بخشی از مقاله
چکیده
در حال حاضر شهرهای ایران از مسئله عدم توجه به بافتهای موجود شهری و تخریب بافتهای قدیمی و سنتی رنج می برند روند تخریب بافتهای قدیمی شهرهای ایران نگران کننده است و ساماندهی این وضعیت ضرورت اساسی در راستای حفظ هویت شهری خواهد بود .اولین گام در این ارتباط شناخت انواع بافتهای شهری و شکل دادن به توسعه شهر براساس حفظ بافتهای موجود می باشد .این تحقیق به بررسی و شناسائی انواع بافت های شهری در شهر سبزوار پرداخته است و بر اساس شاخص هائی چون شکل و جانمایی، تراکم ، نسبت مساحت کاربری های غیرقابل تغییر به مساحت بلوک، نسبت میان مساحت بزرگترین قطعه ی بلوک به مساحت میانگین قطعات دربلوک اختلاف تعداد طبقات میان بلند ترین ساختمان بلوک و میانگین طبقات بلوک انواع بافت های شهری شهر سبزوار را تعیین نموده است.
نتایج تحقیق نشان میدهد که با بررسی ساختار کالبدی شهر سبزوار میتوان بافت های شهری شامل بافت قدیمی ، بافت میانی، بافت جدید ، بافت پیرامونی ، بافت اقماری و بافت نیمه روستائی را در این شهر مشاهده نمود . آنچه حائز اهمیت است توجه به حفظ هویت شهری با حفظ بافت قدیمی و تاریخی شهر و تفاوت در نوع برنامه ریزی شهری در هر یک از بافت های موجود در شهر می باشد نکته ای که می بایست مد نظر مدیران و برنامه ریزان شهری قرار داشته باشد .
بافت - Texture - هر شهر کمیتی پویا و در حال تغییر است که وضع کالبدی شهر و چگونگی شکل گیری آن را در طول زمان نمایان می سازد. بافت هر شهر دانه بندی فضای کالبدی شهر یعنی فضاهای پر و خالی و مقدار انها را نسبت به یکدیگر و چگونگی رابطه و حد نزدیکی بین انها را مشخص می کند و شبکه ارتباطات و نحوه دسترسی و خصوصیات کلی راه ها و کوچه ها را اشکار می نماید و توسط ان می توان راه های اصلی و فرعی را تشخیص داد .
به عبارت دیگر بافت شهر به هم تنیده شدن و نحوه استقرار ساختمانها و ترکیب انها با یکدیگر در ارتباط با شبکه راه ها براساس شرایط محیطی است - وزارت مسکن وشهرسازی . - 33:1384اگر چه تفکیک بافت های شهر با توجه به نیاز رشته های طراحی ،معماری،شهر سازی و دیگر رشته های مربوط ،متناسب با اهدافی خاص صورت می گیرد ولی به طور کلی به منظور تفکیک و طبقه بندی بافت های شهری اغلب به بیش از ده عامل یا خصیصه استناد می شود که عامل تفاوت بافت های موجود شهری از یکدیگر هستند .
این عوامل عبارتند از:زمان شکل گیری ،سرعت شکل گیری ،نرخ رشد شهر نشینی،ترکیب کاربری اراضی،استقرار عملکردهای شهری ،چسبندگی کالبدی - انسجام شهری - ،شکل گیری شبکه ارتباطی ،تعادل زیست - محیطی ،هماهنگی عناصر تشکیل دهنده بافت ،تراکم جمعیتی ،تراکم ساختمانی. - ذاکر حقیقی - 45:1389 بافت های شهری که در زمان های مختلف شکل گیری هر شهر ایجاد شده اند نماینده تاریخ هویت گذشته و روند تغییرات شهرها هستند شناسائی و تلاش برای حفظ و نگهداری آنها توام با برنامه ریزی ساماندهی بافت های مذکور یکی از محوری ترین مواردی است که در برخورد با هر شهر و برنامه ریزی برای آن بایستی مد نظر باشد .
از طریق شناسائی و تفکیک انواع مختلف بافت ها است که برنامه ریزان شهری قادر خواهند بود که متناسب با هر بافت برنامه ریزی خاص و مناسب با آن بافت را دنبال کرده از این طریق نسبت به حفظ گذشته تاریخی شهر توام با حفظ هویت شهری اقدام نمایند .مقوله ای که در حال حاضر در برنامه ریزی شهرهای ایران توجه جدی به آن نشده و در حال حاضر یکی از مشکلات شهرهای کشور تخریب بافتهای تاریخی و قدیمی شهرها ست .
-2 اهمیت و ضرورت:
همانگونه که اشاره شد یکی از مسائل بسیار مهم در برنامه ریزی و توسعه شهری شناخت انواع بافتهای شهری و شکل دادن به توسعه شهر براساس حفظ بافتهای موجود می باشد .از این رو تعیین انواع بافتهای شهری در یک شهر ضرورت پایه ای برای برنامه ریزی توسعه شهری محسوب می شود.برنامه ریزی توسعه شهری بایستی با لحاظ انواع بافت های شهری و توجه به ویژگیهای آن نظیر وسعت ،کیفیت ،نقاط با ارزش شهری و .... سعی در حفظ بافت های مختلف یک شهر داشته باشد . - وزارت مسکن - 120:1384
از سوی دیکر یکی از ضرورتهای تعیین بافت های شهری توجه برنامه ریزان شهری به حفظ هویت شهری است نکته بسیار مهمی که یکی از اصول برنامه ریزی شهری مدرن است. برنامه ریزی شهری موفق خواهد بود که بتواند هویت شهری را حفظ کند ویکی از ضرورتهای حفظ هویت شهری شناسائی بافتهای شهری موجود در یک شهر است .ضرورت دیگر انجام این تحقیق تعیین مرزهای مشخص بافتهای شهری بر روی نقشه های اجرائی شهری است که بتواند مرزهای مشخص شهر را از دیدگاه های اجرائی و در مقیاس های اجرائی شهر تعیین نماید.
در این راستا تعیین شاخصهائی که بر اساس آن بافتهای شهری از یکدیگر جدا شود حائز اهمیت بسیاری است این شاخصها عبارتند از شکل توسعه شهری ،نوع مصالح ،الگوی معماری ،شکل وشیوه ساخت دسترسی ها ،عناصر و نمادهای مشخص شهری ،سلسله مراتب شهری و شاخصهای دیگری که بر اساس آنها می توان یک بافت را در یک دوره از بافت دیگر جدا نمود.ضرورت دیگر انجام این تحقیق به این مسئله برمی گردد که پس از تعیین بافتهای هر شهر و مرزبندی دقیق آن بایستی برای هر بافت برنامه ریزی خاص آن را در چارچوب برنامه کلی توسعه شهری تبین نمود و این مسئله تاثیر بسزائی در موفقیت برنامه ریزی شهری هر کشوری خواهد داشت.
-3 فرضیات تحقیق:
فرضیه های این تحقیق عبارتند از الف- به نظر می رسد که مرزهای بافتهای تاریخی و قدیمی در شهر سبزوار به طور دقیق تعیین نشده است. ب- به نظر می رسد که با تعیین شاخصهای معین می توان مرز بافتهای شهری در شهر سبزوار را تعیین کرد. ج - به نظر می رسد که با تعیین مرز بافتهای مختلف شهری در شهر سبزوار به یکی از نیازهای اساسی برنامه ریزی شهری اصولی پاسخ داده شده است .
-4 پیشینه تحقیق:
درخصوص بافت های مختلف شهری مطالعات گوناگونی در شهرهای ایران انجام شده است .مطالعاتی که با هدف شناسائی بافتهای شهری و تلاش در جهت ساماندهی بافتهای قدیمی و کهن شهری صورت گرفته است .این مطالعات در راستای پاسخگوئی به سئوال تعیین بافت ها و سپس بهسازی ، بارسازی و نوسازی بافتهای مذکور انجام می گیرد و از آن جهت حائز اهمیت است که می تواند در تدوین برنامه ای مناسب برای ساماندهی بافتهای مذکور کمک نماید.
