بخشی از مقاله
چکیده:
این تحقیق به منظور شناسایی و اولویت بندی راهکارهای زنجیره تامین سبز تهیه شده است. این پژوهش به دنبال ارائه راهکارهایی در خصوص زنجیره تامین سبز می باشد که با توجه به شرایط و پتانسیل داخلی، قابل اجرا در شرکت های داخلی باشند. بحث توجه به محیط زیست و دغدغه هایموجود در این حوزه، همچنین نیاز به حفظ منابع طبیعی خصوصاً منابع مولد انرژی لزوم تحقیقات مناسب و فراگیر در این حوزه ها را توجیه می نماید.
جهت اولویت بندی راهکارهای زنجیره تامین سبز از روش تصمیم گیری چند معیاره استفاده شده و برای انجام این کار از تکنیک تاپسیس فازی بهره گرفته شده است. جهت شناسایی راهکارهای زنجیره تامین تعداد 28 شرکت پیشرو در زمینه استفاده از مفاهیم زنجیره تامین سبز مورد بررسی قرار گرفتند و راهکارهای نوین این شرکت ها در حوزه زنجیره تامین سبز مورد شناسایی قرار گرفتند. سپس این راهکارها با استفاده از نظر خبرگان و تکنیک تاپسیس فازی اولیت بندی شدند.
-1 مقدمه
در سال های اخیر مدیریت زنجیره ی تأمین به دلیل جهانی شدن بازارهای کسب و کار، اهمیت بیشتری پیدا کرده است.[1] در دنیای رقابتی امروزه و با توجه به انتظارات پیچیده ی مشتریان، سازمان ها خود را با مشتریانی روبرو می بینند که خواستار افزایش در تنوع محصول، هزینه ی پایین، کیفیت بالا و دسرسی سریع به آن محصول هستند. سازمان ها برای موفقیت خود به مدیریت زنجیره ی تأمین روی می آورند. زیرا این رویکرد بر فعالیت هایی متمرکز است که در یک زنجیره ی ارزش وجود دارد
امروزه زنجیره ی تأمین به عاملی مهم و حیاتی در بازارهای جهانی تبدیل شده است، به طوری که در عرصه ی جهانی، رقابت اصلی، در بین زنجیره های تأمین صورت می گیرد .[3] با افزایش روز افزون آلودگی های زیست محیطی و اهمیت مسائل مربوط به محیط زیست، تلاش شده است تا آلودگی های ناشی از گسترش صنایع را در قالب تلاش برای مدیریت زنجیره ی تأمین سبز کاهش دهند.
در سال های اخیر، آلودگی های زیست محیطی به یک مسأله ی چالش بر انگیز برای سازمان های تجاری تبدیل و منجر به افزایش تقاضای مشتریان و جوامع زیست محیطی برای محصولات سازگار با محیط زیست شده است. علاوه بر این، به منظور انطباق با مقررات محیطی برای فروش و صادرات محصولات، شرکت ها باید راهبردهایی را جهت کاهش تأثیرات محصولات خود بر محیط زیست اتخاذ کنند. بنابراین چالش تجاری مهم در قرن حاضر، یکپارچه سازی عملکردهای محیطی، اقتصادی و اجتماعی در دستیابی به توسعه ی پایدار می باشد
مدیریت زنجیره ی تأمین سبز، یکپارچه کننده ی مدیریت زنجیره ی تأمین با الزامات زیست محیطی در تمام مراحل طراحی محصول، انتخاب و تأمین مواد اولیه، تولید و ساخت، فرآیندهای توزیع و انتقال، تحویل به مشتری و مدیریت بازیافت و مصرف مجدد به منظور بیشینه کردن میزان بهره وری مصرف انرژی و منابع همراه با بهبود عملکرد کل زنجیره ی تأمین است
فعالیت های اقتصادی اعم از فعالیتهای صنعتی، کشاورزی و خدماتی همگی از یک سو به نوعی از منابع طبیعی استفاده می کنند. از سوی دیگر ماهیت فرآیند آنها به گونه ای است که بالقوه محیط زیست را آلوده می کنند. بنابراین چنانچه به پیامدها و مسائل زیست محیطی انجام این فعالیت ها توجه نشود، باید هزینه های زیادی برای رفع خسارت و ضایعات ناشی از عدم توجه به این موضوع صرف شود
ایران به عنوان کشوری در حال توسعه که مراحل صنعتی شدن خود را طی می کند، در چند دهه ی اخیر با مشکلات مربوط به آلاینده های صنعتی مواجه شده است. رشد سریع صنعت و توسعه ی صنعتی، محیط زیست طبیعی کشور را در معرض فشار قرار می دهد. علاوه بر این، استفاده از فناوری های نامناسب و قدیمی و مدیریت ناکارآمد در صنایع باعث مصرف بی رویه ی منابع اولیه شده است. شدت آلودگی های محیطی حاصل از مواد زاید در شهرها و شهرک های صنعتی به گونه ای است که توجه منابع علمی و اجرایی را جهت دفع صحیح یا بازیافت اصولی این مواد به خود جلب کرده است.
-2 مرور ادبیات
-1-2 زنجیره تامین
امروزه زنجیرهی تأمین به عاملی مهم و حیاتی در بازارهای جهانی تبدیل شده است، به طوری که در عرصه ی جهانی رقابت اصلی در بین زنجیره های تأمین صورت می گیرد.[3] با مدیریت علمی و منطقی بر زنجیرهی تأمین به عنوان یکی از مؤلفه های مهم مدیریت راهبردی می توان به مزیت رقابتی دست پیدا کرد .[8] محققان و نویسندگان مختلف، نگرش ها و تعاریف متفاوتی از زنجیرهی تأمین ارائه کرده اند. برخی زنجیرهی تأمین را در روابط میان خریدار و فروشنده محدود کرده اند.
چنین نگرشی تنها به عملیات خرید رده ی اول در یک شرکت تمرکز دارد. گروه دیگری به زنجیرهی تأمین دید وسیع تری داده و آن را شامل تمام سرچشمه های تأمین می دانند. معروف ترین تعریف زنجیرهی تأمین به این ترتیب ارائه شده است: سیستمی از تأمین کنندگان، تولید کنندگان، توزیع کنندگان، خرده فروش ها و مشتریان، که در این سیستم مواد از تأمین کنندگان به مشتریان روبه پایین جریان می یابند و جریان اطلاعات از هر دو محصولات نیمه ساخته و نهایی تبدیل می کند و محصولات نهایی را به مشتریان تحویل می دهد.[10][9] مرور تحقیقات زنجیرهی تأمین حاکی از نبود اتفاق نظر در تعریف این واژه دارد. با وجود اختلاف نظر بین تعاریف مختلف زنجیره ی تأمین، شباهت های بین این تعریف ها به شرح زیر است:
- 1 مدیریت زنجیرهی تأمین از طریق مراحل چندگانه ی ادغام درون سازمانی و بین سازمانی و هماهنگی تکامل می یابد. در حالتی گسترده تر و در اجرا از منبع اولیه تا مشتری نهایی را در بر می گیرد.
- 2 به صورت بالقوه سازمان های مستقل زیادی را در بر می گیرد. بنابراین اداره ی روابط درون و بین سازمانی دارای اهمیت بالایی است.
- 3 جریان دو طرفه ی محصولات و اطلاعات و همین طور فعالیت های مدیریتی و اطلاعاتی را در برمیگیرد.
- 4 به دنبال دستیابی به اهدافی با ارزش بالا برای مشتری با استفاده ی مناسب از منابع و ایجاد مزیت رقابتی است
-2-2 زنجیره تامین سبز
مدیریت زنجیره ی تأمین سبز، یکپارچه کننده ی مدیریت زنجیره ی تأمین با الزامات زیست محیطی در تمام مراحل طراحی محصول، انتخاب و تأمین مواد اولیه، تولید و ساخت، فرآیندهای توزیع و انتقال، تحویل به مشتری و مدیریت بازیافت و مصرف مجدد به منظور بیشینه کردن میزان بهره وری مصرف انرژی و منابع همراه با بهبود عملکرد کل زنجیره ی تأمین است.
مدیریت زنجیره ی تأمین سبز سعی در حداقل کردن اثرات زیست محیطی غیر منتظره ی در کل زنجیره ی تأمین دارد.[12] در دیدگاه سنتی زنجیره ی تأمین شامل تأمین کنندگان، تولید کنندگان، انبارهای توزیع، خرده فروشان و مشتریان می باشد.[13] هر کدام از ارتباطات در زنجیره تأمین می تواند دلیلی بر ایجاد آلودگی و دیگر خطرات برای محیط زیست باشد.
اخیراً مدیران زنجیره ی تأمین در شرکت های پیشرو از طریق تأمین به مطلوبیت و رضایت مندی از منظر زیست محیطی در سراسر زنجیره ی تأمین به خصوص بین مصرف کنندگان نهایی محصولات، می کوشند تا از لجستیک سبز و بهبود عملکرد محیطی خود در کل زنجیره ی تأمین به عنوان یک منبع ارزشنمد جهت کسب مزیت رقابتی پایدار سود ببرند
در واقع اتخاذ راهبرد سرمایه گذاری در زمینه ی بهبود عملکرد زیست محیطی زنجیره ی تأمین مزایا و منافع زیادی مانند صرفه جویی در منابع انرژی، کاهش آلاینده ها، حذف یا کاهش ضایعات، ایجاد ارزش برای مشتریان و در نهایت افزایش بهره وری را برای سازمان های تولیدی و خدماتی به همراه خواهد داشت.
هم افزایی ملاحظات زیست محیطی و مدیریت زنجیره ی تأمین فرصتی فراهم می کند تا زنجیره ی تأمین به سازمان کمک کند که بهره وری، کیفیت و عملکرد محیطی خود را از طریق جریان پیوسته ی اطلاعات ارتقا دهند
زنجیره ی تأمین سبز، فرآیند در نظر گرفتن معیارها یا ملاحظات محیطی در تصمیمات خرید سازمانی و روابط بلند مدت با تأمین کنندگان است.
زنجیره ی تأمین سبز فرصت عالی برای افرادی است که نگران مصرف پایدار و عملکردهای تجاری محیطی اند. از دید کلان، توجه به مسائل سبز، هم به عنوان یک مکانیسم برای افزایش توانایی در طراحی محصولات سبز و هم به عنوان وسیله ای برای ایجاد بازارهایی برای محصولات سبز سازگار با محیط دارای اهمیت می باشد.
سبز بودن باید هر ارتباطی در زنجیره، از تولید کننده ی آغازین در مرحله ی مواد خام تا مصرف کننده ی نهایی را در بر گیرد که شامل مواردی مانند تولید، پردازش، بسته بندی، حمل و اداره ی فعالیت ها است
شناسایی راهکارهای زنجیره تامین سبز
امروزه زنجیره تامین سبز جایگاهی ویژه در مباحث مربوط به لجستیک پیدا کرده است. فشار مصرف کننده و قوانین سختگیرانه دولتی از جمله عوامل اصلی کشیده شدن شرکت ها به سمت استفاده از زنجیره تامین سبز عنوان می شوند. تاکیید اصلی زنجیره تامین سبز بر حفظ و نگهداری محیط زیست واستفاده بهینه از منابع انرژی خصوصاً حامل های انرژی می باشد.
در این میان بحث استفاده از انرژی های پاک و تجدیدپذیر که هم اکنون یکی از نیازهای اساسی جوامع بشری عنوان می شوند در زنجیره تامین سبز جایگاهی ویژه و روشن دارد. شرکت ها و توزیع کنندگان بزرگ و معتبر در سطح دنیا دست به تحقیق و بررسی های فراوان جهت به کارگیری مفاهیم سبز در زنجیره تامین شدند که نتیجه و پیامد این تحقیقات ایجاد و توسعه زنجیره تامین سبز بوده است.
همانطور که پیشتر ذکر شده، این تحقیق به دنبال شناسایی راهکارهای مورد استفاده در زنجیره تامین سبز می باشد. بدین منظور شرکت های معتبر و صاحب نام در زمینه زنجیره تامین ، لجستیک ، حمل و نقل ، بسته بندی ، تولید و توزیع مورد شناسایی قرار گرفتند و با بررسی اطلاعات اعلام شده توسط این شرکت ها، اقدام به شناسایی راهکارها شد.
در ادامه و در جدول 1 عنوان شرکت ها ، زمینه فعالیت ، راهکار مورد استفاده و نتایج حاصل از استفاده از این راهکارها عنوان شده اند.
همانطور که در جدول 1 ملاحضه می شود تعداد 28 شرکت فعال در عرصه های مختلف زنجیره تامین مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته اند. در این جدول ضمن مشخص نمودن زمینه کلی فعالیت هر شرکت ، راهکارهای مورد استفاده توسط شرکت های پیشرو در اجرای مفاهیم سبز نام برده شده اند.
