بخشی از مقاله
چکیده
کشور ایران یکی از مراکز تنوع گونههاي گیاهی است و اولین گام در اصلاح گیاهان بهرهگیري از تنوع طبیعی موجود است و هر چه دامنه تنوع اولیه گستردهتر باشد امکان دسترسی به ارقام، پایهها، ژنوتیپها و یا ژنهاي مطلوب بیشتر است. این پژوهش به منظور شناسایی، جمعآوري و ارزیابی ژنوتیپهاي بومی و گونههاي مهم آن در استان اصفهان در دست بررسی است. در این پروژه ژنوتیپهاي زودرس و دیررس آلو و گوجه با خصوصیات کمی و کیفی برتر، درختان با تیپ رشد فشرده و پاکوتاه، درختان با خصوصیات میوه متمایز از نظر اندازه، رنگ و شکل از عرصههاي باغی موجود استان اصفهان شناسایی و جمعآوري شده است. در طی دو سال - 1392-1393 - در مراحل مختلف رشدي به مناطقی که این درختان رشد کردهاند مثل کاشان و خوانسار مراجعه و نسبت به علامتگذاري درختان، ثبت موقعیت جغرافیایی و خصوصیات مهم درختان بر اساس دیسکریپتورUPOV اقدام شد. و از هر ژنوتیپ نمونه میوه، پیوندك و بذر تهیه و در نهالستان بخش تحقیقات باغبانی - در کرج - تکثیر و سپس در فاز دوم پروژه در قالب یک طرح آماري با ارقام شاهد - در سه ایستگاه - مقایسه و کلیه صفات کمی و کیفی ارزیابی میشوند.
کلمات کلیدي: ژنوتیپ ها، آلو، گوجه، شناسایی، جمع آوري، ارزیابی
مقدمه
منابع ژنتیکی یا ذخایر توارثی گیاهی به دلیل اهمیت فراوانی که دارند یکی از ارزشمندترین ثروتهاي ملی و منابع پایهاي در هر کشور محسوب می شوند. کشورهاي صاحب این منابع براي حفظ و نگهداري این ثروت ملی در رویشگاههاي طبیعی آن و یا در بانکهاي ژن گیاهی هر ساله اعتبارات زیادي را هزینه مینمایند. به دلیل گسترش روز افزون شهرها، افزایش بی رویه جمعیت جهان و بهرهبرداري بیش از حد از منابع طبیعی تخریب شدید این منابع حفظ و نگهداري و جلوگیري از انقراض این منابع ژنتیکی که به صورت گیاهان وحشی و یا ارقام محلی در هر کشوري دیده میشوند نه تنها بر عهده موسسات دولتی است بلکه آحاد مردم وظیفه دارند در این زمینه تلاش و کوشش نمایند.
کشور ایران یکی از غنیترین مراکز تنوع ذخایر توارثی گیاهی و رویشگاه اصلی بسیاري از گیاهان زراعی و باغی دنیا محسوب میگردد. به عقیده گیاه شناسان ایران حدود10-12 هزار گونه گیاهی در ایران وجود دارد که تنوع آنها بیش از کل تنوع قاره اروپا است. یادآوري میشود تاکنون8000 گونه گیاهی در ایران شناسایی شده است - 3،1 و. - 5 در کشورهایی مثل ایران به علت محدود بودن منابع آب و خاك زراعی امکان افزایش سطح زیر کشت بسیار کم است. براي بهرهبرداري بهینه از همین منابع محدود و رسیدن به کشاورزي پایدار و امنیت غذایی باید سرمایهگذاري کافی و برنامه-ریزي جامعی در این خصوص صورت گیرد تا تولید در واحد سطح افزایش یابد.
بدون شک امروزه مهمترین و اقتصاديترین راه دستیابی به افزایش تولید در واحد سطح استفاده از ارقام گیاهی اصلاح شده با صفات کمی و کیفی مطلوب و سازگار به شرایط محدود زراعی و باغی مانند کمآبی، گرما، سرما، شوري و فقر غذایی خاك و و مقاوم به بیماريها و آفات میباشد. دستیابی به چنین ارقامی با خصوصیات ویژه تنها از طریق برنامههاي اصلاحی و استفاده از منابع ژنتیکی گیاهی مقاوم و داراي پتانسیل تولید بالا میسر میباشد. در حال حاضر برنامههاي اصلاحی مختلفی در دنیا جهت انتقال برخی از ژنهاي مطلوب از گونههاي وحشی گیاهان مختلف به گیاهان زراعی و باغی انجام شده و یا درحال انجام است. بدون شک موفقیت این برنامههاي اصلاحی مستلزم داشتن و در دسترس بودن منابع ژنتیکی اولیه و ژرم پلاسم کافی و متنوع است که بر اساس اصول علمی جمعآوري، ارزیابی و حفظ و نگهداري شده باشند.
بنابراین اجراي برنامههاي تحقیقاتی در زمینه شناسایی، جمعآوري و حفظ و نگهداري ذخایر گیاهی در هر کشور اهمیت فراوانی دارد زیرا علاوه بر فراهم آوردن ژرم پلاسمهاي قوي و متنوع براي انجام برنامههاي بهنژادي با جمعآوري و نگهداري این ذخایر ژنتیکی از انقراض آنها نیز جلوگیري میشود. بر همین اساس موسسات بین المللی و بانک ژنهاي ذخایر توارثی گیاهی زیادي در کشورهاي مختلف به وجود آمده است که وظیفه جمعآوري و حفظ و نگهداري منابع گیاهی را بر عهده دارند. برنامههاي اصلاح آلو آمریکا از سال 1930 شروع شده است و ارقامی مثل Laroda در طی دهه1950معرفی و سریعاً گسترش یافتند - . - 9 در یک برنامه اصلاحی در ایستگاه تحقیقات میوه میسوري طی سالهاي 1946-47 ارقام قابل توجهی مانند ark premierو Blue free معرفی شدند . - 10 -
ارقام گلف روبی، گلف بیوتی، گلف یلاز و گلف روز ارقام آلو ژاپنی با نیاز سرمایی پایین میباشند که مناسب مناطق نیمه گرمسیري و با زمستان ملایم هستند. این ارقام حاصل برنامه اصلاح ارقام آلو دانشگاه فلوریدا هستند - شرمن و روزه، . - 2001 بر اساس گزارش گروه کاري که روي پرونوس ها در اروپا فعالیت میکنند، در سال2006 تعداد 3513 اکسژن آلو و گوجه در این کشورها در موسسه هاي تحقیقاتی جمع آوري و برنامه هاي اصلاحی بر مبناي انتخاب و دورگ گیري در حال انجام میباشد - مگینی و لیپمن، . - 2006 ارزیابیهاي مورفولوژیکی و مولکولی جهت بررسی تنوع ژنتیکی و فاصله گونه ها و اکسژنهاي آلو و گوجه در بسیاري از کشورها در حال انجام میباشد.
لیو و همکاران - 2006 - تنوع ژنتیکی و ارتباط فیلوژنتیکی ژرم پلاسم آلو و خویشاوندان آنان را با نشانگر مولکولی RAPD ارزیابی نمودند و نشان دادند که P. Cerasifera و P. spinosa متمایز از گروه آلو هاي اروپایی هستند و تئوري منشاء آلوي اروپایی P. domestica از این دو گونه را تایید نمودند - . - 8 آیانگل و همکاران - 2007 - تنوع ژنتیکی اکسژنهاي آلو سبز - P. Cerasifera - را در ترکیه با نشانگر مولکولیAFLP ازریابی نموند و دامنه تشابه را بین82 تا98 درصد اعلام نمودند - . - 9 پاپرستین و کارزوا 207 - 1998 - رقم آلو و گوجه را جهت حساسیت به بیماري ویروسی آبله آلو - شارکا - ارزیابی نمودند که برخی ارقام مثل رین کلود دیفنه، رین کلود جاندایک، بیلاترنکا و کا-4 این بیماري ویروسی گسترشی روي درخت نداشت . - 12 -
در داخل کشور تا کنون برنامه جامعی که نسبت به جمع آوري و ارزیابی ژنوتیپ ها و گونه هاي آلو و گوجه بپردازد وجود نداشته و مطالعات پراکنده اي بر روي ژنوتیپ هاي بومی صورت پذیرفته است. صداقت حور و همکاران 75 - 2009 - ژنوتیپ و رقم بومی مثل برقانی، آلو قرمز، شابلون، قطره طلا، پیوندي، قندي و آلو ترش را بر اساس صفات مرفولوژیکی ارزیابی نمودند و گزارش نمودند بیشترین قطر میوه مربوط به واریته پیوندي و کمترین مقدار مربوط به بور آلوچه میباشد - . - 13
حسین آوا و گنجی مقدم در یک پژوهش تعداد 22رقم آلو، گوجه خارجی را با سه رقم شاهد با نامهاي سرخ اراك، گوجه قرمز و قطره طلا در دو منطقه کرج و مشهد مورد ارزیابی سازگاري قرار دادند، نتایج آنان نشان دادکه ارقام از نظر فنولوژي گل: تاریخ شروع گل دهی، تمام گل و پایان گل در سه گروه قرار گرفتند. ارقام زود گل مثل Zuceella , Tee Blue و, Laroda متوسط گل ارقام: گوجه قرمز، سرخ اراك و دیر گل ,Mirobolane, Stantey, Black Star, Sugar قطره طلا، President, Angelona, بودند از نظر تراکم گل و سایر صفات کمی و کیفی نیز تقسیم بندیهایی صورت گرفت . - 2 -
مواد و روشها
در این تحقیق شناسایی، ارزیابی مقدماتی ژنوتیپ ها و گونه هاي بومی آلو و گوجه در استان اصفهان بر اساس دیسکریپتورهاي ارزیابی و تمایزیابی UPOV انجام گرفت. بدین ترتیب که در مراحل مختلف رشدي مثل قبل از باز شدن جوانه ها، در زمان تمام گل و زمان رسیدن به محلهاي شناسایی مراجعه و صفات مورد نظر بر اساس دیسکریپتور ها یادداشت برداري شد و به هر تک درخت شناسایی شده علامتگذاري و یک کد داده شد. صفات مهمی مثل دیر باز شدن جوانه و گل، فاصله میانگره کوتاه، تیپ رشد فشرده، درختان کوتاه قد، تاج گسترده، زمان رسیدن میوه، زودرسی در گوجه و دیررسی در آلو، میوه هاي بارنگ بنفش و یا هر رنگ متفاوت دیگر و هسته جدا بودن از صفات برجسته است که مد نظر قرار گرفت. صفات مورد ارزیابی شامل: زمان شروع گلدهی، تمام گل و خاتمه گل، رسیدن میوه،شکل، رنگ، اندازه و سایر صفات مرتبط با میوه و هسته، وضعیت باردهی، روي شاخه، اسپور، شاخه و اسپور، تعداد گل در هر خوشه و مشخصات گل، فاصله میانگره ها و مشخصات تاج درخت - همه صفات بر اساس دیسکریپتور - UPOV ثبت گردید .
بحث و نتایج
