بخشی از مقاله
چکیده:
دما بعنوان یک پارامتر ترمودینامیک و مهم جوی منشأ بسیاری از تغییرات فیزیکی، شیمیایی و زیست محیطی و اقلیمی است. روند رخداد امواج گرمایی بعنوان نمادی از مخاطرات جوی، همزمان با گرمایش جهانی، از چالشهای زیست محیطی قرن حاضر است. به دلیل اهمیت و تأثیر دما بر شرایط محیطی و زیستی و نیز نقش آن در ایجاد و تنوع زیست بومها و کنترل شرایط مطلوب حیات، بررسی تغییرات رفتاری آن در بازه های زمانی طولانی مدت - روند - و کوتاه مدت - فازها و چرخه ها - ضروری است.بر این اساس در پژوهش حاضر با هدف شناسایی و تحلیل امواجاَبَر گرم تابستان 1391 خوزستان، ابتدا رفتار زمانی بیشینه دمای روزانه تابستانه 11 ایستگاه سینوپتیک استان بررسی گردید.
در ادامه روزهای بسیار گرم و فراگیر استان - روزهای با دمای 47 درجه سانتیگراد و بالاتر رخداده حداقل در هفت ایستگاه - انتخاب شد. سپس براساس آستانه های مقادیر حدی، سه دوره گرم - - p%50، بسیار گرم p%75 - اَبَر - و گرم - p%90 - شناسایی شد.ودر نهایت دریک تحلیل توصیفی اثرات این رخداد بر محیط زیست بررسی گردید.نتایج حاصل نشان دهنده یک دوره گرم 29 روزه در تابستان 1391 استان خوزستان است که بصورت سه موج 1اَبَرگرم- 8 تا 15 مرداد -2 بسیار گرم 21تیر تا 6 مرداد و -3 گرم 21تا 26 تیر قابل شناسایی و تفکیک می باشند. بدیهی است که رخداد امواج گرمایی مذکور ضمن ایجاد نوسان در تعادل اکوسیستم های زنده، موجب تغییراتی چون کاهش تنوع زیستی از سطح ژنی تا گونه ها ، عقبنشینی جنگلها، بیابان زایی، تغییر الگوی مهاجرت جانوران و تخریب زیستگاه های حیات وحش بویژه تالابها و تغییر محدوده پراکنش و جغرافیای زیستی گونه ها و اکوسیستم ها خواهد شد.
واژگان کلیدیخوزستان،: مخاطرات جوی، موج اَبَرگرم، مقادیر حدی، محیط زیست
مقدمه:
شناخت پتانسیل های طبیعی، بعنوان بستر فعالیت های انسانی پایه و اساس غالب برنامه ریزی های محیطی و آمایش سرزمین را تشکیل می دهد. در این راستا ویژگی های اقلیمی و عناصر غالب آن در پراکندگی فضایی و شکل گیری رفتار محیطی جوامع انسانی نقش تعیین کننده ایی ایفا می کنند تا آنجا که امروزه مطالعات و بررسی های بیوکلیمای انسانی، پایه و اساس برنامه ریزی های شهری، عمرانی، سکونتگاهی، معماری، جهانگردی و غیره است.عمده فعالیت های انسانی بر اساس متوسط دما پایه گذاری شده و ارگانیسم و فعالیتهای ذهنی و بدنی انسان و اغلب جانداران ،نسبت به دماهای فرین به شدت حساس بوده و دچار مشکل می شود .امواج گرمایی از تظاهرات اصلی تغییرات اقلیمی جهان معاصر هستند که به لحاظ فراوانی وقوع و صدمات جانی و مالی به بار آمده ،بسیار حائز اهمیت می باشند. - بالوک 1وهمکاران،. - 2009
یکی از عوامل مؤثر بر زندگی، آسایش و سلامتی انسان، شرایط جوی و اقلیمی است که امروزه در قالب شاخه ای از علم با عنوان زیست اقلیم انسانی مورد بررسی و مطالعه قرار می گیرد، بیوکلیماتولوژی، علم مطالعه و ارزیابی تأثیر آب و هوا بر روی موجودات زنده اعم از گیاهان، جانوران و انسان است - محمدی،.. - 73 : 1387 با توجه به این گرایش منظور از شرایط آسایش، مجموعه شرایطی است که از نظر حرارتی برای80 درصد از افراد مناسب باشد؛ یا به عبارت دیگر انسان در آن شرایط احساس گرما و سرما نکند . حالت خنثی بودن حرارتی نیز شرایطی است که ارگانیسم انسانی می تواند بیلان حرارتی خود را به بهترین شکل موجود حفظ کند، بدون اینکه دچار کمبود یا مازاد انرژی شود - محمدی،. - 119:1389
بنابراین امروز یکی از مهم ترین نگرانی ها از مخاطرات محیطی ،رخداد شرایط حدی طولانی مدت و پرتداوم با دوره های بارشی کم و حداکثر درجه حرارت است که بطور گسترده بر جوامع انسانی تاثیر گذار است.پس باید باور داشت که که امواج گرمایی باتغییرات اقلیمی،فراوان تر و گسترده تر شده و تداوم آنها نیز بیشتر می شود،بنابراین شناخت ویژگی های امواج گرما ،شدت ،تداوم و گسترش آنها و تاثیر آنها بر آسایش جوامع انسانی ضروری است. - بنیستون1، - 2004در خصوص امواج گرمایی مطالعات زیادی در ایران و جهان صورت گرفته که بیشتر جنبه ی فضایی و جغرافیایی و ارتباط آنها در رابطه با الگوهای گردشی جو مورد توجه قرار گرفته است.
از مهمترین مطالعات انجام شده در خصوص تاثیرات زیست محیطی امواج گرما می توان به تحقیق دینا ئوت2 و همکاران - - 2004اشاره کرد ،آنها در مطالعات خود عنوان کردند، در سال 2003 در پاریس و سایر نقاط فرانسه 11 هزار نفر و در انگلیس 2 هزار نفربه دلیل موج گرما و بروز عوارض قلبی ،جان خود را از دست داده اند که بسیاری از این موارد مرگ های آنی مرتبط با شرایط قلبی و نه سکته قلبی بوده اند. بریانت - 2005 - 3 عنوان می کند که تنها در حد فاصل سال های 1990تا 2001 خسارات ناشی از امواج گرمایی در دنیا معادل 5/45 میلیارد دلاربرآوردشده است. بانتا - 2007 - 4 نیزعنوان می کند که تنها بر اثر موج گرمای اروپا در سال 2003حدود 52 هزار نفر جان خود را از دست دادند.
طی سال های اخیر روش ها و مدل های گوناگونی برای شناخت و درجه تأثیر عناصر اقلیمی بر روی ارگانیسم انسان ابداع شده است و در مورد سنجش شرایط آسایش و راحتی انسان پژوهش های متعددی انجام شده است. مطالعات انجام شده در زمینه ارزیابی اقلیم زیستی کشور دارای تنوع موضوعی خاص می باشد و می توان آنها را به سه دسته تقسیم نمود. بخشی از این مطالعات به ارزیابی اقلیم زیستی محض پرداخته و شرایط راحتی انسان را در ایام مختلف سال در مناطق مورد مطالعه خود تبیین نموده اند؛ مانند: - کاویانی،. - 32:1372 - ناظم السادات و مجنونی هریس، - 71:1387
به بررسی میزان راحتی انسان در شرایط اقلیمی مختلف در شهرهای شیراز و بندرعباس پرداختند و بیان نمودند که دمای ظاهری شیراز به دلیل رطوبت نسبی کم، پایینتر از دمای مشاهده شده این شهر قرار می گیرد و تا اندازهای در احساس رضایتمندی هوا در این شهر مؤثر است. خطر وقوع گرمازدگی، آفتابزدگی، انقباض حرارتی عضلات و تحلیل رفتگی حرارتی بهترتیب در شهرهای بندرعباس و شیراز در روزها و ماههای گرم تابستان، بخصوص در روزهای مربوط به ماههای تیر و مرداد بیشتر است. تعیین دمای ظاهری بیشینه روزانه در این شهرها مشخص کرد که به دلیل بالا بودن دما، در ساعات گرم روز تنش گرمایی بهصورت جدی سلامت مردم را تهدید میکند. طیف دیگری از مطالعات انجام گرفته در رابطه با معماری و ساختمان است مانند: - جهانبخش،س - 68:1377و - موحدی و عساکره، - 23 :1370،
گروه دیگری از مطالعات نیز به بررسی اقلیم زیستی کشور در رابطه با فعالیت گردشگری پرداخته اند مانند: - ساری صراف،. - 63:1389گرمایش زمین به دلیل آثار زیست محیطی ،اقتصادی - اجتماعی و تاثیرات آن در تغییر الگوی زمانی و مکانی دما،بارش وتغییر پهنه های زیست اقلیمی5 در چند دهه ی اخیر مورد توجه محافل علمی قرار گرفته است - عساکره،حسین. - 116:1389هر نوع تغییر در شرایط محیطی بویژه اقلیم منجر به بر هم خوردن تعادل اکولوژیکی شده و گونه های زیستی و جانوری را تحت تاثیر قرار داده و با توجه به حساسیت این گونه ها به این تغییرات اقلیمی ،مکان جغرافیایی و ساختار اکوسیستم ها تغییر پیدا خواهد کرد - حبیبی نوخندان،م. - 34:1388
