 1200 در 15 کیلومتری جنوب غربی گچساران به منظور فرآورش روزانه 3001MMSCF گازهای همراه ایستگاههای تقویت فشار ضعیف گچساران - ایستگاههای 1 ، - 2 و تولید روزانه 28000 بشکه مایعات گازی تأسیس گردیده است مورد مطالعه قرار گرفته است. گاز ترش ورودی به این مجتمع دارای سولفید هیدروژن با غلظت بالا است و ممکن است در صورت نشت، حادثه و انفجار برای پرسنل مجتمع و همچنین برای افراد خارج از مجتمع بسیار خطرناک و جبران ناپذیر باشد.
در این مطالعه با استفاده از مدل ALOHA به شبیه سازی انتشار گاز H2S در فصول مختلف، در شرایط مختلف جوی و سرعت باد پرداخته شد و در نهایت محدوده خطر با استفاده از معیارهای IDLH تعیین گردید. نتایج نشان داد که حداکثر نرخ خروج سولفید هیدروژن 909 kg/min و مجموع خروجی آن در یک ساعت 54540kg می باشد.
همچنین سناریوهای1 و2 در فصل زمستان در فاصله 1/9 کیلومتری دارای بیشترین سطح غلظت می باشد. در صورت وقوع حادثه غلظت سولفید هیدروژن در این سناریوها بیشتر از 100ppm می باشد که می تواند آسیب های جدی برای سلامت انسان به بار آورد. بطور کلی، استفاده از یافته های مدل ALOHA می تواند ریسک های خطر بهداشتی، ایمنی و محیط زیستی در مجتمع گازی گچساران را کاهش دهد.
-1مقدمه
امروزه نگرانی در مورد پیامدهای حوادث ناشی از مواد خطرناک به یک معضل جهانی تبدیل شده است. این تهدیدات ناشی از بلایای طبیعی و تکنولوژیک، تروریسم و جنگ می باشند و مقابله با آنها نیازمند کاربرد دانش و فناوریهای نوین است که شبیه سازی پیامد در این زمره است.[1]زندگی در جهانی امن و عاری از خطر همواره آرزوی انسانها بوده است و توجه به ایمنی، به صورت تلاش برای بقاء، از بدو خلقت در نهاد بشر وجود داشته است.
از سوی دیگر بشر همواره در تلاش برای بهبود زندگی و سطح رفاه خود بوده و در این راه با ایجاد تغییر در طبیعت کوشیده منابع آن را در خدمت خود درآورد. در سال های آغازین گسترش فعالیت های صنعتی، مهندسی ایمنی به صورت درس گرفتن از حوادث رخ داده برای بهبود طراحی های آتی تجلی می یافت. بر مبنای تجارب کسب شده و برای جلوگیری از حوادث مشابه، مهندسین فرآیند آموخته های خود را به صورت کدهایی طراحی، مدون و منتشر کردند. به علت محدود بودن دامنه فعالیت های صنعتی در این برهه،عموماً حوادث رخ داده محدود به تجهیرات خاص و یانهایتاً مرزهای کارخانه ها می ماند.
اما پس از رشد سریع صنایع شیمیایی و نفت در ابتدای دهه شصت میلادی، تعداد و دامنه تاثیر حوادث صنعتی نیز افزایش چشمگیری داشت.رخداد حوادثی چون فلیکس بورو انگلستان در سال 1974 و یا حادثه نشت گاز سمی در سوسو ایتالیا به سال 1978 تنها نمونه هایی از این حوادث است. این حوادث و حوادثی از این دست بر خلاف حوادث پیش از سال های دهه شصت، تاثیری فراتر از مرزهای کارخانه های مربوط داشتند.[5-2]در این زمان بود که به علت فشار شدید افکار عمومی قوانین ایمنی واحدهای صنعتی توسط جامعه اروپا مورد تصویب قرار گرفت.
در آمریکا نیز پس از فاجعه بوپال در هند به سال 1984 که هنوز پس از گذر سال ها فجیع ترین حادثه صنایع شیمیایی شناخته می شود و برخی حوادث رخ داده در این کشور، قوانین متعددی در زمینه ایمنی صنایع از تصویب کنگره گذشت. این مسائل باعث به رسمیت شناخته شدن مهندسی ایمنی به عنوان یک شاخه کلیدی در حیطه مهندسی گشت.
بنا به نیاز احساس شده در سال های آخر دهه شصت میلادی بود که روش هایی برای شناسایی مخاطرات فرآیند ابداع و ارائه شد.اما حوادث واحدهای صنعتی با وجود وضع HAZARD چون روش شناخته شده قوانین الزام آور به ایمنی و ابداع روشهایی برای شناسایی و ارزیابی مخاطرات هنوز هم رخ می دهند.کشور ما نیز در مسیر صنعتی شدن تاکنون حوادث صنعتی قابل توجهی را تجربه کرده است.
حتی بهترین واحدهای صنعتی برخوردار از آخرین یافته های طراحی و کارآزموده ترین پرسنل بهره بردار نیز مصون از حوادث نیستند. بنابراین برای کاهش دادن دامنه یا احتمال رخداد این حوادث نیاز به پیاده سازی روش هایی موسوم به مدیریت ریسک است. هدف از مدیریت ریسک، شناسایی، ارزیابی و سپس حذف یا کنترل کانون های خطر است. مدیریت ریسک امروزه نه تنها در صنایع شیمیایی و نفت بلکه در بسیاری از فرآیندهای سازمان یافته بشری چون فعالیت های اقتصادی یا پروژه ای عظیم عمرانی هم کاربرد دارد. همانطور که ذکر شد یکی از ارکان مدیریت ریسک ارزیابی ریسک است.
ارزیابی ریسک ابزاری در خدمت مدیر یا تحلیل گر ریسک است که بر مبنای آن می تواند ریسک را اولویت بندی کرده و زمینه های مناسب برای کاهش ریسک را شناسایی کنند. ارزیابی ریسک می تواند به صورت کیفی یا کمی انجام شودمعمولاً. ارزیابی کمی ریسک برای سیستم های پیچیده و زمانی که ارزیابی کیفی نمی تواند اطلاعات کافی در اختیار تحلیل گر ریسک بگذارد به کار می آید.
شبیه سازی پیامد شامل پیش بینی اثرات ناشی از رهایش و پخش یک ماده شیمیایی در محیط توسط مدلهای ریاضی است. این شبیه سازی اثرات حادثه را به صورت آسیب به دارایی ها، زیرساخت ها، سلامت انسانها و محیط زیست ارزیابی نموده و معمولا ازالگوی چهار مرحله ای انتخاب سناریو، تحلیل شرایط، شبیه سازی حادثه و ارزیابی خسارات کمک می گیرد. مهمترین کاربرد شبیه سازی پیامد در واحدهای صنعتی، تعیین محدوده اثر گذاری حوادث بر تجهیزات فرایندی و کارکنان آنها و افراد پیرامون این مراکز است.در حال حاضرتقریباً 575000 ماده شیمیایی وجود دارد و هر ساله صدها ماده شیمیایی جدید وارد بازار میگردد.[10-6]
بدیهی است که این مواد می توانند پیامدهای بهداشتی و زیست محیطی متنوعی بسته به نوع و ترکیب این مواد داشته باشند. بنابراین لازم است مقتضیات یکسانی برای کلیه مواد شیمیایی که تولید یا وارد یا مصرف می شوند در نظر گرفته شده واطلاعات لازم برای حفاظت کارکنان و مصرف کنندگان در برابر خطرات مواد شیمیایی از طریق کاهش مواجهه، جایگزینی مواد خطرناک وتدوین مقررات کاری فراهم گردد.مقابله با تهدیدات ناشی از مواد خطرناک، بخصوص آنگاه که منجر به ایجاد یک بحران شود، کار یک مجموعه سازمان های مرتبط است و باید آن را یک تلاش جمعی نامید و ارگان ها و سازمان های ذیربط و ذینفع با یک مدیریت و فرماندهی و یک برنامه جمعی در کنار یکدیگر، برای مقابله با این تهدیدات هماهنگ و همصدا شوند.
تهدیدات و مخاطرات ناشی از مواد خطرناک از سه ناحیه حوادث ناشی از بلایای طبیعی و تکنولوژیک، تروریسم و جنگ سرچشمه می گیرند. حوادث عمدی و غیر عمدی مانند حوادث حمل و نقل، آتش سوزی و انفجار، حوادث صنعتی، نشت و انتشار مواد خطرناک، شیوع بیماری ها، حمله به تأسیسات شیمیایی و هسته ای در خلال جنگ، سیل و زلزله، تهدیدات اساسی هستند که مقابله با آنها به برنامه ریزی قبلی و دانش نوین نیازمند است و توانمندی مقابله با آن یک جریان اطلاعاتی و آموزشی همراه با بکارگیری تجهیزات خاص و به روز و مدیریت هماهنگ را طلب می کند.
برخی کشورها در زمینه پیش بینی پیامدها و نیز مقابله با حوادث ناشی از مواد خطرناک، تمهیدات و سازمان های مشخصی دارند و حتی دانشکده هایی به منظور آموزش و سازماندهی مقابله با تهدیدات تشکیل داده و برای هر دو شکل ظهور این حوادث برنامه های لازم را پیش بینی می نمایند.ویژگی ها و ابعاد شگفت انگیز تهدیدات ناشی از حوادث خطرناک، ضرورت آمادگی مسئولین و مردم را برای مقابله با این تهدیدات می طلبد. تهدیدات ناشی از حوادث مواد خطرناک سهم عمده ای را در بحران ها - حوادث صنعتی - شامل می شود، به گونه ای که غفلت از آنها میتواند موجب پیامدهای ناگوار و زیانباری گردد.
طبق تعریف سازمان بین المللی حمل و نقل هوایی، مواد خطرناک اقلام و مواردی هستند که می تواند باعث ریسک و خطر برای سلامتی، ایمنی، اموال و یا محیط زیست گردد. حوادث ناشی از مواد خطرناک می تواند به دو صورت بحران زا و یا معمولی ظاهر شوند. حوادث عمدی و غیرعمدی مانند حوادث حمل و نقل، آتش سوزی و انفجار، حوادث صنعتی، نشت و انتشارمواد خطرناک، شیوع بیماری ها، حمله به تأسیسات شیمیایی و هسته ای در خلال جنگ، سیل و زلزله، تهدیدات اساسی هستند که مقابله با آنها به برنامه ریزی قبلی و دانش نوین نیازمند است و توانمندی مقابله با آن یک جریان اطلاعاتی و آموزشی همراه با بکارگیری تجهیزات خاص و به روز و مدیریت هماهنگ را طلب می کند.
حوادث مواد خطرناک، علاوه بر تهدیدات جانی و مالی، اثرات زیست محیطی به شدت بالایی داشته و ممکن است تا سالیان زیادی ماندگاری داشته باشد. نظیر این حوادث در کشورهای هند - فاجعه بوپال - ، فرانسه - فاجعه فیزن - و ... به وقوع پیوسته است. مواد شیمیایی مختلف خصوصیات و میزان سمیت متفاوتی دارند و مواجهه با مواد شیمیایی سمی میتواند منجر به اثرات مختلفی شود که شدت آنها با توجه به راه مواجهه - تنفسی، پوستی و گوارشی - و میزان مواجهه متفاوت خواهد بود.
