بخشی از مقاله
چکیده
در فرآیند پیشرفت کشور، اصلیترین عامل توسعه فرهنگی است. نامگذاری سال 1393 به نام سال »اقتصاد و فرهنگ«، بدون تردید وجود مشکلات عدیدهای را در این حوزه نشان میدهد. لذا در راستای تحقق هدف راهبردی فوق، این مهم را بهانهای برای انجام مطالعه حاضر قرار دادهایم. با توجه به اینکه مراکز آموزش عالی به عنوان اجتماع اندیشمندان و نخبگان میتوانند در ایفای رسالت فرهنگی خود نقش مؤثری ایفا کنند، لذا شناسایی نیازهای فرهنگی اعضای هیأت علمی دانشگاه میتواند گامی در جهت تحقق این رسالت خطیر باشد که البته هدف اصلی پژوهش حاضر است.
این پژوهش از نوع کاربردی و روش آن توصیفی- تحلیلی و پیمایشی است و در انجام آن از دو روش کیفی و کمی استفاده شده است. جامعه آماری بخش کیفی تمامی صاحبنظران تعلیم و تربیت در سطح کشور بود که به روش نمونهگیری هدفمند انتخاب گردید. جامعه آماریبخش کمَی تمامی 181 نفر مدرسین موظف و اعضای هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان در 6 استان کشور بود که به روش نمونهگیری تصادفی انتخاب شد. دادههای پژوهش از طریق مصاحبه نیمهساختاریافته و پرسشنامه محققساخته گردآوری گردید.
طبق نتایج پژوهش در بخش کیفی، نیازهای آموزشی اعضای هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان در زمینه مسائل اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی عبارتند از چهار حیطه: - 1 فرهنگی، - 2 اجتماعی، - 3 اخلاقی و - 4 سیاسی. یافتههای پژوهش در بخش کمی نیز نشان داد که میزان نیاز اعضای هیأت علمی به آموزش در زمینه فرهنگی بیشتر از سطح متوسط است.
مهمترین نیاز اعضای هیأت علمی مربوط به گویه »آگاهی از نقش اساتید در ارتباط با حفظ، انتقال، اصلاح و بازآفرینی فرهنگ« و سپس گویه »شناخت مبانی و روشهای جنگ نرم« بوده است. لذا پیشنهاد میشود که دانشگاهها به طور توأم و مداوم نقش حفظ، انتقال، اصلاح، بازآفرینی و بهسازی فرهنگی را برای دانشجویان خود ایفا کنند تا زمینه پیشرفت و توسعه همهجانبه کشور اسلامی ایران را فراهم سازند.
مقدمه و بیان مسأله
پیشرفت و توسعه، فراگردی است پیچیده از دگرگونی اجتماعی در سطوح جهانی، ملی، منطقه ای و ناحیه ای که در اشکال اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی قابل تحقق است و در پی تبدیل وضعیت موجود به وضعیت مطلوبی است که در آن جامعه به منابع ارزشمند معرفت و به قدرت و ثروت بیشتری دسترسی پیدا می کند و بهبود و ارتقا سطح زندگی اجتماعی را به دنبال دارد.
بدون تردید در فرآیند پیشرفت و توسعه، جایگاه »فرهنگ« و »نظام فرهنگی « از عوامل اصلی پیشرفت تلقی می شود. بعلاوه تغییرات و دگرگونیهایی که در گذر زمان بر فرهنگ و نظام فرهنگی حادث میشود نیازها و اهداف جدیدی را در افراد جامعه میپروراند - چلبی، . - 22-245 :1375 همچنین در هر جامعه دانشگاه ها نهادهایی هستندکه مسئولیت های عظیمی همچون حفظ و انتقال میراث فرهنگی و تحکیم مبانی اخلاقی و اجتماعی دانشجویان را بر عهده دارند - طاهرپور، رجایی پور و شهبازی . - 1388
لذا با توجه به رسالت خطیر دانشگاه فرهنگیان در این زمینه و مسئولیت پاسخگویی به انتظارات فزاینده فرهنگی دانشجویان، نیازمند برنامه ریزی جدی برای تحقق وضعیت مطلوب هستیم که نخستین گام آن را می توان شناسایی وضعیت موجود از طریق نیازسنجی آموزشی تعریف نمود که البته در حال حاضر از ضرورت های هرگونه برنامه ریزی در حوزه آموزش عالی به شمار می رود.
در دانشگاه فرهنگیان به لحاظ کاربردی بودن معلومات دانشجویان و ورود مستقیم آنان به حوزه آموزش، اهمیت و ضرورت بررسی و تبیین نیازهای آموزشی اساتید آن دو چندان می گردد، زیرا نیازهای فرهنگی از جمله بارزترین نیازهای معنوی است که در حال حاضر، توجه دولت ها، و موسسات فرهنگی و آموزشی را به خود جلب کرده است.
در این راستا، هدف اصلی پژوهش حاضر این است که از طریق نیازسنجی آموزشی، نیازهای فرهنگی، تربیتی و اجتماعی اعضای هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان را به عنوان یک قشر بسیار تأثیرگذار در تربیت نسل آینده ساز ایران اسلامی، شناسایی نماید. به منظور بررسی پژوهش های مرتبط، جستجو در دو محور پژوهش های داخلی و خارجی صورت گرفت.
به عنوان مثال نتایج پژوهش مهدوی - 1378 - بیانگر وجود مسائل و مشکلات عدیده فرهنگی در بین جوانان می باشد که به نظر موحدی - 1383 - به کارگیری استراتژی ها و الگوهای توسعه غربی در بسیاری از کشورها، موفقیت آمیز نبوده اند و باید الگوهای توسعه، ناظر بر فرهنگ بومی هر جامعه باشند. واحد چوکده - 1384 - نقش دانشگاه ها را در تربیت فرهنگی بسیار مهم دانسته و تاکید دارد که برنامه های درسی باید به گونه ای طراحی شوند که موجب ترویج و نهادینه شدن تربیت فرهنگی و اجتماعی مطلوب گردند.
فتحی اجارگاه و همکاران - 1385 - لحاظ کردن ارزش های فرهنگی به صورت منسجم برای آموزش در پایه های مختلف را امری لازم و ضروری می دانند - ص. - 32 برخی از محققان نیز معتقدند که جوانان و نوجوانان در رابطه با مسائل فرهنگی دارای آسیب پذیری زیادی هستند به همین دلیل توجه به نیازهای فرهنگی در فرایند آموزش را، در اولویت نیازها قرار داده اند.
برخی دیگر علل ضعف توجه مؤسسه های آموزشی به هویت فرهنگی را بی ارتباطی محتوای برنامه های درسی در ارتباط با قومیت ها و خرده فرهنگ های مختلف دانسته اند - لقمان نیا و خامسان، . - 1389 سبکتکین و خسروجری - 1392 - معتقدند که آموزش به تنهایی معنایی ندارد، بلکه روند آموزش شامل آموزش فرهنگ نیز می شود - ص. - 55 دیگر محققان معتقدند که فرهنگ دانش محور باید مبنای آموزش عالی قرار بگیرد - صفایی و فخری،1392،ص. - 5 در واقع مراکز آموزش عالی کشور می توانند در ایفای رسالت فرهنگی جامعه منطبق با هویت اسلامی - ایرانی، نقش مؤثرتری ایفا کنند - منافی شرف آباد و زمانی، 1392، ص. - 58
در تحقیقات دیگر، موارد ذیل از جمله عوامل ضعف آموزش عالی ایران در زمینه آموزش فرهنگ معرفی شده اند از جمله: الف - ضعف مؤسسه های آموزشی در توجه به فرهنگ اصیل ایرانی و جذب در فرهنگ بیگانه - کفاش و فریدی،1375، ص12 و توکلی نیک،. - 1380 ب - رضایت بخش نبودن برنامه های درسی در ایفای نقش هویت بخشی خود در عرصه های فردی، اجتماعی و ملی - ربانی، 1382، ص. - 65 ج - عدم توافق در هویت های ملی- فرهنگی که امکان توجه و تقویت آن را در برنامه های درسی کاهش داده است - لقمان نیا، 1388، ص. - 171
به طور کلی هدف از تشکیل نظام های آموزشی، پاسخ به خواستهها و برآوردن غرض نهایی جامعه است. مدارس و دانشگاه ها به عنوان مهمترین نهاد در انتقال ارزشهای فرهنگی، باید رفتارهای فرهنگی و اجتماعی را نیز رشد دهند - ذکائی، 1382، ص. - 53 به نظر می رسد که آموزش عالی تنها زمانی می تواند در این حوزه گام مؤثری را طی کند که توجه عمیقی به برنامه های درسی خود معطوف بدارد.
