بخشی از مقاله
چکیده
امروزه رقابت بین زنجیرههای تامین جایگزین رقابت بین شرکتها شده و مدیریت درست زنجیرهتامین باعث بقای سازمان و سودآوری آنها خواهد شد. با توجه به اهمیت و پیچیدگی روز افزون مدیریت زنجیره تامین در محیطهای تجاری پر اختلال امروزی، تحقق توانمندیهای تابآوری لازم برای مقابله یا جلوگیری از بروز اختلال در فعالیتهای سازمان ضروری است.
لذا پژوهش حاضر به شناسایی و رتبهبندی شاخصهای تابآوری زنجیرهتأمین با در نظر گرفتن عوامل تاثیرگذار بیرونی بر روی زنجیرهتأمین با استفاده از رویکرد خانه کیفیت در شرکت سهامی ذوب آهن اصفهان پرداخته است. در این تحقیق از پرسشنامه محقق ساخته جهت جمعآوری نظرات خبرگان استفاده شده است. پس از جمعآوری نظرات خبرگان به رتبهبندی شاخصهای تابآوری زنجیره تأمین با در نظر گرفتن عوامل تاثیرگذار بیرونی پرداخته شده است. نتایج نشان میدهد که چابکی ، قدرت مالی وانعطافپذیری به ترتیب رتبه اول تا سوم را در میان سایر شاخصها به خود اختصاص داده است.
-1 مقدمه
امروزه رقابت بین شرکتها جای خود را به رقابت بین زنجیرههای تأمین داده است، به عبارت دیگر شبکهای از شرکتها مسئول تبدیل مواد اولیه به محصول نهایی و تحویل به مشتری هستند.[1] این شبکه از موجودیتها، مسئول فرآیندهای مختلف تأمین، تولید، ذخیره و توزیع هستند که به عنوان یک زنجیرهتأمین شناخته میشوند. موجودیتهای زنجیرهتأمین میتوانند در مکانهای مختلف جغرافیایی مستقر باشند و محصولات نهایی با کیفیت بالا را به موقع و با کمترین هزینه به دست مشتریانی که در نقاط مختلفی پراکنده هستند، برسانند.
برای تحقق این موضوع ایجاد جریان روان و بدون وقفه از مواد اولیه بین تمام موجودیتها ضروری است. مدیریت جریانات پیچیده مواد و اطلاعات بین شرکتها، نیازمند هماهنگی بین فرآیندهای هر یک از شرکتهای درگیر در زنجیره است.[2] برای افزایش اثربخشی شرکتها و نیز بهبود رقابتپذیری، مدیریت زنجیرهتأمین از اهمیت زیادی برخوردار است.[3]
امروزه آشفتگی و عدم اطمینان در بازارها، آسیبپذیری زنجیرهتأمین را به موضوعی بااهمیت برای شرکتها تبدیل کردهاست. پیچیده شدن زنجیرهتأمین به عنوان یک نتیجه از جهانی شدن کسب وکار، ریسک زنجیرهتأمین را افزایش میدهد. از این رو یکی از چالشهای کسب وکار امروز، مدیریت و کاهش ریسک است تا زنجیرهتأمین تابآور خلق شود .[4] تابآوری به عنوان یک قابلیت کلیدی سازمانی برای پایداری در محیط آشفته فعلی در نظر گرفته میشود، همچنین تابآوری زنجیرهتأمین توانایی زنجیرهتأمین در رسیدگی به اختلال است، بدون اینکه بر ارائه خدمات به مشتری تأثیر قابل توجهی بگذارد.
امروزه با جهانی شدن سازمانها، اختلالات زیادی تداوم کسب وکار زنجیرههای تأمین را تهدید میکنند، و این امرایجاد یک زنجیرهتأمین تابآور را ضروری میسازد .[5] اختلالات در زنجیرهتامین تاثیرات منفی بر درآمد و هزینه خواهد داشت. یکی از روشهای حل این چالشها و ریسکها استفاده از مفهوم تابآوری در زنجیرهتأمین میباشد. هر گونه اختلال در زنجیرهتأمین میتواند منجر به اثرات بسیار شدیدی گردد. فشارها و اختلالات موجود برای شرکتها باعث کار در شرایط عدم اطمینان گردیدهاست.
از این رو میبایست زنجیرهتأمین را تابآور نمود و ویژ گیها و شاخصهای تابآوری را در زنجیرهتامین مشخص و آنرا پیادهسازی نمود. از نظر پتیت و همکاران[6] شرکتهایی تابآور هستند که توانایی بیشتری برای مقابله با اختلال به وجود آمده در زنجیرهتأمین را از خود نشان میدهند. یکی از رویکردها برای حل مسئله فوق وجود شاخصهای عملکردی تابآور در زنجیرهتأمین می-باشد که آن را در برابر ریسکها و اختلالات مقاوم و آماده میکند.
شرکت سهامی ذوبآهن اصفهان یکی از بزرگترین صنایع زیربنایی و اولین تولیدکننده محصولات فولادی ساختمانی در ایران به شمار میرود. به دلیل جهانی بودن صنعت فولاد و ارتباط تنگاتنگ این حوزه با اتفاقات و شرایط جهان و منطقه، این صنعت متاثر از عوامل زیادی همچون تصمیمات کشوری و سیاسی است، به طوری که هرگونه تصمیم بر روی تولید و قیمت و عرضه فولاد تأثیرگذار بوده به طوری که در چند مدت اخیر به دلیل افزایش قیمت فولاد و به تبع آن افزایش تولید، موجب افزایش تقاضای مواد اولیه شده است.
وجود یک زنجیرهتأمین تابآور برای به واکنش به تأثیرات منفی اختلال جهت حفظ اهداف زنجیرهتأمین و همچنین توانایی زنجیرهتأمین در کاهش احتمال اختلالات و کاهش زمان بازیابی عملکرد معمولی زنجیرهتأمین، امری است ضروری. لذا پژوهش حاضر قصد شناسایی و رتبهبندی شاخصهای تابآوری زنجیرهتأمین و عوامل بیرونی تاثیرگذار بر آن و تاثیر این عوامل بیرونی بر زنجیرهتامین در صنایع فولادی را دارد.
برای دستیابی به اهداف پژوهش ،ابتدا شاخصهای تابآوری زنجیرهتأمین و عوامل بیرونی تاثیرگذار بر زنجیرهتامین با مطالعه پیشینه پژوهش شناسایی و با استفاده از پرسشنامه روش دلفی برای تثبیت و غربالگری به نظر سنجی خبرگان صنعت گذاشته می شود. در نهایت شاخصهای تابآوری زنجیرهتأمین با در نظر گرفتن عوامل بیرونی تاثیرگذار بر روی زنجیرهتأمین با رویکرد خانه کیفیت رتبه بندی شدند.
در بخشهای آتی مبانی پژوهش در خصوص مدیریت زنجیرهتأمین و اجزای تشکیلدهنده آن و نیز مفهوم تابآوری توضیح داده شده است . سپس موضوع عوامل تاثیرگذار بر زنجیرهتأمین در ادامه تشریح شده است. پس از آن روش پژوهش و ابزارهای گردآوری اطلاعات و مراحل اجرایی پژوهش و نحوه تجزیه و تحلیل داده ها تشریح داده شده است. سپس تجزیه و تحلیل داده ها و در نهایت نتیجه گیری و پیشنهادات کاربردی ارائه شده است.
-2 مبانی نظری و پیشینه پژوهش
تشدید صحنه رقابت جهانی در محیطی که بصورت دائم در حال تغییر است، ضرورت واکنشهای مناسب سازمانها و شرکتهای تولیدی- صنعتی را دو چندان کرده و بر انعطافپذیری آنها با محیط نامطمئن خارجی پای میفشارد و سازمانهای امروزی در عرصه ملی و جهانی به منظور کسب جایگاهی مناسب و حفظ آن نیازمند بهرهگیری از الگوی مناسب همچون مدیریت زنجیرهتأمین در راستای تحقق مزیت رقابتی و انتظارات مشتریان هستند. به طور کلی مدیریت زنجیرهتأمین بر افزایش انطباقپذیری و انعطافپذیری شرکتها تاکید دارد و دارای قابلیت واکنش و پاسخ سریع و اثر بخش به تغییرات بازار است .[7]
بروز عواملی که منجر به ایجاد عدم قطعیت در زنجیره تامین شده، موجب کاهش قابلیت تحمل زنجیره و افزایش آسیب پذیری آن شوند. مدیریت ریسک زنجیره تامین برای شناسایی و مقابله با این عدم قطعیت ها ضروری است. مدیریت ریسک زنجیرهتامین، هماهنگ سازی اجزای زنجیره در به کار بردن ابزارهای مدیریت ریسک، برای مقابله با ریسک ها و عدم قطعیت های ایجاد شده توسط - یا اثرگذار بر - فعالیت های مربوط به لجستیک یا منابع می باشد. [8]
در چند سال اخیر، ریسک و عدم اطمینان در زنجیرهتأمین به موضوعی مهم و جذاب دربین پژوهشگران و محققان تبدیل شده است. ویژگی اصلی زنجیرهتأمین، ارتباط همه اعضای آن است؛ به همین دلیل، ریسک مربوط به یک قسمت به سایر اعضا نیز منتقل میشود. برای مثال، زمانی که یک تأمینکننده ورشکست میشود، علاوه بر اینکه بر حلقه بعد از خود تأثیر میگذارد، بر همه اعضای زنجیره تأثیر میگذارد .[9] وجود شرایط تحریمی در ایران، سازمانها و صنایع را با چالشهای زیادی مواجه کرده و تاثیر عوامل بیرونی و درونی را تغییر داده است و عملکرد سازمانها بشدت از آن تاثیر پذیرفته است .[10]
تابآوری به عنوان یک قابلیت کلیدی سازمانی برای پایداری زنجیرهتأمین در برابر عوامل بیرونی تاثیرگذار در محیط آشفته فعلی در نظر گرفته میشود، همچنین تابآوری زنجیرهتأمین توانایی زنجیرهتأمین در رسیدگی به اختلال است، بدون اینکه بر ارائه خدمات به مشتری تأثیر قابل توجهی بگذارد .[12] صفایی و پرکوهی[13] به ارائه چارچوبی برای ایجاد زنجیرهتأمین تابآور پرداختند.
انعطافپذیری در منبع یابی، انعطافپذیری در انجام سفارش، انعطافپذیری نیروی انسانی، ایجاد فرهنگ مدیریت ریسک، بهبود همکاری میان کارکنان، یکپارچهسازی زنجیرهتأمین، پایداری در زنجیرهتأمین، قابلیت تکنولوژیکی، قدرت پیش بینی، انطباقپذیری، چابکی زنجیرهتأمین، سرعت/ پاسخگویی زنجیرهتأمین، امنیت در زنجیرهتأمین، شفافیت زنجیرهتأمین، به اشتراک گذاری اطلاعات، به کارگیری استراتژی افزونگی، کار تیمی، ساختار زنجیرهتأمین، قدرت و ذخیره مالی، اعتماد در میان کارکنان از جمله شاخص های ایجاد زنجیره تامین تاب آور معرفی شده اند.
عرب و صاحبی [14] به کارگیری رویکرد خاکستری برای ارزیابی موانع استقرار زنجیرهتأمین تابآور در صنایع تبدیلی خوراک دام و طیور پرداختند. مهمترین موانع پیادهسازی زنجیرهتأمین تابآور شناسایی شده و به کمک تکنیک دیمتل خاکستری و نظرات خبرگان این صنعت، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت که پیچیدگی، تاثیرگزارترین و کمبود هماهنگی، تاثیرپذیترین مانع استقرار شناسایی شدند.شامل: سرمایه×گذاری غیرمستقیم، کشف، اطلاعات، طراحی زنجیرهتأمین، ضربه ×گیرها × ”بافرها - ، انعطافپذیری عملیاتی، امنیت×و×آمادگی را شامل میشود با توجه به پژوهش تاکاماهابوا و همکاران [16]، شکاف پژوهشی مبنی بر وجود تحقیقاتی برای ارائه شاخصها و یا مدلی برای سنجش میزان تابآوری زنجیرهتأمین در ادبیات موضوع وجود دارد.
محققان به ارائه یک مقاله مروری در سه بخش سیستماتیک بر اساس 91 منبع پرداختند. لذا طیف گستردهای از استراتژیهایی برای بهبود انعطافپذیری زنجیرهتأمین شناسایی شده است . پرامانیک و همکاران [4] به انتخاب تامینکننده تابآور با استفاده از روش خانه کیفیت، تاپسیس تحلیل شبکهای تحت محیط فازی پرداختن و در نهایت، شاخص انتخاب تامینکننده محاسبه شده که در نگرش تصمیم گیرنده نقش مهمی ایفا خواهد کرد. ریبرو و پووآ [17] به بررسی تابآوری زنجیرهتأمین، تعاریف و روشهای مدلسازی کمی و بررسی ادبیات موضوع پرداختند.
شاخصهای تابآوری مشخص شده در این پژوهش عبارتاند از: قابلیت اطمینان عرضه، انعطافپذیری شبکه، اعتماد، فرهنگ مدیریت ریسک، قابلیت سازگاری، سیسیتم استراتژیک، چابکی، همکاری، به اشتراک گذاری اطلاعات و غیره میباشد. با توجه به بررسی ادبیات موضوع در زمینه تابآوری زنجیرهتأمین، به این نکته پی برده شده که عوامل بیرونی و تاثیرگذار بر روی عملکرد زنجیرهتأمین سازمانها وجود داشته که تابآوری آنها را به چالش کشیده و عملکرد زنجیرهتأمین سازمان متاثر از این عوامل بیرونی میباشند.
-3 روش شناسی پژوهش
این تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و از نظر ماهیت مسئله توصیفی و تحلیل مقایسهای، از نظر جمعآوری دادهها تجربی میباشد. از نظر ماهیت دادهها، کمی میباشد. این تحقیق از نظر جمعآوری دادهها در مطالعات نظری از نوع کتابخانهای و در مطالعه کاربردی از نوع میدانی میباشد. ابزار گردآوری اطلاعات برای مطالعه کتابخانهای کتاب، ماهنامه، مقاله و برای مطالعه میدانی پرسشنامه، مشاهده و مصاحبه است.
گامهای پژوهش حاضر عبارتند از:
گام اول: شناسایی شاخصهای تابآوری زنجیرهتأمین با استفاده از نظر خبرگان و مطالعه ادبیات موجود در زمینه تابآوری زنجیرهتأمین.
