بخشی از مقاله
چکیده
با ظهور اینترنت و پیدایش شبکه های اجتماعی برخط، آنچه که موجب شکل گیری، گسترش و تداوم استفاده کاربران از چنین شبکه هایی می شود، موضوع اعتماد است. از آنجا که میزان بهره مندی زنان و مردان از سرمایه اجتماعی یکسان نیست بنابراین سطح اعتماد در زنان متفاوت با مردان است و می توان گفت این تفاوت بر دیدگاه آنان نسبت به میزان اثرگذاری و اولویت عوامل مؤثر بر اعتماد شبکه های اجتماعی نیز متفاوت است.
مقاله حاضر به بررسی اولویت عوامل اثرگذار بر اعتماد کاربران به شبکههای اجتماعی برخط می پردازد و این عوامل را از دو دیدگاه زنان و مردان رتبه بندی می کند. نتایج حاصل نشان می دهد تفاوت چشم گیری میان زنان و مردان در اعتماد به شبکه های اجتماعی در عوامل»تخصیص حجم کافی به کاربران«، »داخلی یا خارجی بودن شبکه«، »تجربه استفاده قبلی کاربر«، »دسترس پذیری« و »سن« وجود دارد.
-1 مقدمه
خدمات و کارکردهای اینترنت به طور پیوسته در حال گسترش هستند که نتیجه آن تبادل اطلاعات بیش تر در بین افراد و همچنین میان افراد و وب گاه ها است. اعتماد یکی از عوامل کلیدی است که بر کارآمدی تعاملات انسان با رایانه و وبگاه مؤثر بوده و کاربر را به استفاده از خدمات برخط ترغیب میکند. در برخی مطالعات، اعتماد مترادف با سرمایه اجتماعی در نظر گرفته شده است[8].
درحالی که با توجه به تعریفی که از سرمایه اجتماعی ارائه شده است13]،[5؛ »سرمایه اجتماعی مجموعه ای از مفاهیم مانند اعتماد، هنجارها، شبکه ها و به طور کلی ارزش آن جنبه از ساختار اجتماعی است که موجب ایجاد ارتباط و مشارکت بهینه اعضای یک اجتماع شده و به عنوان منابعی در اختیار اعضا قرار می گیرد تا بتوانند به اهداف و منافع خود دست یابند«، اعتماد به عنوان یکی از اجزای سرمایه اجتماعیو درواقع بُعد شناختی آن به شمار میرود که در تعاملات و ارتباطات اجتماعی شکل میگیرد.
اعتماد را به معنای میل به آسیبپذیری و یا وضعیت روحی که دربردارنده قصد پذیرش آسیب پذیری بر اساس انتظارات مثبت از اندیشه و رفتار طرف مقابل است، تعریف میکنند.[14] در محیط برخط »اعتماد برخط« اصطلاحی است که به اعتماد در محیط اینترنت اشاره دارد و منظور از آن، انتظار فرد از محیط اینترنت است که در آن از آسیبپذیری وی سوء استفاده نمی شود.[6]
اعتماد رابطه ای دوطرفه و درعینحال پیچیده و کمتر درک شده افراد در یک شبکه اجتماعی است[4] پژوهش ها نشان می دهند که عوامل زیادی در شکل گیری اعتماد در افراد اثرگذار هستند؛ یکی از این عوامل، جنسیت کاربران است، به طوریکه مطالعات نشان میدهد ویژگی جنسیت در ایجاد اعتماد مؤثر است[7] و همچنین پژوهش هایی که بیان می کنند سطح اعتماد در زنان و مردان به دلیل برخورداری متفاوت آنان از سرمایه اجتماعی متفاوت است15]،.[1
با توجه به نفوذ و گسترش شبکه های اجتماعی برخط در بین کاربران و همچنین با توجه به اهمیت موضوع اعتماد در این زمینه، هدف اصلی این مقاله بررسی میزان اهمیت و اولویت عوامل اثرگذار بر اعتماد کاربران از دیدگاه کاربران مرد و زن، به منظور بهبود خدمات ارائه شده از سوی متولیان این نوع خدمات است. روش کاربردی برای اولویت گذاری عوامل، مبتنی بر روش تاپسیس فازی است.
لذا در ادامه این روش به اجمال بیان و در بخش »روش تحقیق«، روش کار تشریح و پس از آن در بخش»یافته های تحقیق«، میزان اهمیت و اولویت عوامل مؤثر بر اعتماد کاربران مرد و زن با استفاده از روش تاپسیس فازی محاسبه می شود. در بخش »بحث« نتایج حاصل از بخش قبل مورد بررسی و مقایسه قرار گرفته اند و در بخش آخر نیز، نتیجهگیری مقاله بیان شده است.
-2 روش تاپسیس فازی
روش تاپسیس توسط هوانگ و یون1 در سال 1918 بیان شد. مبنای این روش، انتخاب گزینه ای است که کم ترین فاصله را از جواب ایدهآل مطلوب و بیش ترین فاصله را از جواب ایده آل نامطلوب داشته باشد. در این مقاله نیز به دلیل این که ماهیت عوامل و معیارهاکیفی بوده و مقیاس کمّی برای اندازه گیری آنها وجود ندارد، از تاپسیس فازی برای رتبه بندی گزینه ها استفاده کرده ایم.
پس از تجمیع نظرات پاسخگویان درباره میزان عملکرد گزینهها ماتریس تصمیم تشکیل داده میشود و با استفاده از رابطه - 1 - ماتریس تصمیم را بی مقیاس ساخته و پس از آن با ضرب آن در بردار وزن ها معیارها طبق - 2 - ، ماتریس هنجار وزن دار را تشکیل میدهیم.[2] از آنجا که روش تاپسیس به دنبال یافتن گزینه ای است که کمترین فاصله را با ایده آل مثبت و بیشترین فاصله را با ایدهآل منفی داشته باشد، بنابراین برای تعیین ایده آل های مثبت و منفی به ترتیب از روابط - 3 - و - 4 - استفاده میکنیم. در آخر با استفاده از شاخص شباهت که از رابطه - 7 - به دست میآید به رتبه بندی گزینه ها می پردازیم، به طوزی که هر چه شاخص شباهت بزرگ تر باشد، گزینه مورد نظر دارای رتبه بالاتری خواهد بود.
-3 روش تحقیق
تحقیق حاضر به روش میدانی و با استفاده از مطالعات کتابخانهای و پرسش نامه انجام گرفته است، بنابراین از نظر ماهیت و روش گردآوری دادهها، پژوهشی توصیفی پیمایشی است.روش کار بدین شکل است که با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و مرور تحقیقات انجام گرفته در زمینه اعتماد بر محیط الکترونیکی، عوامل اثرگذار بر اعتماد کاربران بر شبکه های اجتماعی برخط شناسایی و در پنج طبقه اصلی شامل ویژگیهای امنیتی - مشتمل بر یکپارچگی، دسترس پذیری، محرمانگی - ، ویژگیهای فنّاورانه - مشتمل بر سیستم پیشنهاددهنده، میزبانی شبکه، پشتیبانی از فنّاوری به روز، تخصیص فضای کافی به کاربران - ، ویژگی های وبگاه - مشتمل بر داخلی یا خارجی بودن شبکه، جذابیت دیداری، کاربردپذیری، شهرت شبکه اجتماعی، راهنما و آموزش مناسب - ، ویژگی های فردی اجتماعی کاربر - مشتمل بر جنسیت، سن، تحصیلات، سطح درآمد، شغل کاربر - و ویژگی های فرهنگی کاربر - شامل میزان برخورداری از اخلاق، باورها و بینشهای فردی و تجربه استفاده قبلی از وبگاه شبکه اجتماعی - دسته بندی شدند.
برای جمع آوری داده های موردنیاز برای رتبه بندی عوامل، پرسش نامه ای طراحی شد که براساس روش انتخابی و داده های نهایی که باید جمع آوری شوند و با استفاده از پیمایش های مرتبط موجود در مطالعات قبلی تهیه شده است؛ در آخر با بررسی متخصصان، اصلاحات لازم انجام گرفت. به منظور سنجش پایایی پرسشنامه از روش آلفا یکرونباخ استفاده شد؛ این ضریب با استفاده از نرم افزارSPSS 2 نسخه 21، /91 به دست آمد که نشانگر پایایی ابزار اندازهگیری است.
جامعه آماری پژوهش شامل اعضای هیئت علمی دانشگاه های کشور، پژوهشگران این حوزه و افراد فعال در زمینه طراحی و پیادهسازی شبکههای اجتماعی مانند مدیران و طراحان شبکه های اجتماعی و نیز کاربران این شبکه ها در ایران است. تعداد 93 پرسش نامه تکمیل شده از 400پرسش نامه توزیع شده، دریافت شد که 56 عدد از پرسش نامه ها توسط مردان و 37 عدد آن توسط زنان تکمیل گردید میانگین سن مردان 30 سال و میانگین سن زنان 27 سال است. 36 نفر از مردان پاسخ گو مجرد و 20 نفر آنان متأهل هستند؛ 25 نفر از زنان پاسخ گو مجرد و 12 نفر آنان متأهل هستند.نهایتاً برای تحلیل داده های حاصل از روش تاپسیس فازی در محیط نرمافزار متلب3 استفاده کردهایم.
-4 یافتههای تحقیق
پس از تجمیع نظرات پاسخ گویان مرد و زن وزن معیارهای مورد نظر محاسبه شد، همچنین ماتریس تصمیم هریک از این دو گروه تشکیل داده شد. پس از هنجارسازی ماتریس تصمیم، این ماتریس با ضرب در وزن معیارها، وزن دار شده و فاصله هریک از گزینه ها از ایده آل های مثبت و منفی محاسبه شد. نتیجه رتبه بندی عوامل اثرگذار بر اعتماد کاربران حاصل از این روش برای دو گروه مردان و زنان در جدول1 و شکل 1 نشان داده شده است.
همان طور که مشاهده می شود »کاربرد پذیری« به عنوان اولین عامل اثر گذار بر اعتماد کاربران مورد توجه قرارگرفته است. بهطورکلی »ویژگی های وبگاه« و »ویژگهای فنّاورانه«، در ایجاد اعتماد کاربران نسبت به سایر ویژگی ها دارای اهمیت بیشتری هستند. اگرچه گمان این بود که »عامل محرمانگی« در رتبه بالا و یا حداقل در بین رتبههای نخست قرار گیرد، امّا مشاهده می شود که این عامل پس از سایر عوامل قرار میگیرد. در بین ویژگی های فردی، عامل تحصیلات و شغل کاربر نسبت به بقیه عوامل این دسته، رتبه بالاتری را کسب کرده است.
-5 بحث
در بخش قبل، ترتیب اهمیت هریک از عوامل مؤثر بر ایجاد اعتماد کاربران بر شبکه اجتماعی از دید کاربران مرد و زن محاسبه و در جدول1 نشان داده شد. همان گونه که مشاهده میشود تقریباً عوامل در این دو گروه دارای اولویت مشابه و یا نزدیک به یکدیگر هستند. عامل سن، دسترسپذیری و سیستم پیشنهاد دهنده با اختلاف چهار رتبه در مردان از اهمیت بیش تری در مقایسه با دید زنان برخوردار هستند امّا ویژگی تجربه استفاده قبلی و داخلی یا خارجی بودن شبکه اجتماعی با اختلاف سه رتبه و ویژگی میزبانی شبکه با اختلاف پنج رتبه از نظر زنان دارای اهمیت بالاتری در مقایسه با رتبه آنان از دید مردان هستند و سایر عوامل با اختلاف جزیی از دید دو گروه کاربر متفاوت هستند.
از دیدی دیگرتوالی قرارگیری ویژگیهای فرهنگی کاربر در رتبهبندی از نظر مردان و زنان یکسان بوده و به ترتیب شامل: میزان برخورداری از اخلاق، باورها و بینش های فردی ؛ همچنین تفاوت دیدگاهی در توالی ویژگی های وبگاه از نظر مردان و زنان وجود نداشت و توالی قرارگیری این ویژگی ها به صورت: کاربرد پذیری، راهنما و آموزش مناسب، جذابیت دیداری، شهرت شبکه اجتماعی و داخلی یا خارجی بودن شبکه است.
