بخشی از مقاله
چکیده
مدتهاست که دیوان کامل لسانالغیب حافظ در غرب منتشر شده است. در عصر رمانتیک آلمان و در زمان حیات گوته - ٩۴١٧تا١٨٣٢ - علاقه و گرایش به ادبیات مشرقزمین شدت و رونق یافت و با گسترش توجه به ادبیات جهانی عنایت بیشتری به نویسندگان کلاسیک ایران و به خصوص حافظ شد. در عصر حاضر نیز بزرگان ادب و ایرانشناسان آلمانیزبان از خدمت به فرهنگ و زبان هر دو ملت دریغ نورزیدند و مطالب ارزندهای در این زمینه منتشر نمودند. در این مقاله سعی بر ارائه تصویر کلی از کتاب:“Hafis, Gedichte aus dem Diwan” نوشته پروفسور بورگل - Bürgel - داریم. هدف اصلی مقاله »بررسی شرح غزلیات حافظ« در کتابچه مذکور است که با کمک یونسکو در سال ١٩٨٨ در آلمان و در سری »آثار آسیایی« بهچاپ رسیده است.
روند و شیوههای شرح، همزمان بهوسیله ترجمه کتاب پیشگفته و توضیح همزمان مطلب و نحوۀ ارائه موضوع و شیوۀ اطلاعرسانی، جلوهگر میشود. سعی بر این داریم مشاهده کنیم: ساختار تشریح و توضیح مطالب دیوان تا چه میزان موفق بوده است؟ همچنین پیشنهادهایی ارائه میگردد تا راهکارها و چگونگی نشر موضوعات ادب شرقی برای خوانندۀ غربی شفافتر و مؤثرتر گردد. انتقاداتی از روند و نحوۀ شرح ارائه میگردد و مسیرهای بهبود گسترش ادبیات فارسی در کشورهای آلمانیزبان براساس نمونهای از دیوان حافظ و انواع ترجمههای آن پیشنهاد میشوند.
١. مقدمه
برای اولین بار در اروپا در سالهای ١٨١٢و١٨١٣ دیوان کامل لسانالغیب محمد شمسالدین حافظ در دو جلد منتشر گردید. مترجم آن فردی بود که با تجربه بزرگ زندگی در کشورهای شرقی و آشنایی به چندین زبان اقدام به بازگشایی آکادمی زبانهای شرقی در اتریش کرده بود. مترجم در بار پادشاهی آن زمان بود و علاقهای فراوان به حافظ داشت: هامر پورگستال . - Hammer-Purgstall - همین مترجم و ترجمه بود که گوته - ٩۴١٧تا١٨٣٢ - شاعر معروف آلمانی را ترغیب و تشویق به سرودن دیوان غربی شرقی معروف کرد و مسیر ادبیات جهانی را در آن زمان تسریع بخشید و خود پرچمی برافراشته در مسیر شرقشناشی جدید شد.
با مطالعه این مجموعه، گوته که خود شاعری مشهور، فاخر، فرهیخته و برجسته بود، به ستایش و تحسینی بینظیر از حافظ در مجموعهاشعار خود پرداخت و از توانمندیهای فراوان بزرگان ادب فارسی در متون تکمیلی دیوان نکات ارزندهای را در محافل ادبی جهان آن روز مطرح نمود که جلب توجه فراوان خوانندگان پرشور آن زمان را موجب شد.
شهرت آثار حافظ بیشک دیر یا زود جهانگیر میگشت؛ اما بلاشک سرعت درخشش حافظ در جهان ادبی قرن نوزدهم و از آن به بعد را سخت مدیون گوته بوده و هستیم. »حافظ هم مانند دانته شاعر معروف ایتالیایی نهتنها بر اهل ادب و فرهنگ، بلکه بر تودههای انبوه جامعه تأثیرگزار بود و همه اقشار اجتماعی عاشق و دلباخته اشعار وی بوده و هستند؛ همانگونهکه کمدی الهی دانته قفسه کتابهای منازل علاقهمندان را تز یین میکند، دیوان حافظ هم در کنار برترین کتاب مقدس مسلمانان، قرآن، زینتبخش منابع فرهنگی ایرانیان است.«
علاقه دیرینه محافل ادبی آلمان به حافظ، ایرانشناسان بزرگ و معاصر آلمانی و اتریشی و سویسی را بهخصوص بعد از نهضت شرقگرایی و دوران ادبیات رمانتیک آلمان به ترجمه، نشر و تفسیر غزلیات حافظ در دهههای مختلف و در حجم و کیفیتهای متعدد مشتاق نموده است. در مجموعه حاضر پروفسور بورگل به انتخاب ۴۶ شعر از غزلیات، رباعیات و مقطعات حافظ همت گماشته است که از بهترین ترجمههای موجود آلمانی هستند.
او سپس به شرح و تفسیر آنها پرداخته است که خلاصه این کتاب در سطور زیر بررسی شده و به فرهنگدوستان و علاقهمندان شعر همیشه جاودان فارسی معرفی میگردد. اینکه این مجموعه تا چه اندازه موفق بوده است و در محافل ادبی شرقشناسان و ایرانشناسان مقبول افتاده است، در خلال و پایان این مقاله ارائه میگردد.
٢. بررسی شرح یوهان کریستوف بورگل بر حافظ
این ایرانشناس توانا و پراحساس ابتدا کتاب مذکور را به چند فصل و بخش راهگشا تقسیم کرده است که مسیر مطالعه را برای خواننده آسان و درک مطالب را هدفمندتر میسازد. تقسیمبندیها از قرار زیر است:
٢-١. فصل اول: زندگی حافظ - Das Leben des Hafis -
در این قسمت که به اطلاعات و دادههای موجود و مستندات زندگی حافظ اختصاص یافته است، توضیحات و خلاصه مفیدی از سرگذشت حافظ و شرایط زندگی وی براساس آثار جدید محققان ادبیات فارسی همچون حافظ شیرینسخن٣ به خواننده ارائه گردیده است. مسیر و جهت فکریمذهبی حافظ را مطرح ساخته و بر دانستهها و اندوختههای اسلامی و قرآنی حافظ تأکید فراوان دارد و در مباحث تفسیری به توضیحات مختلف و پیشینه ذهنی حافظ از منابع دینی میپردازد.
زمینههای تحصیل و کسب علم حافظ را به خواننده ارائه میدهد و علاقه حافظ را به مسیرهای عرفانی عصر خود آشکار میسازد و از اهداف مهم ادبی حافظ در بیان عاشقانهعارفانه موضوعات شعری سخن میگوید. همچنین، در بخش وسیعتری با توضیح شرایط سیاسیاجتماعی عصر حافظ، تصویر مفید و روشنگری از آن زمان را برای اندیشه کنجکاو خواننده ارائه مینماید؛ بهگونهایکه خواننده تا حدودی از شرایط ادبیفرهنگی، مدیحهسرایی، درگیریهای شاهان، وزرا و حاکمان آن زمان و تأثیرات ناگوار جنگها بر جامعه آگاه میگردد.
از برخوردهای تند و تیز برخی زاهدان و حاکمان با شعر و ادب عاشقانه خبر میدهد و درایت حکیمانه و دانایی هنرمندانه حافظ و شیوۀ ایهام و شعر دوگانه و دلنشین او برای عوام و خواص. از سرنوشت شهر محبوب حافظ، شیراز، سخن می راند و سرگذشت »شاهشجاع« و »تیمور.« از »سمرقند« میگوید، »ترک شیرازی«، »خسرو خوبان« و »جان جانان« حافظ و مدام بر شمارۀ اشعار مجموعه ارجاع میدهد تا خواننده به حال و هوای شعر فارسی آگاهتر گردد.
