بخشی از مقاله
خلاصه
بدون شک مدیریت و کنترل صحیح پروژههای عمرانی از مهمترین عوامل موفقیت و نیل به اهداف پروژه میباشد. در این راستا کنترل زمان پروژه، دارای اهمیت ویژه بوده و بایستی به دقت مورد توجه قرار گیرد. اولین قدم در انجام مدیریت و کنترل زمان هر پروژه، شناسایی علل و عوامل بوجود آورنده تأخیرات زمانی آن پروژه و سپس ارزیابی و ارائه راهکار جهت برطرف نمودن آن عوامل میباشد. در این مقاله، به شناسایی و ارزیابی عوامل مؤثر در بروز تأخیرات زمانی پروژههای عمرانی کلیدی شهرداری بندرماهشهر پرداخته شده است.
جهت انجام این کار از اطلاعات و مستندات پروژههای کلان شهری طی سالهای 1390 تا 1394 استفاده گردیده است . به همین منظور چکلیستی از کلیه علل بوجود آورنده تأخیرات در پروژههای شهری تنظیم و دسته بندی گردیده و میزان تأثیر هر یک از عوامل در بروز تأخیرات براساس اسناد و مدارک فنی موجود پروژهها، مشخص و گردآوری شده است. سپس با بهرهگیری از نمودار پارتو، تأثیرگذارترین عوامل در بروز تأخیرات مشخص شده و مورد ارزیابی قرار گرفته است. با توجه به ارزیابی انجام شده، به نظر میرسد که خطاهای شرکتهای مشاور در مرحله طراحی و برآورد اولیه و نیز در مرحله نظارت عالیه و کارگاهی بیشترین تأثیر را در ایجاد تأخیرات زمانی در پروژههای عمرانی شهری بندر ماهشهر داشته است.
.1 مقدمه
امروزه شهرداریها یکی از ارگانهایی میباشند که در زندگی، سطح رفاه و آسایش مردم هر شهر دخیل هستند و با انجام پروژههای عمرانی شهری در راستای بهبود زندگی مردم گام بر میدارند. پروژههای شهری، در کلیه مراحل اجرایی و بهره برداری، ارتباط تنگاتنگ با زندگی روزمره شهروندان دارد. لذا از این رو مدیریت و کنترل اینگونه پروژهها از فازهای مطالعاتی، طراحی، برآورد هزینه، برنامه زمانبندی کلی، تنظیم اسناد مناقصه و انتخاب پیمانکار تا مراحل اجرایی و نظارت عالیه و کارگاهی پروژهها، از اهمیت و حساسیت ویژهای برخوردار است .
با این وجود تأخیر زمانی در پروژههای عمرانی شهری همواره بخشی از مشکلات شهرداریها بوده و این تأخیرات باعث بروز مشکلاتی برای شهروندان گردیده است و به همین علت انجام به موقع پروژههای عمرانی شهری از اهمیت بالایی برخوردار میباشد. لذا با شناسایی عوامل تأثیرگذار در بروز مشکلات فوق الذکر و اولویت بندی آنها، میتوان در جهت رفع آن عوامل و کنترل آنها برنامهریزی نمود و چاره اندیشید. این عوامل ممکن است از ناحیه مشاور طرح، پیمانکار، دستگاه نظارت، کارفرما و یا عوامل حاشیهای و محیطی طرح باشد.
همچنین مرتفع نمودن کلیه عوامل مشکل ساز، کار سادهای نبوده و شاید در برخی موارد نیاز به ایجاد تغییرات زیاد در ساختار کارشناسی و یا مدیریتی سازمان کارفرما باشد که کار بسیار دشواری است. به همین دلیل بهتر است با بهرهگیری از یک روش علمی و منطقی، مهمترین عوامل مشکلساز که بیشترین تأثیر را در ایجاد تأخیرات زمانی پروژهها دارند، شناسایی و اولویت بندی نموده و جهت برطرف نمودن آنها راه حلهای عملی برگزیده شود.
در این تحقیق از اطلاعات پروژههای عمرانی کلیدی شهرداری بندر ماهشهر که طی سالهای 1390 تا 1394 انجام شده، استفاده گردید. در این خصوص با تنظیم چکلیستی از علل بوجود آورنده مشکلات در زمینه تأخیرات زمانی، اطلاعات پروژهها جمعآوری شد. در این چکلیست، میزان تأثیر هر یک از عوامل دسته بندی شده در بروز مشکلات حول محور پژوهش بررسی و براساس مستندات موجود تکمیل و گردآوری گردیده است. سپس تأثیرگذارترین عوامل با بهرهگیری از روش پارتو مشخص و جهت مرتفع نمودن آنها راه حلهای عملی بیان شده است.
.2 زمینه تحقیق و چارچوب تئوری:
همانطور که در بخش مقدمه اشاره شد، یکی از مسائل و مشکلات متعارف در اجرای پروژههای عمرانی شهری، بروز تأخیر در اجرا و بهره برداری از آنهاست. به طور کلی یکی از شاخصهای اصلی در ارزیابی موفقیت پروژهها، انجام آن در زمان مقرر و یا اجرای بدون تأخیر آنها است و اختصاص 7 مورد از 13 بند موارد فسخ پیمان براساس ماده 46 شرایط عمومی پیمان، گواه اهمیت زمانبندی و کنترل تأخیرات زمانی در پروژههای عمرانی است.
تأخیر برابر است با تفاضل میان مدت زمان برنامهریزی شده برای اجرای پروژه و زمان واقعی انجام آن. تأخیر در اجرا و نیز بهره برداری از پروژههای عمرانی، برای کلیه عوامل درگیر در آن پدیدهها، قابل توجه و حائز اهمیت میباشد. از یک طرف کارفرمایان با از دست دادن منافع بالقوه حاصل از بهرهبرداری پروژه و افزایش هزینه فرصت از دست رفته، متضرر خواهند شد، از سوی دیگر پیمانکار نیز به دلیل پرداخت خسارت ناشی از تأخیر در تحویل پروژه، از دست دادن سایر پروژهها و افزایش هزینه بالاسری، متحمل زیان خواهند شد. از این رو همواره کارفرمایان، شرکتهای بیمه و تامین کنندگان اعتبار مایل به شناسایی علل و مسئولیت بروز تأخیر در پروژهها بودهاند. همچنین در پروژههای شهرداری که دارای منافع عمومی هستند، مردم شهرها که استفاده کنندگان بالقوه آن هستند، متضرر خواهند شد
به طور کلی هزینههای ناشی از تأخیرات به دو دسته کلیکمّی مثل هزینه دیر رسیدن به بهرهبرداری یا سود از دست رفته، هزینه ناشی از گران شدن منابع مصرفی - مصالح و ... - ، افزایش هزینه منابع کاری - نیروی انسانی و تجهیزات و ... - ، هزینه تمدید مجوزها و پیمان نامهها، هزینه سرمایه صرف شده و هزینههای کیفی همچون ضرر از دست دادن بازار رقابت در مدت زمان تأخیر، ضرر ناشی از دست رفتن اعتبار کارفرما، غیر اقتصادی شدن پروژه در پروژههایی که ماهیتشان وابسته به زمان است، افراز میشوند.
1,2 پیشینه پژوهش :
در زمینه شناسایی علل بروز تأخیرات زمانی در پروژههای عمرانی، تحقیقات گستردهای در داخل و خارج کشور انجام شده است که به تعداد محدودی از آنها اشاره میگردد.
المومنی با بررسی پروژههای عمرانی کشور اردن، دریافت که طراحی ضعیف، عدم همکاری کارفرما، تغییرات طرح، شرایط اقتصادی، افزایش در کمیت و عدم برنامه ریزی صحیح دلایل اصلی تأخیر در پروژههای عمرانی هستند.
مژر و تاویل مهمترین علل تأخیر در صنعت ساخت لبنان را مواد و مصالح، نیروی انسانی، تجهیزات، تامین مالی، تغییرات در طراحی، وابستگیهای دولتی، مناسبات قراردادی و نوع قراردادها ذکر کردند.
فضلی عوامل تأخیر پروژههای عمرانی شبکه فرودگاهی را به ساختار و قوانین، مطالعه و طراحی ناقص، برآورد نادرست، ضعف پیمانکار در مدیریت پروژه، عدم تامین و تخصیص بموقع اعتبارات لازم و عدم اجرای تعهدات کارفرما تقسیم بندی کرده است
نوری مهمترین عوامل تأخیر پروژهها را ضعف مدیریت پروژه توسط پیمانکار، تخصیص منابع، مشکلات مالی و افزایش مقادیر گزارش کار بیان کرده است
تحقیقات صفوی و همکاران نشان داد محدودیتهای اجرایی درون شهری، روشهای مدیریت سنتی و عدم استفاده صحیح از نیروی انسانی کارآمد، عوامل اصلی در بروز تأخیر زمانی در پروژههای عمرانی شهری هستند.
بابایی به شناسایی و ارائه راهکار جهت تأخیر در اجرای 170 پروژه در سطح کشور پرداخت و نشان داد عدم پرداخت به موقع طلب پیمانکار، عدم ابلاغ به موقع نقشهها و اطلاعات، تغییر دستور کارها، شرایط جوی، معارض شخصی و دولتی، کمبود مصالح و تجهیزات، ضعف پیمانکار، برآورد نامناسب، حوادث قهری و تورم از عمده مشکلات تأثیر گذار در زمان پروژهها بوده است.
فریمپونگ و همکاران به بررسی علل تأخیر و سرریز هزینههای ساخت و ساز در پروژههای در سطح زمین در کشورهای درحال توسعه پرداختند. نتایج آنها نشان داد مدیریت ضعیف، بدی شرایط جوی و نیروی انسانی ناکارآمد عمده مشکلات در بروز تأخیر زمانی هستند.
پرچمی و همکاران عوامل بروز تأخیرات زمانی در پروژههای سدسازی را بررسی کردند و نشان دادند سه مثلث اصلی پروژه شامل کارفرما، مشاور و پیمانکار به میزانی در این تأخیر دخیل میباشند که سهم کارفرما ناشی از عدم تامین بودجه کافی، عدم برنامهریزی مشخص و ضعف فنی و مدیریتی مجری طرح؛ سهم مشاور ناشی از دقت پایین در برآورد احجام طرح، ضعف فنی و مدیریتی، ضعف فنی بخشهای تخصصی و عدم نظارت کافی و مناسب در زمان پروژه و سهم پیمانکار ناشی از اولویت قراردادن برنده شدن مناقصه به جای توجه به روش اجرا و اتمام کار، ضعف در مدیریت اجرا و پیشنهاد قیمت اشتباه در زمان مناقصه میباشد.
فلایبجرگ و همکاران دلایل افزایش زمان اتمام پروژههای نیروگاهی در هند را بررسی کردند. در این پژوهش تنها به ذکر عوامل بسنده شده است و مقدار تأثیر هرکدام ارائه نشده است. نتایج آنها نشان داد که عدم انجام تحقیق کافی قبل از نهایی کردن طرح، تغییرات عمده در طرح پس از تصویب، ناهماهنگی بین دستگاهها، تغییرات نرخ ارز، تغییرات در پرسنل کلیدی، مشکلات تهیه و حمل مواد و تجهیزات و عوامل جوی از جمله عوامل مهم در بروز تأخیر بوده است.
.3 روش تحقیق، تجزیه و تحلیل اطلاعات :
این پژوهش از نوع کاربردی و از نظر نحوهی گردآوری اطلاعات و دادهها، از نوع توصیفی میباشد و از آنجا که در این تحقیق به دنبال شناسایی و کشف علتها و عوامل بروز چند رویداد و مشکل هستیم
