بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش سعی در مکانیابی مناطق مستعد جمعآوری آب باران با استفاده از روش ANP در محیط Arc Gis به ترتیب شامل مراحل: ساخت مدل، انجام مقایسات زوجی، تشکیل سوپر ماتریکس و محاسبات مربوط به وزن بردار نهایی در هر پرسشنامه داشته است. نتایج نشان داد منطقه به 5 کلاس ضعیف - 3/84 - 2/84 - ، نسبتا ضعیف، متوسط، نسبتا خوب و خوب - 7/81 – 6/82 - برای جمع آوری آب باران تقسیم شده است. 29/20 و 6/29 درصد از سطح حوضه به ترتیب برای جمع آوری آب باران نسبتا خوب و خوب هستند که این مناطق عمدتا در قسمتهای میانی حوضه قرار دارند.
مقدمه
برداشتهای بیرویه از منابع آب زیرزمینی باعث افت شدید سطوح ایستابی گردیده است. از طرفی میزان هدررفت رواناب حاصل از بارندگی در جهان و بالاخص در کشور ما بسیار زیاد و قابل توجه میباشد. بنابراین تمایل به سمت استفاده ی بهینه از رواناب ها و منابع آب سطحی کنترل نشده به جای برداشت های بیرویه از منابع آب زیرزمینی امری لازم و ضروری است. جمع آوری آب باران - RWH - گزینه ای مناسب است برای انحصار و ذخیره رواناب سطحی جهت کاربردهای بعدی بویژه در طول دور ه هایی که محدودیت دسترسی به آب داریم . - 1 -
آب جمع آوری شده قادر است ذخیره ی رطوبتی خاک را بهبود بخشیده و باعث تغذیهی سفره های آب زیرزمینی گردد و همچنین به کمک آن میتوان آب مورد نیاز مصارف خانگی، کشاورزی و دامداری را درزمان های کم آبی تأمین کرد. در کنار تمام این آثار باید تاثیر RWH، را در کاهش وجلوگیری از خسارات سیل نیز مد نظر قرار داد. در سطوح وسیع چون سطح حوضهها و دشتها پیش از پرداختن به انتخاب نوع تکنولوژی RWH، باید در پی یافتن مکانهایی بوده که از لحاظ هیدرولوژیکی، بیوفیزیکی واقتصادی و اجتماعی پتانسیل بالایی برای استقرار سازه های RWH، داشته باشد، باشند . - 18 -
هدف از این تحقیق شناسایی مکانهای مناسب برای جمع آوری آب باران در حوضه آبخیز کوهرنگ و معرفی آن ها و بکارگیری برای جمع آوری و ذخیره نزولات از هم اکنون و برنامه ریزی برای آینده میباشد که اگر حوضه ی مذکور در آینده با کمبود آب مواجه شد بتوان از آب جمع آوری شده در این مکانها استفاده نموده و نیازهای کشاورزی، دامداری، پرورش ماهی و حتی آب شرب و ... آبخیزنشینان این حوضه را تأمین کرد.
پیشینه تحقیق
در زمینه مکانیابی مناطق مستعد جمع آوری آب باران تحقیقات مختلفی در داخل و خارج کشور انجام گرفته که به خلاصه ای از آنها اشاره می شود. اکبرپور و همکاران - 1394 - ، برای تعیین مکانهای مستعد جمع آوری آب باران در دشت بیرجند واقع در استان خراسان جنوبی؛ دوسیستم پشتیبانی تصمیم - DSS - مبتنی برGIS ارائه دادند. جهت انجام تحقیق صورت گرفته از شش معیار بارندگی، شیب حوضه آبریز، عمق و بافت خاک، شبکه آبراهه های دشت و کاربری اراضی منطقه استفاده شد.
روش اول خصوصیات مختلف حوضه را مستقیما درتصمیم گیری دخیل می ساخت و روش دوم بر اساس ظرفیت منطقه در تولید رواناب و نیز فاکتورهای اجتماعی- اقتصادی عمل میکرد. نتایج به دست آمده از هر روش، منطقه را از لحاظ استعداد جمع آوری باران در4 گروه ضعیف، متوسط، خوب و بسیار خوب طبقه بندی می کرد. مقایسه ی دو روش، نشان داد که در دشت بیرجند، به کارگیری روش اول مناسب تر است و بطور کلی از غرب به سمت شرق دشت بر استعداد آن در جمع آوری آب باران افزوده می شود.
بنت - 1995 - ، در پژوهشی بر نقش موثر اندازه، شدت و پراکنش بارندگی در مکانیابی پهنه های مستعد پروژه های ذخیره نزولات جوی و لزوم هماهنگی بین شدت بارش و شدت نفوذ تاکید کرد. همچنین مناطقی را برای این پروژه ها مناسب معرفی کرد که میانگین بارش سالیانه در آن منطقه حداقل 170 میلیمتر باشد.
دخانی و همکاران - 2016 - ، برای مکانیابی تکنیک_های RWH از مدل رگرسیون چند متغییره و GIS استفاده کرد. در این تحقیق از پوشش گیاهی، کاربری اراضی، بارش، شیب و زهکشی - تراکم آبراهه - به عنوان متغیرهای مستقل و رتبه بندی کردن برای تکنیک های RWH به عنوان متغیر وابسته استفاده شد. نتایج نشان داد که وابستگی معنی داری بین متغیرهای وابسته و مستقل در سطح یک درصد وجود دارد.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه شهرستان کوهرنگ در شمال غرب استان چهارمحال و بختیاری واقع شده و مساحت کل آن 3795 کیلومتر مربع است. این شهرستان دارای سه بخش مرکزی، بازفت و دواب صمصامی است. رشته کوه معروف زرد کوه، با راستای شمال غربی، جنوب شرقی جدا کننده محدوده دو بخش مرکزی و بازفت است؛ بخش مرکزی کوهرنگ، دارای آب وهوایی سردتر ببارشِ - عمدتا برف - بسیار بیشترازبازُفت است.
منطقه ی کوهرنگ، به خاطر وجود چشمه سارهای پرآب و فراوان کهمستقیماً متأثر از ماهیت کوهستانی و بارش های فراوان آن است، شهرت دارد. چشمه های بزرگی مانند چشمه دیمه و چشمه کوهرنگ در بخش مرکزی این شهرستان قرار دارند. منطقه کوهرنگ سرچشمه ی دو رود از رودهای پرآب ایران است؛ کارون و زاینده رود. - شکل . - 1-3
روش انجام پژوهش
-1 تحلیلهای مکانی و تهیه لایه های اطلاعاتی
-1-1 مدل رقومی ارتفاعی
ارتفاع حوزه از سطح دریا نشان دهنده موقعیت اقلیمی آن حوزه است. ارتفاع حوزه در میزان و نوع بارندگی، درجه حرارت و تغییرات آن، میزان تبخیر و تعرق، شدت تشعشعات خورشیدی و بطور کلی در آب و هوای منطقه و به همراه آن در تشکیل و توسعه خاک، نوع و تراکم پوشش گیاهی و ضریب رواناب اثر دارد بنابراین در حوزه های مرتفع نه تنها بارندگی بیش از حوزه های پست است، بلکه در ارتفاعاتغالباً نزولات جوی بصورت برف می باشد که هیدرولوژی آن متفاوت با رگبارها است . - 33 -
