بخشی از مقاله
چکیده
هدف این تحقیق شناسایی عوامل موثر بر اجرای سیستم های مدیریت دانش در سطح سازمان منطقه آزاد ارس است. این پژوهش از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت، توصیفی- پیمایشی و از نظر شیوه گردآوری داده، از نوع میدانی محسوب میشود. جامعهی آماری پژوهش حاضر، کارکنان سازمان منطقه آزاد ارس به تعداد 600 نفر بوده است. با استفاده از جدول مورگان حجم نمونه آماری 234 نفر بدست آمد. جهت نمونه گیری از روش نمونه گیری تصادفی ساده استفاده شد. دادههای پژوهش از طریق پرسشنامه جمعآوری گردید که روایی پرسشنامه به صورت محتوایی مورد ارزیابی و تأیید قرار گرفته است.
جهت محاسبهی پایایی پرسشنامه از آلفای کرونباخ استفاده شده است. چون ضریب آلفای کرونباخ برای تمامی متغیرها از مقدار استاندارد 0/7 بیشتر بود در نتیجه سؤالهای مربوط به متغیرهای تحقیق از پایایی لازم برخوردار بوده است. برای تجزیه و تحلیل دادههای این پژوهش از روش تحلیل عاملی اکتشافی و آزمون T تست با استفاده از نرمافزار آماری SPSS استفاده شد.
نتایج تحلیل عاملی نشان داد که مزایای درک شده، پیچیدگی، سازگاری، منابع کافی،صلاحیت تکنولوژی، حمایت مدیریت ارشد و فرهنگ سازمانی به عنوان عوامل موثر بر اجرای سیستم های مدیریت دانش در سطح سازمان منطقه آزاد ارس شناسایی شد. نتایج آزمون تی تست تک نمونه نشان داد از نظر کارشناسان منطقه آزاد ارس عوامل سازمانی - شامل: منابع کافی، صلاحیت تکنولوژیکی، حمایت مدیریت ارشد و فرهنگ سازمانی - و عوامل تکنولوژیکی - شامل: منافع درک شده، سازگاری و پیچیدگی - با اجرای مطلوب سیستم های مدیریت دانش در سطح منطقه آزاد ارس ارتباط دارد .
مقدمه
امروزه سازمان های دولتی و خصوصی و محیطی که این سازمان ها در آن به فعالیت مشغولند، شدیدا تغییر یافته اند. سازمان ها ناگزیرند برای سازگاری با محیط متغیر و پر از رقابت، در ساختار خود تجدیدنظر کرده و بدین منظور بایستی در مقابل تغییرات محیط انعطاف پذیری بیشتری از خود نشان دهند و همچنین برای مدیریت سرمایه های دانشی خود به روش ها و فنون پیچیده تری نیاز دارند . - Davenport, 2011 - دانش تنها منبع مطمئن برای ایجاد مزیت رقابتی پایدار در سازمان ها محسوب می شود. سازمانها هر روز بیشتر به اهمیت دانش به عنوان سرمایه فکری پی می برند.
عواملی مانند جهانی شدن، کوچک سازی دولت ها، شهروند محوری و ضرورت مشارکت شهروندان توجهی ویژه را به مدیریت دانش می طلبد - کرمی و همکاران، . - 1394 سازمان مبتنی بر دانش، تفاوتهایی با سازمان های نسل قبل از خود دارد. این سازمان به لحاظ نوع ساختار به گونه ای طراحی شده است که در آن تولید دانش، دسترسی، تسهیم و بکارگیری آن در وضعیت حداکثر قرار دارد - گلچین پور، . - 1386 مدیریت، دانش اداره کردن یک سازمان در جهت تحقق اهداف مشخص است. دانش مدیریت در قرن حاضر به مدیریت دانش مبدل گردیده است.
حتی بسیاری از صاحب نظران، دهه 2000 را دهه مدیریت دانش لقب داده اند، اگرچه فقط در چند سال اخیر با این عنوان شناخته است. هدف نهایی مدیریت دانش، عمومیت بخشیدن به دانش است به گونه ای که مورد استفاده عموم قرار گیرد و سازمان به عنوان یک تکلیف، دانش را برای استفاده اعضای خود به اشتراک بگذارد - شیخ شعاعی و همکاران، . - 1395 امروزه شیوه ها و تکنولوژی های مدیریت دانش به طور گسترده ای توسط سازمان ها اجرا می شود تا کارایی، اثربخشی و مزیت رقابتی سازمان افزایش یابد.
سیستم های مدیریت دانش - KMS - سیستم های اطلاعاتی هستند که با دریافت دانش مهم - محتوا و فرایند - و در دسترس کارکنان قرار دادن آن در هنگام لزوم، موجبات تسهیل در امر یادگیری سازمانی را فراهم می آورد . مراحل اولیه مدیریت دانش گرفتن دانش صریح و به اشتراک گذاری آن از طریق تکنولوژی می باشد - لی و همکاران، . - 2016 نقش مناطق آزاد تجاری در توسعه اقتصادی کشورهای در حال توسعه بر کسی پوشیده نیست به واقع این نهادهای حقوقی و اقتصادی با ایجاد تسهیلاتی که از طریق حکومت قوانین و مقرراتی انعطاف پذیرتر از قواعد حاکم بر سرزمین اصلی، محقق می شوند، در صدد ایجاد انگیزه برای سرمایه گذاران داخلی یا خارجی جهت سرمایه گذاری در منطقه و حوزه ای که دولت مرکزی خواهان آن است می باشند.
مناطق آزاد طبق تعریف سازمان بین المللی کار، مناطقی هستند که سبب جذب سرمایه، افزایش استخدام و افزایش صادرات و تبادلات ارزی می شوند. تحولات اقتصادی جهان تجربه کشورهای توسعه یافته امروزی در قرن نوزدهم و نیمه اول قرن بیستم و نیز کشور های تازه صنعتی شده طی سه دهه اخیر، نشان داد که در عصر دانش و با تغییرات و تحولات فناورانه و افزایش حوزه های خدماتی امروزه هیچ کشوری به تنهایی قادر به تولید یا ارائه خدمات همه چیز برای همگان نیست و توسعه بدون همیاری و بهره گیری و دادوستد با دیگران ممکن نخواهد بود.
در نتیجه امروزه بزرگترین خواسته بسیاری از سازمانها، از جمله منطقه آزاد ارس تعیین سیستم مدیریت دانش مناسب و مدیریت کردن آن به گونه ای موفقیت آمیز است. بررسی ها نشان می دهد تعدادی از سازمان ها در این زمینه موفق بوده اند. اما این سوال مطرح می شود که چطور توانستهاند در پیاده سازی سیستم مدیریت دانش موفق باشند؟ . - Akhavan et al ,2006 - هدف از برنامه مدیریت دانش در سازمان این است که در زمان مناسب اطلاعات مناسب در اختیار افراد مناسب قرار گیرد. اما نکته کلیدی این است که در هر جامعه و سازمانی فاکتورهای پیادهسازی مدیریت دانش میتواند متفاوت باشد .
- Kanapeckiene et al ,2010 - پیاده سازی یک راهبرد مدیریت دانش کارا و تبدیل سازمان به یک سازمان مبتنی بر دانش، به عنوان یک شرط اساسی برای موفقیت سازمان در نظر گرفته می شود. به منظور افزایش اثربخشی و کارایی مدیریت دانش بسیاری از سازمان ها از فناوری ارتباطات و اطلاعات برای اجرای سیستم های مدیریت دانش استفاده می کنند.
چنین سیستمی موجب حمایت و تسهیل در فرایندهای دانش سازمانی از قبیل ایجاد، ذخیره سازی، بازیابی، انتقال و کاربرد می شود. پیاده سازی سیستم های مدیریت دانش تنها به فناوری مربوط نمی شود بلکه عوامل سازمانی از قبیل فرهنگ سازمانی، ساختار، فرایند و عوامل سازمانی را دربر می گیرد. ویژگی های منحصربه فرد سیستم های مدیریت دانش موجب ایجاد انگیزه نیازبه درک و شناسایی عوامل موثر در اجرای سیستم های مدیریت دانش میشود .
- Wang et al, 2016 - در واقع قبل از پیاده سازی مدیریت دانش باید نسبت به عوامل موثر بر آن آگاهی کافی داشت. انسان، فرایند، فناوری و فرهنگ از جمله عواملی هستند که بر برنامه های مدیریت دانش تاثیرگذار می باشند، لذا شناخت و درک روشنی از این عوامل و سایر عوامل تاثیر گذار، مدیران دانش را در اجرای هر چه بهتر برنامه های مدیریت دانش یاری می کند. بنابراین سوال اصلی تحقیق حاضر این است که چه عواملی در اجرای مناسب سیستم های مدیریت دانش در سطح سازمان منطقه آزاد ارس موثر هستند؟
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
پیتر دراکر اندیشمند مدیریت معتقد است که کلید موفقیت های سازمانی دانش است و دانش را به عنوان پایه های رقابت در جامعه فراصنعتی معرفی کرد. در جایی دیگر اضافه می کند که ارزش از طریق نوآوری و تولید ایجاد می شود که هر دو در گرو بکارگیری دانش است. امروزه به سرمایه های نامشهود و معنوی یا دانش به عنوان عاملی حیاتی می نگرند.
سازمانهایی در برابر تحولات پیروز خواهند شد که بتوانند سرمایه های نامشهود و معنوی خود را توسعه بخشند - دارابی، . - 1392 به عقیده هوبر و نوناکا دانش عبارت است از اعتقاد و باوری که منجر به افزایش توان بالقوه پدیده ها برای اقدامات و تصمیمات اثربخش می شود. نوناکا و تاکوچی استدلال می کنند که دانش ساخت ذهنی است که شامل باورها، چشم اندازها، مفاهیم، قضاوت ها و انتظارات، روش ها و معلومات خاص با هدف پیش بینی عواقب آینده یا برای ساخت استنتاج است - مرادی و همکاران، . - 1390
مدیریت دانش یک مدل تجاری میان رشته ای است که با همه جوانب دانش شامل خلق، کدگذاری، تسهیم و استفاده از دانش برای ارتقای یادگیری و نوآوری در بافت سازمان سر و کار دارد. مدیریت دانش هم با ابزارهای تکنولوژیکی سرو کار دارد و هم با روشهای جاری سازمانی که شامل: تولید دانش جدید، کسب دانش باارزش از منابع خارجی، استفاده از این دانش در تصمیم گیری، وارد کردن دانش در فرایند ها محصولات و خدمات، کدگذاری اطلاعات در اسناد و مدارک، نرم افزارها و پایگاه داده ها، تسهیل رشد دانش، انتقال دانش به سایر بخش های سازمان و در نهایت اندازه گیری دارایی های دانشی و اثرگذاری مدیریت دانش است.
مدیریت دانش به معنای کسب و ذخیره سازی تخصص و هوش جمعی در سازمان و استفاده از آن در جهت ترویج و گسترش نوآوری از طریق یادگیری مداوم سازمانی است و برخی آن را فرآیندی می دانند که شامل فعالیت های خلق دانش از طریق کشف و کسب دانش با ارزش از منابع بیرونی، انتخاب دانش مورد نیاز از منابع درونی، تغییر حالت و وضعیت منابع دانش و قرار دادن دانش در برون داده های سازمانی است.
طبق این تعریف هدف اصلی مدیریت دانش عبارت است از تضمین این که دانش مناسب، با کارکنان مناسب و در زمان مناسب برای همه فرآیندها در دسترس است - یوسفی و همکاران،. - 1389 مرکز بهرهوری و کیفیت آمریکا، مدیریت دانش را فرآیند گستره کسب، سازماندهی، انتقال و استفاده از اطلاعات در سازمان می داند. چن و هانگ1 معتقدند برخورداری از دانش و مدیریت دانش، به موقعیتی استوار برای ادامه حیات سازمان های پویا و نوآور تبدیل شده و حتی توان رقابت در بازارها و تجارت بسته به کسب، توسعه و بکارگیری دانش فردی و سازمانی است. - Chen et al , 2012 -
هدف مدیریت دانش آن است که دانش پنهان را به دانش آشکار تبدیل کرده و به طور اثربخشی آن را منتشر کند. این مفهوم قدرتمند به توسعه مدلها، الگوها، ابزارها و کاربردهای مدیریت دانش کمک شایانی می کند که نتیجه آن افزایش مزیت رقابتی شرکت ها - در مقیاس کوچکتر - و افزایش رشد اقتصادی کشور - در مقیاس بزرگتر - خواهد بود. مدیریت دانش، به مثابه بخشی ضروری و اساسی در موفقیت سازمان، دامنه گسترده ای از ایده های سازمانی، شامل نوآوری های راهبردی، اقتصادی، رفتاری و مدیریتی را در بر می گیرد - حسنی سعادت و همکاران، . - 1394
سیستم های مدیریت دانش را به عنوان سیستم های مبتنی بر فناوری اطلاعات که توسعه یافتند تا فرآیند خلق، ذخیره/ بازیابی، انتقال و کاربرد دانش سازمانی را پشتیبانی و ارتقا دهند تعریف می کنند. سیستم های مدیریت دانش چیزی نیستند جز طبقهای از سیستم های اطلاعاتی که برای ذخیره، بازیابی و اشتراک دانش بکارگرفته می شوند - . - Subramanian, 2009 بسیاری از سیستم های مدیریت دانش طراحی شده اند تا دانش افراد را کسب کنند و این امکان را فراهم کنند که سرتاسر سازمان از آن بهره مند شوند . - King, 2008 -
