بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مشکلات روز افزون برداشت بیرویه از آبخوانها کاهش راندمان چاه و در نتیجه افزایش عمق چاه - کف شکنی - و حفر چاههاي عمیق میباشد. از پیامدهاي افزایش عمق چاهها کاهش ظرفیت مخزن آبخوانها، افت سطح آب، فرونشست... میباشد. در این مقاله جهت شبیه سازي اثر افزایش عمق چاه در آبخوان از مدل عددي MODFLOW در دشت علی آباد استفاده گردیده است.
بدین ترتیب به ازاي افزایش عمق چاه یک لایه به آبخوان اضافه گردیده و آبخوان تک لایه به چند لایه با ضخامتهاي مختلف تبدیل گشته است. پس از بررسی نتایج مشخص گردید، که بخشهایی از آبخوان با افزایش عمق چاه نسبت به شرایط کنونی خشک گریده و چنانچه این روند به همین صورت ادامه یابد طی چند سال آینده شاهد خشک شدن بخشهاي زیادي از دشت علی آباد خواهیم بود.
-1 مقدمه
با توجه به بحث توسعه پایدار که یکی از خط مشی هاي جامعه است و در آن محیط، توسعه اقتصادي و کیفیت زندگی مورد توجه قرار می گیرد، بهره برداري از منابع آب باید به گونه اي صورت گیرد که با حفظ منابع آب براي نسل هاي آینده سازگار باشد، مدیریت این منابع در توسعه پایدار نقش مهمی را ایفا می نماید. در دهه هاي اخیر توسعه مدیریت آب تاثیر شگرفی بر سیستم هاي هیدرولوژیکی گذاشته است. بارها گزارشاتی اعلام شده است که تخلیه آبخوان بر توقف جریان پایه، خشک شدن تالاب ها، تخریب اکوسیستم ساحلی و کیفیت آب، فرونشست زمین وترك خوردن زمین تاثیر گذاشته است .[1]
بطور کلی منابع تامین آب شهرها از منابع آب سطحی و یا از منابع آب زیرزمینی و یا هر دو منبع میباشد. منابع زیرزمینی به لحاظ اوضاع جغرافیایی و اقلیمی، از اهمیت بالایی برخوردار است .[2] استفاده از آبهاي زیرزمینی در مناطقی نظیر ایران که در کمربند خشک و نیمه خشک کره زمین واقع شده است از دیر باز مورد توجه بوده است چراکه وجود تنها یک حلقه چاه آب میتواند حیات را به طبیعت خشک یک منطقه هدیه دهد.
با توجه به سهم قابل توجهی که منابع آب زیرزمینی - شامل چاهها، چشمهها و قنوات - در تامین نیازهاي مختلف کشور - شامل نیازهاي شرب، کشاورزي و صنعتی - دارند، شناخت وضعیت سفرههاي آب زیرزمینی - آبخوانها - و بررسی عوامل موثر بر کمیت و کیفیت آب آنها، داراي اهمیت فراوان میباشد. معمولا مسائل پیچیده عملکرد سامانه هاي طبیعی آب زیر زمینی را که راه حل تحلیلی ندارند به کمک مدلها حل مینمایند .[3]
مدل وسیله ایست جهت ارائه یک بیان تفهیمی یا ترسیمی از سیستم هاي فیزیکی با استفاده از معادلات ریاضی و اگر به نحو مطلوبی تنظیم و ساخته شده باشد می تواند وسیله اي قابل قبول جهت پیش بینی لازم به منظور مدیریت بهره برداري از منابع آب در نظر گرفته شود. این مطالعات به حدي مهم تلقی شده اند که آن را براي انجام تصمیم گیري هاي حیاتی و آنالیزهاي مدیریتی لازم می دانند .[4]
-2 مشخصات عمومی منطقه
دشت ساوه با وسعتی معادل 4069/4 کیلومتر مربع که حدود 2515/7 کیلومتر مربع آن را ارتفاعات و 1553/7 کیلومتر مربع آن را دشت تشکیل میدهد بعنوان° جزئی از حوضه° آبریز دریاچه نمک در بخش انتهایی زیر حوضه° قرهچاي در°حد فاصل طولهاي جغرافیایی 49 /59/€35 تا 51 /03/€27 شرقی و عرضهاي جغرافیایی 34 /27/€23 تا 35/12/€16 شمالی و مختصات UTMX=407519-505228 و UTMY=3813224-3895720 متر واقع شده است - شکل.[5] - 1-2
محدوده مورد بررسی از جنوب به حوضههاي آبریز کویر مقان و قمرود، از شمال به حوضه آبریز سهرود و از غرب به حوضه آبریز رودخانه قرهچاي - محدوده استان همدان و مرکزي - و از شرق نیز به دریاچه حوض سلطان محدود میشود. این منطقه در حاشیه شمال غربی واحد زمین ساخت ایران مرکزي واقع است که از طرف جنوب غربی تحت تاثیر نیروهاي فشاري کوهزایی آلپین زاگرس و از طرف شمال و شمال غرب تحت تاثیر نیروهاي فشاري کوهزایی البرز قرار گرفته است.
گسلهاي جنوب غرب منطقه مانند گسل هندس که از گسلهاي فعال نیز میباشد از روند گسلهاي زاگرس پیروي می-کند و امتداد شمال غرب-جنوب شرق دارد و از حدود جنوب روستاي گزل دره تا شرق زیرحوضه خلجستان قم مهمترین پدیده تکتونیکی منطقه محسوب میشود. از شمال روستاي گزل دره تا شمال احمد آباد شاهجرد یک گسل رانده ردیف-هاي رسوبی و آتشفشانی ائوسن را در مجاورت آبرفتهاي سازند هزار دره، آبرفتهاي قدیمی و حتی آبرفتهاي حاضر قرار داده است داراي امتداد شرقی-غربی و دشتهاي فروافتاده نوبران و ساوه بین دو عارضه تکتونیکی مورد اشاره از موقعیت مناسب براي انباشت آبرفتهاي عهد حاضر برخوردار شده اند .[5]
با توجه به گسترش لایههاي رسی در رسوبات آبرفتی در بعضی از قسمتهاي دشت مانند بخشی از قسمت مرکزي و شرقی، سیستم لایههاي آبدار مضاعف وجود دارد که از یک لایه فراتیک سطحی که در قسمتهاي عمیقتر به لایههاي نیمه محصور متصل است تشکیل شده که بررسی این موضوع احتیاج به مطالعات کامل نیمه تفضیلی و حفر چاههاي اکتشافی و مشاهدهاي و مطالعات ژئوفیزیک دارد لذا با توجه به مطالعات فعلی در قسمت اعظم منطقه مورد بررسی سفره آب زیرزمینی به عنوان آبخوان آزاد در نظر گرفته شده است .[5]
با توجه به شرایط زمین شناسی منطقه و وجود موانع خاص زیرزمینی و تغییرات سنگ کف، آبخوان یکپارچهاي در این محدوده وجود ندارد بطوریکه دشت ساوه به دو آبخوان به اسامی بلوك A در بخش غربی دشت و بلوك B - دشت علی آباد - در قسمت شرقی دشت تقسیم شده است. همچنین آبخوانهاي محدودههاي مطالعاتی خنجین، تلخاب و تفرش نیز بطور مستقیم ارتباط هیدرولوژیکی با آبخوان ساوه داشته و در واقع وروديهاي آب زیرزمینی به بخش مرکزي ساوه هستند. محدوده آبخوانهاي بلوك A و B در شکل 2-2 مشخص شده است .[5]
