بخشی از مقاله
چکیده
آنچه تاکنون در حوزه مطالعات تاریخ اسلام و حوادث دوران حکومت امیرالمومنینهعلیه السلاماه مطرح شده، بیشتر تبیین تاریخی حوادث بوده که موجب شده است بسیاري از جوانب فرهنگی و اجتماعی آنها مغفول مانده و تنها به گزارشی شرح حالی از روند وقایع اکتفا شودگهبه نظر میرسد آنچه امروزه میتواند راهگشاي فهم بسیاري از وقایع آن دوران باشد، تبیین دیدگاهها و مبانی نظري آن حضرت هعلیه السلاماز خلال کلام و گفتار ایشان است چرا که زبان آدمی، معرّف شخصیت اوست و به واسطه فهم گفتمان هر شخص و چینش منطقی کلمات او در کنار همدیگر و تحلیل محتواي آنهاست که میتوان به درکی جامع از دیدگاههاي آن فرد دست یافت و همچنین با نگاهی کلی به منطق حاکم بر مجموعه باقیمانده از کلمات ایشان و تحلیل محتواي آنها، امکان بازسازي یک سامانه کامل و تصویرپردازي از نگاه آن حضرتهعلیه السلاما به وجود می آیدگ هبه عبارت دیگر با تأملی دقیق و چینش منطقی کلمات و جملات، سخنان یا نوشتههاي افراد و تحلیل محتواي کیفی آنها میتوان به اعماق اندیشههاي آنان آگاهی یافتگهه در این مقاله به دنبال این هستیم که با بررسی مضامین نامه هاي مبادله شده بین حضرت علیهعلیه السلاما و معاویه در دوران کوتاه حکومت حضرتهعلیه السلاما به روش تحلیل محتواي کیفی، به نگاهی جامع در مورد مبانی سیاسی، فکري، عقیدتی و اخلاقی معاویه از نگاه حضرت علیهعلیه السلاما دست پیدا کنیم.
واژه هاي کلیدي:لرامیرالمومنین علیهعا، نهجهالبلاغه، معاویه، مکاتبات، روش تحلیل محتوا
مقدمه
اگرچه بسیاري از محققان و پژوهشگران حوزه مطالعات تاریخ اسلام و تاریخ تشیع کوشیدهاند به بازشناسی وقایع تاریخی دوران حکومت امیرالمؤمنینهعا هو شخصیت شناسی دشمنان ایشان بپردازند ولیکن آنچه تاکنون مطرح شده، بیشتر تبیین تاریخی حوادث همراه با غلبه نگاه تاریخ نگاري به آنها بوده استگههه به نظر میرسد آنچه امروزه میتواند راهگشاي فهم بسیاري از وقایع آن دوران باشد، تبییندیدگاهها و مبانی نظري آن حضرتهعاهاز خلال کلام ایشان است؛ چرا که به واسطه فهم گفتمان هر شخص و چینش منطقی کلمات او در کنار همدیگر و تحلیل محتواي آنها، میتوان به درکی جامع از دیدگاههاي آن فرد در رابطه با وقایع عصر او دست یافت چنانکه خود حضرت تَکَلﱠمامیرالمؤمنینواتُعهعاهرَفُوانیزبراینفَإِنﱠمسألهتأکیدالْمدارندرْءثه» مخْبوء تَحت لِسانِهِ«گهسخن بگوئید تا شناخته شوید، چرا که انسان در زیر زبان خود پنهان است.
نهجهالبلاغه، حکمت چؤناهه "بنیامیه" که در کلام حضرتهعا هاز آنان تعبیر به "قاسطین" شده، از جمله مهمترین و تأثیرگذارترین مخالفان حکومت حق بوده اند که اقدامات آنان، پیامدها و آثار تأثرگذاري در تاریخ اسلام داشته است و همانطور که حضرتهعا هنیز میفرمایند خطر آنان، بیشتر از دیگرأَلَا و إِنﱠجریانأَخْوهايمخالفف حکومتالْفِتَنِعلويعِنْدِيبودهاستثهع»لَیکُم فِتْنَهُ بنِی أُمیهَ تْنَهٌ عمیاء مظْلِمهٌ عمت خُطﱠتُها«هآگاه باشید ترسناکترین فتنههها براى شما از نظر من فتنه بنی امیه است، فتنههاى است کور، و ظلمانی که حکومتش همه جا را فرا گیردگهههمان، خطبه نؤاهه از هنگام بیعت عمومی مردم با حضرت امیرهعا هتا اتمام جنگ صفین، نامهههاى متعددى میان امامهعاهو معاویه رد و بدل شده که بر اساس تحقیقات صورت گرفته و مطالعه کتب تاریخی تعداد آنها به چن نامه می رسد، در حالی که سید رضی در نهجهالبلاغه تنها لاگ نامه از امامهعاهبه معاویه را نقل کرده است که البته بسیاري از آنها در حقیقت تلفیقی از چند نامه بوده و در مواردي همچندین نامه به صورت واحد در نهجهالبلاغه درج شده استگههر چند در این مقاله مجال ذکر کلیه نامه هاي حضرت هعاهو معاویه نمی باشد لکن تا حد امکان سعی شده است نتایج و نکات مهم آنها به تفکیک مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار بگیردگههبراي مطالعه بیشتر رگكثهجانی پور، ممنگ، فصل دوماهه در این میان سعی داریم با بررسی مضامین به کار رفته در نامه هاي حضرت علیهعا هنسبت به معاویه، به نوعی به کالبدشکافی شخصیت معاویه پرداخته و مبانی فکري، عقیدتی و سیاسی او را بر اساس کلام حضرت تحلیل نمائیم.
ضرورت تحقیق
در رابطه با کلمات امیرالمؤمنینهعاهو کتاب شریف نهجهالبلاغه سخن بسیار گفته شده و کتب و مقالات متعددي نیز نوشته شده است ولیکن تاکنون تحقیقی در زمینه تبیین مبانی و دیدگاههاي آن حضرت پیرامون یک واقعه یا شخصیت خاص و از خلال مکاتبات ایشان با رویکرد تحلیل محتوا و در قالب یک مقاله علمی، صورت نپذیرفته استگ هبه علاوه اینکه کلمات و نامه هاي آن حضرتهعاهخطاب به معاویه و پاسخ هاي معاویه به ایشان در کتب مختلف به صورت پراکنده و در قالب بررسی گزارشهاي تاریخی ذکر شده و از تبیین ساختار کلی این نامه ها و کشف مبانی فکري و عقیدتی طرفین در رابطه با یکدیگر و همچنین جنگ صفین، سخنی به میان نیامده استگهه نکته مهم این مقاله در این است که بر خلاف کتب تاریخی و یا شرح حال نگاري که تنها از کلمات حضرتهعاهبراي استنادات تاریخی استفاده میکنند، در پی این می باشد که از رویکرد تاریخی چشمپوشی کرده و صرفاً به تحلیل محتواي آنچه حضرت علیهعاهدر آن زمان خطاب به معاویه و شامیان و مسأله جنگ صفین بیان فرمودهاند، بپردازد و از خلال آن، دیدگاهها و مبانی ایشان را استخراج نماید.
