بخشی از مقاله
چكيده
شوري عامل محيطي مهم در محدود کردن عملكرد گياهان زراعي در مناطق خشك و نيمه خشك است. به منظور بررسي تاثير تنش شوري بر عملكرد ارقام کلزا، آزمايشي با پنج سطح شوري 0 - ، 3، 6 ، 5 و 12 دسي زيمنس بر متر - آب درياچه اروميه و شش رقم کلزاي بهاره Hyola 401 - ، Hyola 330، Option 500، Option 501، RGS 003 و ساري گل - به صورت فاکتوريل در قالب طرح پايه کامال" تصادفي با سه تكرار در سال 1335 در گلخانه دانشكده کشاورزي دانشگاه آزاد اسالمي واحد تبريز به اجرا در آمد.
ارزيابي شاخصهاي مقاومت به تنش شوري نشان داد رقم Hyola 401 با داشتن مقادير بااليي از شاخصهاي MP، STI، GMP و HARM و مقادير کمتري از شاخصهاي TOL و SSI به عنوان متحملترين رقم و رقم ساري گل با داشتن داشتن مقادير پاييني از شاخصهاي MP، STI، GMP و HARM و مقادير بااليي از شاخصهاي TOL و SSI به عنوان حساسترين رقم شناخته شد.
گروهبندي ارقام بر اساس شاخصهاي مقاومت به شوري با استفاده از تجزيه خوشهاي نشان داد که تحت شرايط شوري 6 dS/m برش دندوگرام حاصل ارقام مورد مطالعه کلزا را به دو خوشه تقسيم کرد، خوشه اول شامل رقمهاي Hyola 401 ، Hyola 330 و Option 500 و خوشه دوم شامل ارقام Option 501، RGS 003 و ساري گل ميباشد. تحت شرايط شوري 5 و 12 dS/m برش دندوگرام حاصل ارقام مورد مطالعه کلزا را به سه خوشه تقسيم کرد، خوشه اول شامل رقمهاي Hyola 401 ، Hyola 330 و Option 500، خوشه دوم شامل ارقام Option 501، RGS 003 و خوشه سوم شامل رقم ساريگل ميباشد.
مقدمه
گياهان عموما در طول دوره رشد خود تحت تنشهاي مختلف محيطي زنده و غير زنده قرار ميگيرند که رشد و توليد گياهان را محدود ميکند . - 3 - آنچه اهميت دارد اينكه نه تنها گياهان داراي سطوح متنوعي از تحمل به تنشهاي مختلف هستند بلكه حتي در يك گونه خاص سطح تحمل به تنشهاي غير زنده محيطي براي ارقام مختلف يك گونه بسيار متفاوت ميباشد. شوري کمبود آب را حتي در شرايط وجود آب کافي به وسيله کاهش پتانسيل اسمزي محلول خاك پيرامون ريشه القا مينمايد . - 5 - تنش شوري يكي از مهمترين عوامل محدود کننده رشد گياهان ميباشد که به طور قابل مالحظهاي وزن تر و خشك برگ، ساقه، تعداد غالف و عملكرد دانه را کاهش ميدهد.
اثر شوري باال روي گياه را ميتوان به صورت مرگ گياه يا کاهش شديد عملكرد مشاهده کرد . - 6 - بر اساس آخرين گزارشات حدود 33 درصد از اراضي تحت آبياري دنيا و 90 درصد از اراضي تحت آبياري ايران با مشكل شوري روبرو ميباشند . - 9 - طبق بررسيهاي انجام شده کلزا ميتواند آستانه شوري dS/m 10 را تحمل کند . - 11 - در آزمايشي که به منظور بررسي تنش شوري بر کلزا در شرايط مزرعه ده رقم کلزا در شرايط نرمال و تنش شوري مورد ارزيابي قرار گرفتند ارقام مودنا، ساري گل و Opera عملكرد بااليي در شرايط شوري داشتند در حاليكه در شرايط نرمال رقم ليكورد بيشترين عملكرد را داشت.
ارقام Opera و ساري گل داراي کمترين شاخص تحملTOL و حساسيت به شوري SSI بودند. ارقام ليكورد، زرفام و Hyola 308 باالترين مقادير متوسط توليد MP، ميانگين هندسي عملكرد GMP و شاخص تحمل به تنش STI را داشتند و رقم Opera کمترين ميزان اين شاخصها را داشت . - 12 - شمس الدين سعيد و فرحبخش - 10 - در مطالعهاي که بر روي سه واريته کلزا - سرز، زرفام و اکاپي - با دو نوع نمك - کلريد سديم و کلريد کلسيم - در چهار سطح شوري 0 - ، 4، 3 و - 12 dS/m داشتند نشان دادند که افزايش شوري اثر معنيداري بر عملكرد دانه، وزن هزاردانه، تعداد خورجين اصلي و فرعي، تعداد دانه در خورجين اصلي و فرعي، عملكرد روغن و عملكرد پروتئين داشته و بر اساس شاخصهاي مقاومت MP، GMP و STI رقم زرفام در باالترين سطح قرار داشت و به عنوان رقم مقاوم شناخته شد.
اخياني و همكاران - 1 - در بررسي تحمل به شوري ارقام کلزا به تنش شوري و اثرات آن بر برخي ويژگيهاي تغذيهاي آزمايشي با 7 رقم کلزا در شوريهاي متفاوت 1/5 - ، 7 و - 12 dS/m مورد بررسي قرار دادند نتايج نشان داد که افزايش شوري باعث کاهش ماده خشك، عملكرد دانه، ارتفاع بوته، مقدار جذب پتاسيم و افزايش سديم در گياه گرديد.
ارقام بر اساس تحمل آنها به تنش شوري گروهبندي گرديدند. ارقام SLM-046 و Moderna متحمل، ارقام Okapi و Cob® حساس و ارقام Talayeh، Licord و Opera در گروه نيمه متحمل قرار گرفتند. هدف از مطالعه حاضر شناسايي ارقام مختلف کلزا بر اساس تحمل به تنش شوري با استفاده از روشهاي مورفولوژيكي و شاخصهاي تحمل به شوري است.
مواد و روشها
اين تحقيق در سال 1335 در گلخانه دانشكده کشاورزي دانشگاه آزاد اسالمي واحد تبريز به اجرا در آمد. شش رقم مختلف کلزاي بهاره Hyola 401 - ، Hyola 330، Option 500، Option 501، RGS 003 و ساري گل - در پنج سطح شوري طبيعي آب درياچه اروميه در EC هاي مختلف 0 - ، 3، 6، 5، - 12dS/m به صورت فاکتوريل در قالب طرح پايه کامال" تصادفي با سه تكرار و سه نمونه از هر کدام بررسي شد.
ارقام مختلف کلزا به عنوان فاکتور اصلي - A - و سطوح مختلف شوري به عنوان فاکتور فرعي - B - بودند . عمق کاشت بذرها 1 – 1/9 سانتي متر و هر کدام از گلدانها با ابعاد 30 × 30 حاوي 6 کيلوگرم خاك و سه عدد بذر بود و براي هر تيمار در هر تكرار 3 گلدان در نظر گرفته شد. آبياري تمام گلدانها پس از کاشت با استفاده از آب معمولي - شاهد - EC = 0/33 dS/m و با توجه به نياز آبي که به روش وزني تعيين شده بود انجام گرفت، براي شرايط بدون تنش يعني EC برابر صفر اين آبياري تا پايان برداشت ادامه داشت.
اعمال تيمار شوري از طريق آب آبياري و با استفاده از محلولهاي داراي هدايت الكتريكي معين و در مرحله شش برگي صورت گرفت. در اين پژوهش از آب شور طبيعي که از درياچه اروميه با شوري 420 dS/m فراهم شده بود استفاده گرديد. صفات مورد بررسي در اين تحقيق عبارت بودند از ارتفاع بوته، تعداد شاخه، تعداد کل خورجين، تعداد دانه در خورجين، وزن هزار دانه، عملكرد دانه، عملكرد کاه، در صد روغن، شاخص برداشت خورجين، روز تا گلدهي و روز تا رسيدگي فيزيولوژيك. عملكرد در شرايط تنش - YS - و عملكرد در شرايط بدون تنش - YP - محاسبه شد.
براي گروهبندي ارقام و مشخص نمودن فاصله ژنتيكي بين گروهها تجزيه کالستر - خوشهاي - با استفاده از مربع فاصلهي اقليدوسي به روش Ward بر اساس ميانگين صفات اندازهگيري شده در پژوهش گلخانهاي در سطوح مختلف شوري انجام گرفت و دندوگرام حاصل از تجزيه کالستر آورده شد. آماده سازي داده ها با استفاده از نرم افزار Excel، تجزيه و تحليل آماري با استفاده از نرم افزار آماري SPSS13 و Microsoft Office 2007 انجام شد و مقايسه ميانگين توسط آزمون چند دامنهاي دانكن صورت گرفت.
بحث و نتايج
به منظور تعيين ميزان تحمل به شوري ارقام کلزا شاخصهاي TOL، MP، SSI، STI، GMP و HARM براي مياانگين ارقام از نظر عملكرد دانه در شرايط مورد آزمايش بر آورد شدند. مقادير مربوط به اين شااخصهاا باه هماراه عملكارد داناه در شرايط تنش و بدون تنش در جداول 1 و 2 ارائه شده است. تحت شرايط شوري 6 ds/m از نظر شااخص TOL رقام Hyola 401 از کمترين مقدار بر خوردار بوده که به عنوان رقم متحمل انتخاب ميشود. رقم Option 500 از نظر مقدار شااخصهااي TOL و SSI کمترين مقدار را داشته که بيانگر حساسيت باالي اين رقم نسبت به تنش شوري ميباشد.
بنا به گزارش روزيل و هامبلين - 7 - و فيشر و مور - 4 - مقادير کم شاخصهاي TOL و SSI سبب انتخاب ارقام متحمل به شوري ميشود. بار اسااس مقادير شاخصهاي MP، STI، GMP و HARM ارقام Hyola 401 و Hyola 330 بيشترين مقدار را دارا بودناد کاه بياانگر تحمل باالي اين ارقام نسبت به تنش شوري ميباشند و رقام سااري گال کمتارين مقادار شااخصهااي MP، STI، GMP و HARM را نشان داد که بيانگر تحمل کم اين رقم نسبت به تنش شوري ميباشد.
فرناندز - 3 - بيان کرد ارقام با مقاادير بااالي شاخصهاي MP، STI، GMP و HARM به عنوان ارقام متحمل به تنش شوري هستند - جدول . - 1 تحت شرايط شوري 5 و 12 ds/m بيشترين مقادير شاخصهاي MP، STI، GMP و HARM به ترتيب مربوط به ارقام Hyola 401، Hyola330 و Option 500 مي باشد که اين ارقام از نظر عملكرد دانه در شرايط تنش و بدون تنش مطلوب ميباشند بنابراين مايتواناد باه عنوان ارقام متحمل انتخاب شوند در بين اينها، رقم Hyola 401 کمترين مقدار شاخص SSI را دارا ميباشد که متحملتارين رقم نسبت به تنش شوري ميباشد.
کمترين مقدار شاخصهاي MP، STI، GMP و HARM و بيشترين مقدار شااخص SSI به رقم ساري گل تعلق داشت که حساسترين رقم نسبت به تنش شوري مي باشد - جدول . - 2 شمسالدين سعيد و فرح بخش - 10 - از بين شاخصهاي مقاومت به تنش MP ، GMP و STI را مناسبترين شاخصها براي گزينش تيپهايي با عملكرد باال در هر دو شرايط تنش و عدم تنش پيشنهاد کردند. احمدي و سي و سه مرده - نقل از شمس الدين ساعيد و فارح بخاش، - 10 گزارش کردند که از شاخصهاي مورد مطالعه دو شاخص تحمل به تانش STI و بهارهوري متوساط MP در جداساازي ارقاام موثرتر بودند.
