بخشی از مقاله
چکیده
به نژادی یک فرآیند بسیار طولانی است که نه تنها یک دانش و فن پیشرفته است بلکه هزینه های زیادی برای تهیه یک رقم اصلاح شده در سالهای متمادی صرف می کند. برای حمایت از یک رقم جدید گیاهی و اعطای حق به نژادگر لازم است رقم مورد درخواست با استفاده از صفات مورفولوژیک با ارقام موجود در لیست ملی کشور مقایسه و در صورت دارا بودن سه شرط تمایز، یکنواختی و پایداری در صفات مورد نظر به عنوان یک رقم جدید در لیست ملی کشور ثبت گردد.
به همین منظور 4 رقم مولتی ژرم شامل BR1، 7233، جام و IC طرح بلوک های کامل تصادفی با چهار تکرار در ایستگاه مهندس عبدالرسول مطهری کرج وابسته به مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهیه بذر چغندرقند مورد ارزیابی قرار گرفت. هر کرت شامل 6 ردیف 8 متری بود . فاصله بین ردیف ها 50 و فاصله بین بوته ها پس از تنک 20 سانتی متر بود.
کاشت در اردیبهشت ماه و تنک کردن در مرحله 4-6 برگی صورت گرفت. عملیات زراعی از قبیل آبیاری، مبارزه با علف های هرز و آفات و بیماری ها و کودپاشی مطابق روش معمول انجام گردید. به منظور انجام آزمون تمایز ارقام مورد بررسی، تعداد 22 صفت مورفولوژیک مطابق دستورالعمل ملی آزمون های تمایز، یکنواختی و پایداری چغندرقند اندازه گیری یا مشاهده گردید.
این صفات عبارت بودند: رنگ آنتوسیانین هیپوکوتیل در گیاهچه، وضعیت دمبرگ، حالت پهنک برگ، طول برگ، طول پهنک برگ، عرض پهنک برگ، شکل پهنک برگ، شدت رنگ سبز پهنک برگ، موج دار بودن حاشیه برگ، برجستگی پهنک برگ، عرض قاعده دمبرگ، رنگ اصلی قسمت پایین دمبرگ، موقعیت ریشه در خاک، شکل برش طولی ریشه، طول ریشه، عرض ریشه، شکل قاعده ریشه، کرک دار بودن ریشه، رنگ ظاهری ریشه، رنگ اصلی بافت ریشه، شدت رنگ اصلی بافت ریشه و مشخص بودن حلقه های ریشه.
پس از بررسی صفات و حالات تظاهر آنها خوشه بندی ارقام با استفاده از برنامه NTYSIS انجام و ارقام بر اساس صفات از هم متمایز شدند که مهمترین صفات مورفولوژیک کیفی برای تمایز ارقام حالت پهنک برگ و شکل پهنک برگ بود. داده های صفات کمی نیز توسط برنامه های SAS و DUST9 تجزیه شد و ارقام بر اساس صفات از هم متمایز شدند که مهمترین صفات مورفولوژیک کمی برای تمایز ارقام به ترتیب عبارت بودند از موقعیت ریشه در خاک که توانست 3 جفت رقم را از هم متمایز کند و طول برگ که توانست 1 جفت رقم را از هم متمایز کند.
مقدمه
چغندرقند با نام علمی Beta vulgaris Var Altisma و نام انگلیسی Sugar beet یک گیاه زراعی مهم از رده دو لپه ای ها، زیر رده بی گلبرگ ها، راسته خمیده جنین ها و خانواده کنوپودیاسه است - قهرمان، 1369، صفحه . - 80-5 چغندر گیاهی است دگرگشن و دو ساله که در سال اول ریشه و در سال دوم بذر تولید می نماید، اما از نظر تولید، گیاهی یکساله محسوب می گردد و طول دوره رشد آن 6 تا 9 ماه است که طی این دوره چغندرقند دارای رشد رویشی فاقد ساقه بوده و بصورت روزت و یا مجموعه ای از برگهای بزرگ و افقی - برگهای مسن - تا عمودی - برگهای جوان - مشاهده می شود. برگها به صورت متراکم از روی طوقه در اثر فعالیت مریستم انتهایی خارج می شوند - خواجه پور، 1377،صفحه . - 566-553
ساقه گلدهنده در سال دوم از مرکز طوقه بیرون می آید و دارای برگهای کوچک و باریک است - کوچکی و سلطانی، 1375، صفحه . - 120-50 تاکنون تحقیقات زیادی درباره تنوع ژنتیکی در ارقام و لاین های مختلف چغندرقند در ایران و سایر کشورهای دنیا صورت گرفته است اما اغلب صفاتی که در این تحقیقات مورد بررسی قرار گرفته با صفات کاربردی که در آزمون های تمایز مورد استفاده قرار می گیرند متفاوت است. به علاوه، در این زمینه تحقیقات مورفولوژیکی چندانی صورت نگرفته است. این در حالی است که اتحادیه بین المللی حمایت از ارقام گیاهی - UPOV, 2004 - ، بر صفات مورفولوژیک به عنوان صفات اصلی برای تمایز ارقام تأکید دارد.
در مطالعه تنوع ژنتیکی در 49 توده اصلاحی چغندرقند از لحاظ 16 صفت نشان داد که طول برگ، عرض برگ، طول دمبرگ، قطر ریشه و قطر طوقه بیشترین سهم را در توجیه تغییرات وزن ریشه دارند - رجبی، . - 1381 در مطالعه خصوصیات فیزیکی و تکنولوژیکی برخی ارقام تجارتی داخلی چغندرقند نشان داد که از نظر سهم اجزای تشکیل دهنده ریشه - سر، طوقه، ریشه و دم - ، رقم زرقان دارای سهم سر کم و ارقام شیرین، گدوک، جلگه، رسول و BR1 دارای سهم سر متوسط بودند اما ارقام مولتی ژرم IC و 7233 سهم سر زیادی داشتند.
همچنین، کمترین - %5 - و بیشترین - %95 - سهم طوقه به ترتیب در ارقام شیرین و 7233 مشاهده شد - عبداللهیان نوقابی، 1387، صفحه . - 59 عدم وجود شناسنامه ارقام تجارتی معرفی شده می تواند زمینه را برای بهره برداری غیرقانونی از حقوق مالکیت معنوی فراهم نماید. در زمینه ارقام تجارتی چغندرقند تاکنون صفات متمایز کننده شناسایی نشده است که اجرای این تحقیق می تواند تا حدود زیادی جوابگوی این نیاز باشد.
روش تحقیق
این آزمایش درایستگاه تحقیقات مهندس عبدالرسول مطهری کرج که در عرض جغرافیایی 35 درجه و 59 دقیقه شمالی، 51 درجه و 6 دقیقه شرقی و در ارتفاع 1300 متری از سطح دریا واقع شده است انجام گردید. این منطقه با داشتن 150-180 روز خشک، جزو مناطق آب و هوایی مدیترانه ای گرم و خشک می باشد. همچنین به دلیل داشتن زمستان های سرد و مرطوب و تابستان های گرم و خشک، دارای رژیم رطوبتی خشک محسوب می شود. بافت خاک خیلی سنگین تا متوسط و از نوع خاکهای رسوبی است - طالقانی، 1384، صفحه. - 18-3 در اجرای این تحقیق از 4 رقم چند جوانه ای - مونوژرم شامل: جام- BR1-- IC 7233 - 88 استفاده گردید. آزمایش به صورت بلوک های کامل تصادفی در4 تکرار، که هر کرت شامل 6 ردیف 8 متری بود.
کاشت توسط بذرکار خودکششی به نام اویورد با سه موزع کاشت در عمق 2 سانتیمتری انجام شد که بذرهای به کار رفته جز بذرهای تجاری و دارای استاندارد بوده و بذرها به میزان 60 گرم درهر کرت برای 6 ردیف به کار برده شد. مراقبت های زراعی و مبارزه با آفات و بیماریها بر اساس عملیات رایج در ایستگاه انجام گردید. آبیاری به روش نشتی توسط سیفون ها صورت گرفت و برای تعیین زمان آبیاری از تشتک تبخیر کلاس A استفاده گردید، بدین صورت که زمانی که تبخیر به میزان 80-90 میلی متر می رسید آبیاری انجام می گرفت. همچنین برای مبارزه با علف های هرز مخلوط علف کش های رانداپ و 2-4-D مورد استفاده قرار گرفت.
اتیکت زدن 1389 در ابتدای خط اول هر کرت انجام گردید، سپس از شش ردیف هر کرت در سه ردیف وسطی پانزده بوته انتخاب و در کنار هرکدام یک اتیکت پلاستیکی قرار داده شد که شماره گذاری از 1 تا 15 انجام شد و یادداشت برداری تمام صفات مورفولوژیک کیفی و کمی بر روی این پانزده بوته انجام گرفت. اندازه گیری های صفات کمی شامل طول پهنک برگ، عرض پهنک برگ - بیشترین عرض - و طول برگ که دمبرگ را نیز شامل می شود توسط خط کش و عرض قاعده دمبرگ در محل اتصال به طوقه توسط انجام شد - جدول . - 1
نمره دهی صفات کیفی اندامهای هوایی بر اساس دستورالعمل ملی آزمونهای تمایز ، یکنواختی و پایداری در چغندرقند - UPOV - از طریق ارزیابی مشاهده ای در تاریخ 10 شهریور انجام شد - جدول . - 1 اندازه گیری و نمره دهی صفات کیفی و کمی ریشه بر اساس دستورالعمل ملی آزمونهای تمایز ، یکنواختی و پایداری در چغندرقند از طریق ارزیابی مشاهده ای و اندازه گیری با استفاده از خط کش و کولیس در انجام گرفت - جدول . - 2 برای انجام تجزیه واریانس و مقایسه میانگین ها از نرم افزار SAS نسخه SAS - 6 - Institute Inc.1989 و برای رسم نمودارها از برنامه EXCEL استفاده گردید .
برای انجام آزمون تمایز، ابتدا ارقام با استفاده از یک صفت گروه بندی کننده - صفاتی که برای سهولت در ارزیابی تمایز به کار می روند و در داخل یک رقم ثابت بوده و یا تغییرات کمی دارند - در چند گروه قرار گرفتند. تمام ارقام از لحاظ کلیه صفات کیفی بصورت دو به دو با یکدیگر مقایسه شدند و هر دو رقمی که حداقل از نظر یک صفت متفاوت باشند متمایز گردیدند.
