بخشی از مقاله
چکیده
آبرسانی شهری و جمعآوری و دفع بهداشتی فاضلاب مانند بسیاری از خدمات زیربنایی دیگر بهطور سنتی جزو وظایف دولتها بوده است. ولی تجربیات موجود نشاندهنده این واقعیت است که ارائه خدمات زیربنایی موردنیاز مطابق با انتظارات نبوده است. افزایش هزینههای ناشی از کثرت تعداد پرسنل شاغل در دستگاههای دولتی موجب بروز مشکلاتی برای دولت شده است. لذا یکی از مهمترین راهبردهای دولتها برای افزایش کارایی بخشهای مختلف اقتصادی، حمایت از تقویت بخش خصوصی و گام برداشتن در مسیر خصوصیسازی است. این پژوهش نیز با هدف شناسایی موانع توسعه سرمایهگذاری بخش خصوصی در صنعت آب و فاضلاب انجام شده است.
مهمترین موانع مشخصشده عوامل اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی، قانونی و ساختاری میباشند که هرکدام شامل زیرشاخهها و زیر عواملی میباشد و در مجموع 25 مانع شناسایی و طبقه بندی گردید.
مقدمه
آب بهعنوان یک کالای باارزش که مقدار آن محدود بوده، موردنیاز بخشهای اقتصادی مانند تولیدی، زیر بنایی و خدماتی میباشد. آبرسانی شهری، جمعآوری و دفع بهداشتی فاضلاب مانند بسیاری از خدمات زیر بنایی دیگر بهطور سنتی جزو وظایف دولتها بوده است. ولی تجربیات موجود نشاندهنده این واقعیت است که، در مواردی ارائه خدمات زیر بنایی موردنیاز، مطابق با انتظارات نبوده است
صنعت آب و فاضلاب در ایران از فرسودگی زیرساختها، هدرروی آب، نقص شبکه آب و فاضلاب و قدیمی بودن رنج میبرد. مشکلاتی که نیازمند سرمایهگذاری دولت در هر سه بخش تولید، انتقال و توزیع آب و جمعآوری و تصفیه فاضلاب است. البته با توجه به کسر بودجه وزارت نیرو که این وزارتخانه را به یکی از بدهکارترین وزارتخانهها تبدیل کرده است بهناچار برای تأمین چنین بودجهای باید به سرمایهگذاریهای خصوصی روی آورد؛ که در قانون اصلاح موادی از قانون برنامه چهارم توسعه کشور، خصوصیسازی بهعنوان راهی برای حل این مشکل انتخابشده است و صنعت آب و فاضلاب در این زمینه تلاش هایی را انجام داده است.
خصوصیسازی فرایندی اجرایی، مالی و حقوقی است که دولتها در بسیاری از کشورهای جهان برای اصلاحات در اقتصاد و نظام اداری کشور به اجرا درمیآورند. خصوصیسازی بهمنزله یک تغییر ساختاری اساسی از مالکیت است که از بخش عمومی به بخش خصوصی منتقلشده، که منجر به یک تغییر شدید در مشوقها و انگیزههای اساسی از صاحبان مربوطه و اهداف بنگاه میشود
دراین بین فراهمسازی بستر مشارکت برای افزایش نقش و سهم بخش خصوصی، نیازمند اصلاحات ساختاری، قانونی، حقوقی، اقتصادی و اجتماعی بسیار متنوعی است. و باید توجه داشت که هیچ نسخه جهانی، منطقهای و یا کشوری برای انتخاب بهترین روش خصوصیسازی و اتخاذ تصمیمهای مرتبط با اصلاحات و آمادهسازی وجود ندارد و تنها با بررسی اهداف، نوع مسائل، ویژگیهای منطقهای، قوانین و ... میتوان نسبت به انتخاب بهترین روش خصوصیسازی و مسیر اجرای آن اقدام نمود.
شناسایی و انتخاب راهحلهای بومی که از دل مسائل، تنگناها و فرصتهای محلی برآمده باشد، بسیار اجراییتر از راهحلهای تجویزی خواهد بود. در کشورهای صنعتی پیشرفته و توسعهیافته ازنظر اقتصادی، دولتها از اجرای فرآیند خصوصیسازی به دنبال دستیابی به اهدافی همچون افزایش کار آیی، کسب درآمد و کاهش بار مالی دولت میباشند.
درحالیکه در کشورهای درحال توسعه با توجه به وجود مشکلات و تنگناهای بیشتر، اهداف متعدد دیگری ازجمله استفاده بهینه از منابع مالی شرکتها، کاهش حجم دخالت دولت در اقتصاد، سپردن تخصیص منابع به مکانیزم خودسامان بخش بازار،مقابله با نقدینگی سرگردان در اقتصاد، ایجاد فضای رقابتی امن برای سرمایهگذاریهای بلندمدت، دستیابی به مهارتهای نوین مدیریت، دسترسی به سرمایه و تکنولوژی خارجی و توزیع ثروت و درآمد بین اقشار مختلف جامعه نیز دنبال میشود.
در صنعت آب و برق یکی از مهمترین راهبردهای دولتها برای افزایش کارایی بخشهای مختلف اقتصادی، حمایت از تقویت بخش خصوصی و گام برداشتن در مسیر خصوصیسازی است و دراین بین فراهمسازی بستر مشارکت برای افزایش نقش و سهم بخش خصوصی، نیازمند اصلاحات ساختاری، قانونی، حقوقی، اقتصادی و اجتماعی بسیار متنوعی است. که مهمترین و اولین گام در این عرصه ، به طور کلی شناسایی موانع سرمایهگذاری بخش خصوصی در این صنعت میباشد.
در این تحقیق به بررسی و شناسایی موانع توسعه سرمایهگذاری بخش خصوصی در صنعت آب و فاضلاب پرداخته شده است. در نهایت مهمترین موانع مشخصشده عوامل اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی، قانونی و ساختاری میباشند که هرکدام شامل زیرشاخهها و زیر عواملی میباشد و در مجموع 25 مانع شناسایی و طبقه بندی گردید.
بهطورکلی مطابق شکل - 1 - دو منبع برای مشارکت در امر توسعه آب و فاضلاب وجود دارد:
شکل -1 روشهای سرمایهگذاری در صنعت آب و فاضلاب
بهمنظور انجام موفقیتآمیز خصوصیسازی و جلوگیری از بروز مشکلات ناشی از آن، اقدامات مختلفی در کشورهای موفق در این زمینه صورت گرفته که بهمنظور میل به اهداف مطلوب و مورد انتظار خصوصیسازی در کشور ما، بایستی موارد زیر موردتوجه و دقت کامل قرار گیرد:
- ایجاد سیستمهای عملیاتی حسابرسی داخلی، برنامهریزی، نظارت، سیستم اطلاعات مدیریتی و ...
- آمادهسازی ذهنی و روانی عاملان اقتصادی مراجع زیربط در مورد بیکاری افراد.
- بررسی وضعیت مالی و سوابق سودآوری واحد دولتی.
- عرضه عمومی سهام واحد دولتی به شکل شرکت سهامی عام از طریق بورس اوراق بهادار.
در ادامه برخی تحقیقات تجربی انجام شده در زمینه واگذاری شرکتهای آب و فاضلاب به بخش خصوصی ارائه شده است.
در پژوهش نجف بیگی و محمودی تحت عنوان موانع و راهکارهای واگذاری شرکتهای آب و فاضلاب به بخش خصوصی در سال 1390، به موضوع خصوصیسازی صنعت آب و فاضلاب و مسائل پیش روی آن پرداختهاند. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که موانع ساختاری، اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی و سیاسی در امر واگذاری شرکتهای آب و فاضلاب بهخصوص تهران به بخش خصوصی وجود دارد. با استفاده از روش دیماتل موانع اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی بهعنوان موانع اثرگذار و بقیه موانع به ترتیب قانونی ، ساختاری و سیاسی از دو مانع اولی تأثیر میپذیرند.
همتی و دیگران در پژوهش خود تحت عنوان بررسی تأثیر خصوصیسازی بر بهرهوری و مصرف بهینهی منابع، در سال 1390 هدف اصلی پژوهش خود را بررسی و اندازهگیری مقدار تأثیر خصوصیسازی بر مصرف بهینهی منابع - نیروی کار-سرمایه - و بهرهوری دانستهاند. همانطور که از نتایج این تحقیق مشاهده میگردد، میزان بهرهوری رابطه معناداری با افزایش خصوصیسازی دارا میباشد.
رویا و سعید آلعمران در سال1390 پژوهشی تحت عنوان خصوصیسازی و سیاستهای کلی اصل 44 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران پرداختند. نتایج این تحقیق حاکی از آن بود که سیاست خصوصیسازی یک فرایند بوده و برای اینکه این فرایند مسیر درست خود را بپیماید میبایست در مرحله اول برخی پی نیازهایی قبل از ورود به این مسیر بکار برده شوند
