بخشی از مقاله
چکیده
کاربری اراضی شهری و چگونگی توزیع فضایی- مکانی آن یکی از مهمترین کارکردها به منظور استفاده بهینه از فضاهای شهری می-باشد. در میان کاربریهای گوناگون، کاربری مسکونی در ایجاد آسایش و امنیت شهروندان از اهمیت ویژه ای برخوردار است و یکی از اساسیترین نیازهای جوامع بشری میباشد، بنابراین توجه به کاربری اراضی مسکونی و برنامهریزی آن در بیشتر برنامهریزی های ملی، منطقهای و شهری بیش از بیش احساس میشود. در این راستا فرضیات تحقیق عبارتند از:
- عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و طبیعی از راههای گوناگون برکاربری اراضی مسکونی شهر زهک اثر میگذارند.
- عوامل اقتصادی بیشترین تأثیر را بر کاربری اراضی مسکونی شهر زهک دارند.
روش پژوهش توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانهای، اسنادی، میدانی و توزیع پرسشنامه است. در این فرآیند، تجزیه و تحلیل دادهها با استفاده ازروشهای آماری نظیر AHP،TOPSIS،SPSS انجام میگیرد.
مهمترین نتایجی که از این تحقیق میتوان گرفت این است که عوامل اقتصادی، اجتماعی، طبیعی و فرهنگی به ترتیب بر کاربری اراضی مسکونی شهر زهک مؤثر بوده است. همچنین عوامل اقتصادی با درجه اهمیت0,565 بیشترین اثر را بر کاربری اراضی مسکونی دارد. از سوی دیگر، از بین مؤلفههای اقتصادی، ارزش زمین و ساختمان در انتخاب مسکن بیشترین اهمیت را دارد. و در بین عوامل اجتماعی، طبیعی و فرهنگی بیشترین اهمیت را یه ترتیب: مؤلفههای امکانات زیر بنایی، تاثیرقرار نداشتن در مسیر بادهای 120روزه و تاثیر سطح فرهنگ افراد محله در انتخاب مسکن، دارا می باشند
مقدمه
برنامهریزی کاربری اراضی شهری، ساماندهی مکانی و وفضای فعالیتها و عملکردهای شهری براساس خواسته ها و نیازهای جامعه شهری است و هسته اصلی برنامهریزی شهری را تشکیل میدهد. بطور کلی درمیان کاربری های مختلف شهری کاربری مسکونی اهمیت خاصی دارد، چراکه هدف شهرسازی ایجاد سکونتگاهی مناسب برای مردم است. برنامهریزی کاربری زمین به معنای سازمان دادن فعالیتهای شهری در فضا، یکی از مهمترین مباحث در ادبیات برنامهریزی شهری به شمار میرود. در واقع ماهیت و سرنوشت نهایی یک طرح شهری که نمود عینی برنامهریزی شهری محسوب میشود به میزان بسیار زیادی به شناخت، مداخله و نظارت در روند استفاده از زمین وابسته است، به همین دلیل برنامهریزیکاربری زمین محور برنامهریزی شهری محسوب میشود.
کاربری مسکونی از نظر مساحت مهمترین نوع کاربری زمین شهری است و هدف اصلی از پیش بینی فضاهای مسکونی برآورد مقدار لازم در بافت موجود و گسترش آینده شهر به منظور خانهسازی است.
برنامهریزیمسکن جزئی از نظام برنامهریزی شهری محسوب می شود که در آن فعالیتهای اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جزئی از فعالیت های درونمکانی و واحدهای مسکونی جزئی از فضاهای تغییر شکل یافته و تطابق یافته شهری محسوب میشود که بر حسب موضوع در چهارچوب برنامهریزی مسکن مورد توجه قرار میگیرد
کاربری مسکونی یکی از مهمترین کاربریهای اراضی شهری است که اگر در مسیر درست مشخص نشود در آینده برای شهر و شهروندان در برآوردن نیازهایشان مشکلاتی را پیش خواهد آورد و نهایتا به دنبال رسیدن به شهری هستیم که دکتر حسین شکوهی میگوید: شهر خوب جایی است که محلات آن بتوانند نیازهای روزمره خانواده-های خود را به راحتی تأمین کنند.
درزمینه کاربری اراضی مسکونی و عوامل مؤثر بر آن تحقیقات متعددی صورت گرفته است. مستوفیالممالکی و رستم گورانی - 1388 - در تحقیقی با عنوان" بررسی عوامل مؤثر بر کاربری اراضی مسکونی در شهر قشم با استفاده از الگوهای فرایند تحلیل سلسلهمراتبی - AHP - و درجهبندی واولویتبندی مؤلفهها " - Topsis - ، عوامل مؤثر را بررسی نمودند، نتایج به دست آمده آنها بیانگر این نکته بود که از بین مؤلفههای - اقتصادی، اجتماعی، محیطی و فرهنگی - ، مؤلفههای اقتصادی بیشترین تأثیر را در کاربری اراضی مسکونی در شهر قشم داشته است
مزیدی و صفرزاده - 1390 - در مقالهای با عنوان" شناسایی و رتبهبندی عوامل مؤثر بر کاربری اراضی مسکونی با استفاده از تکنیکهای MADM نمونه موردی: شهر یاسوج"، پس از بررسی و تحلیل شاخصها آنها به این نتیجه رسیدندکه از بین عوامل مؤثر بر کاربری اراضی مسکونی بیشترین تأثیر را عامل اقتصادی داراست.[5] رازانی در کتاب برنامه ریزی کاربری اراضی - 1381 - می نویسد: سابقه مطالعات کاربری زمین در سطح جهان چندان طولانی نیست، چنان-که برای اولین بار در سال 1826 میلادی فون تانن با انتشار اثر دولت منزوی در ارتباط با کشاورزی و اقتصاد ملی بر الگوهای کاربری زمین با توجه به قیمت تولیداتکشاورزی تاکید نمود اما پس از او بود که مطالعات کاربری زمین شهری آغاز شد
وانگ، سو و تائو - 2012 - در مطالعات خود به بررسی و ارزیابی زمینهای مسکونی روستایی در چین پرداختند، آنها با استفاده از تجزیه و تحلیل نظرات کشاورزان و بررسی مقررات موجود در مورد زمینهای مسکونی با این نتیجه رسیدند که زمینهای مسکونی روستای دارای ارزش بالایی هستند و میتوانند محلی مناسب برای اسکان مهاجرین از شهرها به روستاها باشند.
جین ژوین - 2013 - در مقاله خود با استفاده از مدل شبیهسازی تصادفی از منطقه شهری سئول، به بررسی عوامل مؤثر در انتخاب محل مسکونی جهت آپارتمانسازی پرداخته است. وی به این نتیجه رسید که حدود %14/2 از واحدهای آپارتمانی شامل گروهایی با درآمد بالا و متوسط هستند و 61000 واحد مسکونی در حومه شهر قرار دارد که به صورت اجاره در اختیار حومهنشینان قرار گرفته است.
هوانگ و یائوتنگ - 2012 - در پژوهشی به بررسی مقررات کاربری زمین و چرخه قیمت مسکن در بیش از 300 شهر ایالتمتحده در سالهای 200 تا 2009 پرداختند آنها محدودیتهای طبیعی، محدوده جغرافیایی، محدویتهای زمین و محدودیتهای مسکونی را در رونق یا رکود قیمت زمین مؤثر دانستند. یافتههای آنها نشان داد که بین افزایش عرضه مسکن و کاهش قیمت مسکن یک ارتباط معنادار و متقابل وجود دارد.
تعاریف و مفاهیم کاربری زمین
تهیه اطلاعات اساسی در باره ویژگیهای زمین و فعالیت های مختلف که در آن صورت می پذیرد،از این اطلاعات برای تأمین و تجزیه وتحلیل نحوه استفاده از زمین در وضع موجود و برای تهیه نقشه ای که در آینده شیوه استفاده از زمین را معین نماید استفاده می شود.بطور کلی کاربری زمین عبارت است از شناخت وضع موجودپراکندگی انواع فعالیت های شهری مانند مسکونی، درمانی، معابر، آموزشی، تجاری، اداری، ورزشی وغیره، تعیین نسبت هریک از کاربریها از کل مساحت شهر و اینکه هر یک از فعالیتها در چه مقیاس و اندازه و به چه صورت در سطح شهر پراکنده شده اند، رابطه آنها با یکدیگر چیست و تا چه حد این ارتباط منطقی و صحیح است
کاربری مسکونی
توجه به اهمیت و تعاریف کاربریاراضی مسکونی، میتوان گفت که عوامل بسیاری از جمله: عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی وغیره بر کاربری مسکونی تأتیر دارند و به عنوان مهمترین شاخصهای کاربری مسکونی محسوب می شوند.
کاربری مسکونی از کاربریهای اصلی شهر است که 40 الی 60 درصد مساحت شهر را اشغال میکند و به این دلیل در برنامهها و طرحها از اهمیت ویژهای برخوردار است. برای مکانیا بی این کاربری باید توجه شود که محلههای مسکونی در معرض آلودگی قرار نگیرند، از نور کافی برخوردار باشند، رطوبت محیط در آنها از حد مجاز فراتر نرود و یا در معرض سروصدای زیادی قرار نگیرند؛ بنابراین برنامهریزی برای کاربری مسکونی، نقش مهمی در روند گسترش و نحوی توسعه شهری داشته و میتواند موجب کاهش هزینه سازمان-های متولی امور شهری شده و افزایش کارایی زمینهای شهر را به دنبال داشته باشد . برنامهریزی کاربری مسکونی را میتوان ساماندهی فضایی سکونت بر اساس خواسته ها و نیازهای جامعه شهری تعریف نمود
یافتههای توصیفی
از آنجایی که انتظار هر فرد از مسکن به برداشتهای شخصی وی از موقعیت زندگی، توجه به فرهنگ، نظام ارزشی جامعه و نیز رابطه او با اهداف، انتظارات، استانداردها و احتیاجاتش برمی گردد، لذا برای شناسایی عوامل مؤثر بر کاربری اراضی مسکونی از روش پرسشنامهای بهره بردهایم.
بدین منظور از دوپرسشنامه زیر استفاده شد:
پرسشنامه اطلاعات عمومی شامل مشخصات فردی - سن، جنس، سطح تحصیلات، وضعیت تاهل، مدت اسکان و غیره - می باشد.
پرسشنامه ی رتبه بندی عوامل و مؤلفه های مؤثر بر کاربری اراضی مسکونی، این پرسشنامه برای بررسی درجهی اهمیت عوامل و مؤلفه های مؤثر بر کاربری اراضی مسکونی طراحی شده و مشتمل بر چهار عامل اصلی و 25 مؤلفه می باشد.لازم به ذکر است که این پرسشنامه شامل دو قسمت بوده که قسمت اول مربوط به تعیین درجهی اهمیت مؤلفه ها و قسمت دوم مربوط به درجهی اهمیت عوامل مؤثر بر کاربری اراضی مسکونی می باشد.
عوامل و مؤلفه های تاثیر گذار بر کاربری اراضی مسکونی با توجه به نتایج بدست آمده از پرسشنامه ها به شرح زیل می باشد.
کاربری مسکونی اصلیترین و بیشترین فضای شهر برای تأمین اساسیترین نیاز مردم است که دارای ابعاد متفاوت و متنوعی است که به انسان در فضای شهری یک حس تعلق خاطر بیشتری نسبت به فضای عمومی در ابعاد اجتماعی و حتی اقتصادی انتقال می دهد با
شکل . - 2 - محدوده مورد مطالعه.
تحلیل فرضیات تحقیق
فرضیه اول: عوامل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و طبیعی از راههای گوناگون برکاربری اراضی مسکونی شهر زهک اثر میگذارند.
برای بررسی فرضیه اول ،آزمون فرض آماری به کار رفته است که یافته های آن در جدول - - 1 آمده است.
شکل - : - 1 درخت سلسله مراتبی عوامل مؤثر بر کاربری اراضی مسکونی
برنامه ریزی کاربری زمین شهری
برنامه ریزی کاربری زمین شهری، یعنی ساماندهی مکانی و فضایی فعالیت ها و عملکردهای شهری بر اساس خواستها و نیازهای جامه شهری. این برنامه ریزی در عمل، هسته اصلی برنامه ریزی شهری است و انواع استفاده از زمین را طبقه بندی و مکانیابی می کند.
معرفی ناحیه مورد مطالعه
شهر زهک در 230 کیلو متری زاهدان، 21 کیلومتری جنوب شرقی شهرستان زابل و 11 کیلو متری مرز افغانستان قرار دارد. این شهر در سال 1370 به شهر و در سال 1384 بخش شهرکی و ناروئی به مرکزیت شهر زهک به شهرستان تبدیل شد. شهر زهک در طول جغرافیایی 61 درجه و 40 دقیقه شرقی و عرض جغرافیای 30درجه و 54 دقیقه شمالی واقع شده است.
به عبارت دیگر شهر زهک بر روی کمربند بیابانی کره زمین قرار گرفته است و چنین استقراری تأثیر فراوانی در وضع اقلیم، منابع آب، خاک و پوشش گیاهی شهر برجای گذاشته است. ارتفاع این شهر از سطح دریا 483 متر میباشد. وسعت شهرستان زهک حدود 945 کیلومتر مربع و معادل 0/05 مساحت استان سیستان و بلوچستان را به خود اختصاص داده است و مساحت محدوده قانونی شهر زهک840 هکتار میباشد.[13] شکل شماره
جدول - : - 1 نتایج بدست آمده از بررسی فرضیه
همانطور که مشاهده می شود این فرضیه در سطح %99 مورد تایید است.این بدان معناست که عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و طبیعی بر کاربری اراضی مسکونی شهر زهک تاثیر دارند.
فرضیه دوم: عوامل اقتصادی بیشترین تأثیر را بر کاربری اراضی مسکونی شهر زهک دارند.
جهت آزمون فرضیه دوم از روش آماری تحلیلی واریانس - - ANOVA استفاده شده است. نتایج این آزمون نشان دهنده ی معنادار بودن تفاوت میان میزان تاثیر گذاری عوامل در حدود%99 می باشد. لذا این عوامل را بر پایه ی میزان تاثیرگذاری آنها با روشهای MADM رتبه بندی میکنیم.
رتبه بندی عوامل و مؤلفه های تاثیر گذار بر کاربری اراضی مسکونی
بدین منظور ابتدا با استفاده از روشAHP برای رتبه بندی و تعیین درجه اهمیت هر کدام از عوامل چهارگانه استفاده شد و در ادامه با به کار گیری وزن های بدست آمده از این روش، مولفه های این عوامل با تکنیک TOPSIS رتبه بندی شد
