بخشی از مقاله
خلاصه
از ابتدای تشکیل ایکائو برای ایجاد نظم در جریان ترافیک هوایی،ایجاد مسیرهای هوایی مشخص و کنترل شده برای پرواز هواپیماها اجتناب ناپذیر مینمود. اما با توجه به روند رو به رشد مسافرتهای هوائی و ارتباط تنگاتنگ آن با اقتصاد جهانی، ساختار قبلی راههای هوائی جوابگوی نیازهای افزاینده حمل و نقل هوایی نبودند برای رفع این کمبودها، تمهیدات وسیع دیگری به کار گرفته شد. مدیریت جریان ترافیک هوائی - ATFM - یک شیوه مدیریتی است که در اواخر دهه 80 سنگ بنای آن گذاشته شده و در دهه 90 در کشورهائی که دارای حجم بالای ترافیک هستند شکل گرفته است.
بنابراین سوابق تاریخی آن محدود بوده و شاخصترین آنها را بایستی در امریکا و اروپا جستجو نمود. هرچند هم اینک بدلیل فضای گسترده کشور و نیز تعداد اندک هواپیماهای موجود در شبکه، تاخیرات ناشی از بخش کنترل ترافیک - ATC - بسیار اندک میباشد ولی در صورت برطرف شدن تحریمها و یا تغییرات سیاسی داخلی و منطقهای که منجر به افزایش سفرهای هوایی عبوری از فضای کشور و یا افزایش تعداد سفرهای ورودی به کشور نهایتاً منجر به افزایش تعداد پروازها میگردد. در این مقاله با بررسی مفاهیم و مبانی مدیریت جریان ترافیک هوایی و شناسایی عوامل تاثیرگذار بر آن راهکارهای عملی و اجرایی بمنظور مدیریت بهینه ترافیک هوایی ارائه گردید.
1. مقدمه
رشد کند و بطئی شیوههای حمل و نقل ریلی و جادهای از یک سو و رشد سریع جمعیت و آگاهی مسافران از مزایای گوناگون مسافرت با هواپیما و نیز توسعه و رشد تجارت در کشور که نیاز به سفرهای کوتاه و سریع را افزایش داده از سوی دیگر، موجب شده است تقاضا برای سفرهای هوایی در طی سالیان گذشته در کشور افزایش یابد. این در حالیاست که به دلیل تحریم اقتصادی کشور امکان نوسازی و توسعه ناوگان در این بخش مهیا نبوده است و شبکه حمل و نقل هوایی کشور با ناوگان نسبتاً قدیمی و محدود خود فعالیت مینماید.
یکی از معضلات این بخش مساله تاخیرات مکرر و بعضا طولانی پروازها است که باعث نارضایتی مسافران گردیده است. هرچند هم اینک بدلیل فضای گسترده کشور و نیز تعداد اندک هواپیماهای موجود در شبکه، تاخیرات ناشی از بخش کنترل ترافیک - ATC - بسیار اندک میباشد ولی سوالی که مطرح میشود این است که در صورت برطرف شدن تحریمها و یا تغییرات سیاسی داخلی و منطقهای که منجر به افزایش سفرهای هوایی عبوری از فضای کشور و یا افزایش تعداد سفرهای ورودی به کشور که نهایتاً منجر به افزایش تعداد پروازها میگردد، آیا زیرساخت های مدیریت ترافیک هوایی و تجهیزات و امکانات ارتباطی، ناوبری و نظارتی موجود در کشور پاسخگوی این حجم از ترافیک خواهند بود؟
در این مقاله سعی بر این است تا با بررسی مفاهیم و مبانی مدیریت جریان ترافیک هوایی و شناسایی عوامل تاثیرگذار بر آن راهکارهای عملی و اجرایی بمنظور مدیریت بهینه ترافیک هوایی ارائه گردد.
2. اهداف خرد و کلان مدیریت ترافیک هوایی - ATM -
ترافیک هوایی و همچنین تقاضا برای عملیات پرواز درچند سال گذشته نرخ رو به رشدی را از خود نشان داده است. شکل 1 روند رو به رشد پروازهای انجام شده را نشان میدهد.
شکل -1 روند تغییرات نشست و برخاست پروازهای مختلف از سال 1377 تا 1385
تنوع خاص ترافیک هوایی در کشور، سیستم های ارتباطی، ناوبری و نظارت - CNS - موجود، ارائه خدمات مراقبت پرواز در سطحی مطلوب، منظم و کارا با مشکل مواجه ساخته است. این مشکلات بهدلیل عدم نگرش جامع در چارچوب مدیریت ترافیک هوایی برای ارائه خدمات بهینه بهوجود آمدهاند.
درهمین راستا دلایل زیر میتواند مبین لزوم طراحی "برنامه جامع مدیریت ترافیک هوایی"1 برای کشور باشد:
− جبران عقب ماندگیها از برنامه جهانی CNS/ATM از جمله تهیه و ارائه برنامه انتقال به وضعیت مطلوب
− لزوم برنامهریزی برای تهیه و یا تکمیل تجهیزات سخت افزاری CNS
− لزوم تهیه و اجرای سیستمهای لازم از قبیل سیستم مدیریت اطلاعات ایمنی و یا طراحی دستورالعملها برای شرایط عادی و بحرانی
درزمینههای تجهیزات، عوامل انسانی و نظایر آنها هدف کلی مدیریت ترافیک هوایی آن است که عملیات پرواز برابر زمانهای برنامه ریزی شده برای خروج و ورود در مسیرهای مطلوب خود با کمترین مشکل و در سطح ایمنی مطلوب انجام گردند. اهداف کلان مدیریت ترافیک هوایی برای پاسخگویی به نیازهای رو به رشد ترافیک هوایی به صورت زیر خلاصه می شوند:
− افزایش ایمنی ، نظم و کارآئی
− بهینهسازی اقتصادی حمل ونقل هوایی تجاری
− برآوردن نیازهای تکاملی ترافیک هوایی
− همپایی با روند روبه رشد ایکائو به گونهای سالم و منظم
− حداکثر بهرهگیری از یکپارچگی و هماهنگی هواپیمایی کشوری جهانی
− تحول سیستم به گونهای قابل انطباق با نیازهای بخشهای مختلف منطقه، با این شرط که تسریع در جریان ترافیک موجب کاهش سطوح مطلوب سرویس دهی در منطقه نگردد
− تکامل سیستم بر مبنای اطمینان از برقراری جدائی مطلوب در سطح ایمنی مورد توافق در منطقه مورد نظر
برای نیل به اهداف فوق لازم است مکانیزمهای مدیریت بهینه ترافیک هوایی مورد شناسایی قرار گیرند. پس از آن براساس این مکانیزمهای شناسایی شده، طراحی جهانی، منطقهای و ملی برای ایجاد یک سیستم مدیریت ترافیک هوایی با دیدگاه پیشرفتهای تدریجی، همسازیهای عملیاتی و در نهایت همگامی با سیستم های جهانی انجام میپذیرد. اهدافُخرد سیستم مدیریت ترافیک هوایی در آینده عبارتست از:
− تأمین ایمنی، نظم و کارائی متناسب با نیازهای کلیه کاربران در یک سطح پیشرفته − افزایش ظرفیت سیستم و حداکثر استفاده از منابع ظرفیتی لازم برای پاسخگویی به تقاضای ترافیک
− تأمین نیازهای انواع هواپیماهای استفاده کننده از هوافضای مربوطه با توجه به تواناییهای سیستمهای الکترونیکی هواپیما.
− ارائه اطلاعات معتبر و همزمان1 در مواردی از قبیل شرایط جوی، پیشبینی آب و هوا ، وضعیت ترافیک و تسهیلات موجود در سطح مطلوب
− تأمین سیستمهای پیشرفته ناوبری و فرود، برای پشتیبانی اجرای دستورالعملهای تقرب دقیق و خروج استاندارد STAR - و - SID با در نظر گرفتن مراجع ایکائو از جمله سند 8168 جلد دوم
− شرکت دادن کاربران در تصمیمگیری در زمینههای مختلف مدیریت ترافیک هوایی
− فراهم نمودن زمینه استفاده از سیستمهای جهانی مانند گالیلئو همچنین تغییر مقررات هواپیمائی کشوری در حد امکان در راستای مقررات جهانی، بهمنظور جلوگیری از ایزوله شدن فضای هوائی کشور
− سازماندهی فضا برابر مقررات و دستورالعمل های ایکائو از جمله انکس 11 و سند 9426 و سایر منابع مربوطه
− کاهش تأخیرات و ایستاییها به حداقل
− طراحی و تنظیم مسیرهای پرواز به منظور دستیابی به جریان ترافیک مطلوب، جهت استفاده بهینه از هوافضاها و فرودگاه های مربوطه
− تأکید بر مدیریت استراتژیک جریان ترافیک هوایی به منظور به حداقل رساندن تداخل ترافیک و استفاده از مانورهای رفع تداخل ترافیک،
بوسیله سیستمهای امروزی مراقبت پرواز از جمله رادارهای نظارتی پیشرفته
− انتقال اطلاعات بین هواپیماها، واحدهای مراقبت پرواز و عوامل پروازی با ابزارهای پیشرفته
− استفاده مطلوب از سیستمهای پیشرفته پردازش اطلاعات زمینی به منظور :
الف- دستیابی به دقت ناوبری چهار بعدی در مورد هواپیماهای امروزی
ب- دستیابی به مسیرهای ترجیحی پرواز در تمام مراحل پرواز
ج- دسترسی به اطلاعات اتوماتیک مربوط به نقاط برخورد هواپیماها و جداسازی آنها و ارائه مجوزهای لازم برای دوری از برخورد و امکان تغییر شرایط ترافیک در این راستا
− دستیابی به کارائی بایسته ناوبری - RNP - مورد توافق در منطقه و دنبال کردن مکانیزمهای ارتقای آن در هوافضاهای مربوطه
3. اهمیت موضوع
کشور ایران با توجه به موقعیت بالقوه ژئوپولتیک خود در منطقه و قرارگرفتن در مسیر اصلی راههای هوایی جنوب شرق آسیا به سمت اروپا دارای اهمیت خاصی میباشد. در صورت برنامهریزی دقیق و اصولی و تعیین چشمانداز روشن آینده صنعت در کشور و تعریف ماموریت آن، مسئولیت بخشهای مختلف متولی حمل و نقل هوایی در ابعاد کلان معین خواهد گردید.
شایان ذکر است که در شرایط کنونی، زمان عامل بسیار مهمی بوده و در صورت عدم توجه و برنامهریزی بموقع عملا از گردونه رقابت منطقه عقب مانده و فرصت جبران را نیز نخواهیم داشت چرا که رقبای ما در منطقه برنامه-های مشخصی تعیین و با جدیت در حال تعقیب و اجرای برنامههای خود میباشند، از جمله میتوان به برنامههای انجام شده در قالب شبکه ارتباطی هوانوردی2 در منطقه اشاره نمود که براساس برنامهریزی صورت گرفته عملا کشور ایران در مسیر اصلی - Route - این شبکه قرار نگرفته است.
بدیهی است که پس از ایجاد یک رویه امکان تغییر آن بسیار سخت و بعضاً غیرممکن خواهد بود. یا بعنوان مثال میتوان به برنامههایی که در حال حاضر کشورهای همسایه ایران در راستای جذب ترافیک عبوری به سمت اروپا آغاز نمودهاند اشاره کرد.
شایان توجه است که در سالیان گذشته به کرات از سوی سازمانهای بینالمللی نظیر یاتا در خصوص رفع موانع پروازی و ایجاد مسیرهای هوایی موازی و منعطف تذکراتی داده شده بود ولی متاسفانه اقدام جدی در این خصوص صورت نگرفته که در نتیجه بعد از باز شدن منطقه اطلاعات پروازی عراق و نیز اقدامات انجام شده از سوی کشورهای شمالی ایران الگوی پروازی شرکتهای هواپیمایی در منطقه دستخوش تغییراتی شده و این در حالیاست که در صورت عدم برنامهریزی در این خصوص، کشور در سالهای آتی ضررهای جبران ناپذیری را متحمل خواهد گردید. موارد اشاره شده و مواردی از این دست هشدارهایی است که ما را ملزم می-سازد تا با انجام مطالعات راهبردی در صنعت حمل و نقل هوایی ضمن تعیین چشمانداز و ماموریت کلان صنعت، مسیر دستیابی به اهداف را تعیین و با مشخص نمودن مسئولیتها و وظایف عناصر درگیر در بخشهای مختلف از فرصت های موجود حداکثر استفاده را ببریم.
