بخشی از مقاله
چکیده
شهرها مفاهیم و معانی مختلفی را در خود جای دادهاند که از این مفاهیم میتوان به عنصر هویت بخشی مانند مرکز محله در محلههای شهری نام برد که مرکز محلهها در گذشته مکان مناسبی برای ایجاد کردن همبستگی اجتماعی، خاطره جمعی، ارتباط بین مردم، پیوند اجتماعی و افرایش فرهنگ در یک محله بود اما امروزه به دلیل افزایش جمعیت ،گسترش و توسعه بی رویه شهرها، بی توجهی دولت مردان و سودجویی افراد برای کسب در آمد بیشتر و... این مرکز محلهها را دچار تغییر هویت کردهاند و یا به طور کلی از بین رفتهاند و در نتیجه باعث به وجود آمدن یک نوع واگرایی اجتماعی و یا از هم گسیختگی اجتماعی شده اند که این موضوع سبب گردیده که مردم دچار افسردگی روحی و روانی شوند و فقط بزرگ خاندان یک خانواده از محله خود خاطره در ذهن خود داشته باشد و کودکان امروز از این نعمت برخوردار نباشند.
در این مقاله تحقیق از روش برای رسیدن به هدف و نتایج مطلوب استفاده میشود. که شامل روش توصیفی- تحلیلی است که درگام نخست به وسیله مطالعات کتابخانهای ومقالات مربوطه و استفاده از اینترنت و بررسی تجربههای دیگران به خصوص پیشگامان مربوطه میباشد و در گام بعدی، مطالعات میدانی صورت میگیرد که منظور از مطالعات میدانی، حضور یافتن در مجتمعهای مسکونی محله-های مختلف شهر تهران و شناخت نقاط منفی که از نداشتن مرکز محله و یا واحد همسایگی دارا میباشند بنابراین با شناخت مرکز محله در فضای شهر میتوانید مرکز محلههای جدیدی ساخته شوند که دوباره حس شادابی و سر زندگی را به مردم شهر بازگردانده شود.
مقدمه
فضاهای باز شهری در برگیرنده گذراندن اوقات فراغت انسانهاست که در این محیطها سپری میگردد. کیفیت فضای باز و بسته شهری پدیدههایی هستند که بر سلامت مردم تاثیر دارند و با یکدیگر در ارتباط هستند هر چقدر بتوانید الگوهای بهتری برای فضایباز شهری مانند مرکز محلهها و واحدهای همسایگی و... داشته باشید در رابطه با سلامت انسانها و روابط اجتماعی ساکنان محله موفقتر هستید.
فضای باز جمعی تاثیر مستقیمی بر روابط اجتماعی دارد و این فضاها باید به تمامی گروههای سنی و اجتماعی توجه داشته باشند که تحقیقات نشان میدهد مرکز محلهها در گذشته این کار را به خوبی انجام میدادند. فضاهای باز شهری مانند مرکز محله از جایگاه ویژهای برخوردار هستند این فضاها جایی است که در آن انسانها گرد هم میآیند تا یکدیگر را ببینند و روابط متقابل ایجاد کنند و تجربههای معنوی و اجتماعی خود را به اشتراک بگذارند این فضاها میتوانند بستری برای تخلیه هنجارها و ارزشهای اجتماعی و فرهنگی باشند و زمینه سازی است برای حضور افراد در سطح شهر و فرصت تعاملات و واکنشهای اجتماعی را فراهم میکند که در درون این محیطها حس تعلق به فضا، ارتقاء و کنترل کیفیت منظر شهری ایجاد میشود اما متاسفانه با خلق شهرسازی مدرن به خصوص در شهر کلانشهر تهران این فضاها گم شدند با ساخت مجدد مرکز محلهها زمینه ساز حرکتهای جمعی میشوید و مکانی برای مکث کردن صورت میپذیرد که افراد برای تبادل نظر در آنجا حضور پیدا میکنند بدین ترتیب مرکز محلهها نقاط کانونی اجتماعی و عمومیترین عرصه هر محله محسوب میشود پس برای آشنایی بیشتر با عملکرد مرکز محلهها به شناخت آن میپردازیم.
روش شناسی تحقیق
در نوشتن این مقاله سعی شده است مطالعاتی درباره عناصر سازنده یک فضای باز شهری، شناخت مرکز محله، خاطره جمعی و همگرایی و همبستگی و عدم توجه به آن را از طریق مطالعات کتابخانهای و استفاده از اینترنت در کنار مطالعات میدانی صورت گیرد.
محله
محله نخستین نهاد و کانون اجتماعی است که پس از خانواده صورت میگیرد و مکانی مناسب برای شکلگیری فرهنگ و اجتماع است که بعد از محله ناحیه، منطقه و شهر و .... این وظیفه را بر عهده دارند بنابراین میتوان گفت که محله پل ارتباطی میان خانواده و شهر و جامعه است و هر شخصی نسبت به محله خود تعلق خاطر و احساس دارد و این موضوع را میتوانید به وسیله بزرگ خانواده درک کرد که از خاطرات دوران کودکی، هم محلهایی های خود و شیطنت و بچگی خود تعریف میکند.
بنابراین محله از کنار قرار گرفتن واحدهای مسکونی تشکیل میشود که در گذشته علاوه بر سازمان فضایی، دارای یک مفهوم اجتماعی و هویت شهری بوده است - هاشم نیا،. - 85:1389که متاسفانه امروزه این نقش از محلهها ربوده شده است و دچار یک نوع واگرایی اجتماعی شده است که به کمک شناخت مرکز محله، در محلهها میتوانید دوباره همبستگی اجتماعی را ایجاد نماید.
شناخت مرکز محله
مرکز محله را میتوان کانون تمرکز محله دانست که مناسب ترین عرصه تجلی کانونهای اجتماعی،ساختار فرهنگی، برگزاری آداب و رسوم و تامین نیارهای روزمره زندگی است که این مراکز میتوان تاثیر فراوانی در پویایی و یا تغییر روابط اجتماعی داشته باشد و مرکز محله در گذشته به دو صورت خطی و میدانی بوده است که در حال حاضر سعی بر این شده است که با ساخت مراکز فرهنگی، فرهنگسراها و ... این مراکز که هویت فرهنگی و اجتماعی خود را که با رشد سریع شهرنشینی و افزایش جمعیت و ساکن شدن در مجتمعهای مسکونی از دست دادهاند را دوباره ساخت در واقع مرکز محله، محل مناسبی است برای محله که پاسخگو نیازهای ثانوی بشر باشد و محلهها را از حالت خشکی که فقط به نیازهای اولیه و مادی بشر پاسخ میدهد را تصحیح نماید.
-1 مرکز محله نراق، اصفهان
شهر نراق در مسیر تعریف شده گردشگری استان مرکزی - استان اصفهان قرار دارد لذا میتوان این شهر را به عنوان یکی از نقاط عطف در طول این مسیر نیز به شمار آورد. ساختار ابتدایی شکلگیری این شهر بر پایه ایده شهر مدینه است که ساخت آن بر اساس تقسیم بندی محلهای بوده و بر این اساس شهر نراق نیز دارای محلات مجزا و مرکز محله هایی است که هسته های اولیه شکلگیری شهر هستند و هر محله دارای مسجد ، آب انبار و … است.
درواقع هر محله بصورت مجزا و خودکفا عمل میکند. نراق نیز مانند دیگر شهرهای تاریخی ایران دارای دو بافت تاریخی و نوساز میباشد که بافت تاریخی آن شامل سه محله به نامهای محله پایین، محله بازار و محله بالا یا مسجد جامع است. این مراکز محله هسته های قدیمی شهر هستند که با توجه به برنامه طرح بازسازی بر اساس الگوهای قدیمی احیا شدهاند ، از جمله آنها می توان به بازسازی آب انبار محله پایین اشاره کرد که امروز به موزه آب استان تبدیل شده است.
یکی از نقاط عطف این شهر در مرکز محلهها آن است که به عناصر شاخصی همچون آب انبار، مسجد، نخل عزاداری و … برمیخوریم که این عناصر با چشم انداز کوه “ال” نمایش دهنده معماری غنی زمان خود هستند. اگر از بعد معنایی به این عناصر بنگریم می بینیم که انسان هوشمند چطور توانسته تعامل مناسب خود و محیط اطراف را با این عناصر شکل دهد. عناصری که با سلطه بر نهادهای آیینی و فرهنگی، شهر را روایت میکنند و فصول پی در پی تاریخ جامعه شهری را به نمایش می گذارند . این عناصر حتی قادرند نفوذ ارزشهای مذهبی در یک شهر را به خوبی به تصویر بکشند.
بررسی نشان میدهد که بین معنای “نقطه عطف”و جانمایی آن، و همچنین سلسله مراتب شکل گیری و کنکاش در نحوه استقرار و نشانه در شبکه ساختاری این شهر، ضمن تبیین تاثیر اختلاف پتانسیل فضاهای مختلف که موجب ایجاد حرکت در شهر میشود، بیانگرتنوع در ماهیت نشانههاست. نشانههای معنی دار، که با پشتوانههای ذهنی شکل گرفتهاند، ریشه در اجتماع و بنیانهای فرهنگی دارند.
در بیشتر موارد چنین نشانههایی، نقطه عطف در فضاهای شهری محسوب میشوند. مدارس و مساجد و مرکز محلههای شاخص و … از این دسته اند و این مرکز محله کمکی در خاطره جمعی میکند حتی هم اکنون دانشجویان رشته معماری و شهرسازی به این مرکز محله سر میزنند باعث میشود که یک خاطره جمعی داشته باشند که این خاطره جمعی نیز سر منشاء همگرایی اجتماعی است که این تعاملات اجتماعی را میتوان در این مرکز محله به خوبی حس کرد.
