بخشی از مقاله
چکیده
یکی از فاکتورهای مهم موفقیت در مدیریت، کاهش زمان تولید میباشد که موجب افزایش میزان تولید و کاهش انتظار مشتریان است. در پروژههای ساخت آپارتمان مسکونی، زمان تولید نسبت به کشورهای پیشرفتهای همچون ژاپن و آمریکا تفاوت قابلملاحظهای دارد لذا کاهش زمان تولید آپارتمان یکی از دغدغههای مدیران پروژه است. یکی از راههای کاهش زمان، کاهش یا حذف اتلافهای زمانی است که در پروسه تولید اتفاق میافتد و هدف این مقاله، شناسایی و اولویتبندی این اتلافها است .
برای شناسایی علتها بعد از مطالعه کتابخانهای، از مصاحبه نیمه ساختاریافته و تحلیلتم استفاده شد و 35 عامل به دست آمد. با توجه به سه فاکتور حضور در مرحله اجرا، تأثیر مستقیم بر زمان و قابلکنترل بودن، 8 عامل از 35 عامل انتخاب جدا شدند. برای اولویتبندی 8 عامل، پس از دریافت 200 پاسخ از پرسشنامه، از روش تحلیل پارتو و ضریب همبستگی رتبهای اسپیرمن استفاده شد. درنتیجه در این مقاله دو عامل انجام همه فعالیتها در کارگاه و دوبارهکاری بهعنوان مهمترین عوامل اتلاف زمانی، به دست آمدند.
مقدمه
صنعت آپارتمانسازی در کشور به علت تولید اساسیترین نیاز افراد جامعه یعنی مسکن و تأثیر به سزایی که در اقتصاد دارد بهعنوان یکی از مهمترین صنایع کشور ایران مطرح بوده و هست. اما پروژههای ساختمانسازی با دو مشکل مدتزمان طولانی تولید و همچنین کیفیت پایین محصول نهایی مواجه هستند و نیاز است برای ارتقاء این صنعت راهحل مناسبی کاهش زمان و ارتقاء کیفیت برداشته شود.
اگرچه شرایط اقتصادی و سیاسی منجر به رکود این صنعت در سالهای اخیر شده اما عدم پیشرفت صنعت آپارتمانسازی در فرآیند و محصول، رکود حاکم را تشدید میکندو قاعدتاً اگر زمان انجام پروژه کاهش یابد و موازی با آن بدون افزایش هزینه، کیفیت محصول نهایی نیز ارتقاء یابد شرایط این صنعت در جهت مثبت تغییر اساسی خواهد کرد.
سه عنصر زمان، هزینه و کیفیت شاخصهای اصلی موفقیت هر پروژهای هستند که باهم نسبت عکس دارند و برای کاهش زمان نیاز است هزینه را بالا برد یا از کیفیت کاست درنتیجه بهینهسازی هر سه عامل با طرز فکر حاکم بر مدیریت پروژه فعلی ممکن نیست. اما نیاز شرایط فعلی، بهینهسازی هر سه عامل است به این صورت که زمان و هزینه کاهش پیداکرده و کیفیت فرآیند و محصول هم افزایش یابد. حال سؤال اینجاست که آیا رویکرد مدیریتیای وجود دارد که باعث بهینهسازی هر سه عامل شده باشد؟ جواب این سؤال مثبت بوده و چنین رویکرد مدیریتی بانام مدیریت ناب1 وجود دارد.
این رویکرد در کارخانه تویوتا ابداع گردید و با بهینهسازی هر سه عامل ذکرشده باعث پیشی گرفتن این کارخانه از تمام رقبای اروپایی و آمریکایی خود گردید . - Womack, Jones, and Roos 1990 - در این نوع مدیریت، سرعت فرآیند تولید نهتنها باعث افزایش هزینه و پایین آمدن کیفیت نمیشود بلکه معیار عملکرد درست فرآیند است به این معنا که هرچه سرعت تولید بیشتر گردد نشانگر آن است که اجزای فرآیند باهم تعامل بهتری داشته و اتلافها کاهش پیداکرده است.
درنتیجه کاهش زمان اگر در اثر بهبود فرآیند و حذف اتلافها باشد نهتنها باعث افزایش هزینه نخواهد شد بلکه آن را کاهش داده و کیفیت را نیز تعالی خواهد داد. حذف اتلافهای زمانی یکی از عوامل بهبود فرآیند و اولین گام جهت کاهش زمان پروژه است که این مقاله به شناسایی و اولویت-بندی آنها در فرآیند تولید آپارتمان پرداخته است. برای کنترل و یا حذف اتلاف نیاز به تغییر کل فرآیند موجود و استفاده از فناوریهایپیچیده و نوین نیست و صرفاً با تغییر رویکرد مدیریتی و اقدامات مؤثر کارگاهی میتوان به این هدف دستیافت درنتیجه کنترل اتلافها عملیترین راه برای کاهش زمان پروژه است.
در حالت کلی اتلاف2، عاملی است که باعث جذب منابع مانند زمان و هزینه میگردد اما هیچ ارزشافزودهای ایجاد نمیکند - ربانی و همکاران، . - 1385 با استفاده از این تعریف، عامل اتلاف زمان در فرآیند ساخت آپارتمان، عاملی است که باعث جذب زمان میگردد اما در فرآیند تولید آپارتمان نقشی ندارد. این مقاله شامل دو مرحله شناسایی و اولویتبندی است که مرحله شناسایی عوامل اتلاف زمانی طی دو گام انجام شده است.
گام اول، مطالعات کتابخانهای و کندوکاو در مقالهها و کتب معتبر و گام دوم، مصاحبه و تحلیلتم از خبرگان صنعت ساختوساز استان تهران بود که همگی در نقش مدیر پروژه مشغول به فعالیت بودند. در گام شناسایی 35 عامل شناسایی شدند که با توجه به سه ویژگی تأثیر مستقیم بر زمان، قابلکنترل بودن و حضور در مرحله اجرا، 8 عامل انتخاب گردیدند.
اما نکته مهم این است که حذف یا تقلیل همه عوامل، امکانپذیر نیست زیرا تمرکز بر همه عوامل امکانپذیر نبوده و مستلزم صرف زمان و هزینه زیادی است ضمن آنکه ممکن است برخی عوامل تأثیر بسیار کمی روی زمان داشته باشند و ضرورتی در مهار آنها وجود نداشته باشد لذا با توجه به مطالب ذکرشده اولویتبندی عوامل ضروری است تا عواملی که تأثیر بیشتری دارند مشخص شوند و اقدامات اصلاحی در ابتدای امر بر روی آنها تمرکز یابد.
برای اولویتبندی، با توجه به ماهیت کیفی عوامل، از پرسشنامه و روش پارتو3 استفاده شد به این صورت که لیست عوامل اتلاف زمانی در اختیار افراد پرسششونده قرار گرفت و درخواست شد که از بین آنها، 3 عاملی که بیشتر از همه موجب اتلاف زمان میشوند را علامت بزنند. 200 پرسشنامه بهدستآمده با روش پارتو تحلیل گردید و درنهایت جهت اطمینان از صحت نتیجه بهدستآمده، ضریب همبستگی رتبهای اسپیرمن4 محاسبه گردید.
پیشینه تحقیق
گاندز و همکارانش در تحقیق جامعی 14 عامل اصلی ایجاد تأخیر را به ترتیب اهمیت، عدمکفایت پیمانکار اصلی، عدم کارایی برنامه زمانبندی، مدیریت کارگاهی ضعیف، تغییر نقشه حین اجرا، بدقولی تأمینکنندگان مصالح، عدمکفایت پیمانکاران جزء، تأخیر در نظارت و تأیید جهت ادامه کار، عدم تجربه کافی کارگران، کندی در تأیید طراحیها، تأخیر پرداخت دستمزد، روند کند تصمیم سازی، عدم تعامل درست عوامل پروژه، و درنهایت غیرقابلپیشبینی سایت برمیشمرد - Gündüz, Nielsen,
. - and Özdemir 2012 لرسن و همکاران عوامل تأثیرگذار بر سه فاکتور اصلی موفقیت پروژه یعنی زمان، هزینه و کیفیت را موردبررسی قرار داده و عوامل کشفشده را در چهار دسته عوامل مربوط به پیمان، مدیریت پروژه، فاینانس و برنامهریزی و درنهایت سایر عوامل طبقهبندی نموده است - . - Larsen et al. 2015 موضوع موردبررسی کوشکی و همکارانش، آپارتمانسازی بوده و عوامل تأثیرگذار بر زمان و هزینه را در نظر گرفته و دلیل افزایش آنها را دستور تغییر محدوده، نقص فاینانس، تجربه کم کارفرما ، خطاهای مربوط به نیروی انسانی، عوامل مربوط به مصالح، شرایط اقلیمی، و درنهایت عوامل مربوط به پیمانکار برشمرده است . - Koushki, Al Rashid, and Kartam 2005 -
مرزوک و همکارش الراساز به 43 عامل تأخیر زمانی را شناسایی نموده و در هفت دسته عوامل مربوط به کارفرما، عوامل مربوط به پیمانکار، عوامل مربوط به مشاور، عوامل مربوط به پروژه، عوامل مربوط به مصالح، عوامل مربوط به نیروی انسانی و تجهیزات، و عوامل خارجی تقسیمبندی کردهاند - . - Marzouk and El-Rasas 2014 پانیراج و همکاران نیز با تحقیق بر روی عوامل تأخیر در ساخت ساختمانهای بلندمرتبه دلایل اصلی تأخیر زمانی را عدم اجرای درست برنامه زمانبندی، شیوه اجرای ضعیف، کمبود نیروی انسانی باتجربه و کمبود تجهیزات برشمردند .
- Phaniraj and Sreekumar 2014 - آیبینو و همکاران با بررسی مستندات پروژههای ساختمانی، مهمترین عامل اتلاف زمانی را مشکلات مالی پیمانکار اصلی، مشکل پرداختهای کارفرما، نقشههای ناقص و همراه با خطای طراح، کندی پیمانکاران جزء، خرابی تجهیزات و تأخیر تأمینکنندگان مصالح برشمرده است - Aibinu . - and Odeyinka 2006گنزالز و همکاران نیز بهصورت موردی دو پروژه آپارتمانی را موردبررسی قرار داده و دلیل اصلی تأخیر زمانی را ضعف برنامهریزی به دست آورده است - . - González et al. 2013
سامباسیوان و همکارش پروژههای ساخت را بررسی کرده و دلایل تأخیر زمانی و سرریز هزینه را ضعف برنامهریزی، ضعف اجرایی پیمانکاران ، ضعف مدیریت کارگاهی، کمبود نیروی انسانی اجرایی، عدم برنامهریزی در پرداخت دستمزد از طرف کارفرما، کمبود و خرابی تجهیزات، کمبود مصالح، عدم تعامل واحدهای کاری و خطاهای انسانی در اجرا برشمرد - . - Sambasivan and Soon 2007 مکوکا و همکاران دلیل اصلی تأخیر زمانی را خطای طراحی، تأخیر دستمزد و کمبود پیمانکار فرعی و تأمینکنندگان مصالح برمیشمرد - Mukuka, . - Aigbavboa, and Thwala 2014 عبدالرازک و همکاران تأمین مالی را بهعنوان مهمترین عامل تأخیر زمانی معرفی میکند - . - Abd El-Razek, Bassioni, and Mobarak 2008
ذاکری و همکارانش نیز پروژههای ساخت ایران را بررسی نموده و مهمترین عوامل تأثیرگذار در زمان و هزینه را خطای نقشهها، دستور تغییر محدوده، ضعف مدیریت کارگاهی، کمبود مصالح و تجهیزات و شرایط آب و هوایی برمیشمرد - . - Zakeri et al. 1996 قدوسی و همکارش عوامل مؤثر بر زمان و هزینه را در پروژههای ساخت ایران بررسی نموده و آنها را در هفت دسته تجهیزات و مصالح، شیوها و فناوریهای اجرا، مدیریت و برنامهریزی، کنترل، دوبارهکاری، شرایط اقلیمی و درنهایت وضعیت کارگاه طبق بندی کردند - Ghoddousi and Hosseini . - 2012
