بخشی از مقاله
چکیده
امروزه نقش صنعت گردشگری بیش از پیش اهمیت یافته و کشور های توسعه یافته با توجه به منابع طبیعی خود سعی در حداکثر بهره برداری از آنها دارند. هنگامی که باد در مناطق خشک و فرا خشک پس از برداشت و حمل به مانعی برخورد کند و با به پایین ترین سرعت لازم برای حمل و نقل ماسه برسد، رسوب گذاری آغاز می شود . نحوه رسوب گذاری در اثر عمل باد موجب ایجاد اشکال مختلفی از ماسه ها می شود که تعیین این اشکال یکی از اهداف پیش رو است.
هدف از این پژوهش معرفی تپه های ماسه ای در جنوب غرب سبزوار و پیشنهاداتی در جهت جذب بیشتر گردشگران می باشد . در این تحقیق از روش های مختلف از جمله روش اسنادی و کتابخانه ای برای جمع آوری ادبیات تحقیق وبرسی تصاویر ماهواره ای و عکس های هوایی ، روش میدانی-مشاهداتی برای تهیه نقشه ها ازجمله نقشه ژئومورفولوژی و پراکنش اشکال تراکم ماسه ای- روش تجربی برای انجام عملیات آزمایشگاهی و از روش مصاحبه، نیز استفاده گردیده است . فرسایش باد با ایجاد اشکال مختلف تراکمی مانند بارخان ها، نبکاها و پهنه های ماسه ای ، یک منطقه غنی را بوجود آورده است که با شناخت هدفمند این تپه ها می توان به توسعه گردشگری کمک کرد.
مقدمه
با توجه به اینکه قسمت بیشتر ایران در قلمرو مناطق خشک و بیابانی قرار دارد شناخت دقیق واصولی و توانایی های بیابان و کویر ها از ضروریات اساسی توسعه اقتصادی و اجتماعی منطقه است. یکی از ساده ترین راههای استفاده از این گونه اراضی ، استفاده از توانمندی های اکوتوریستی و ژئوتوریستی آنهاست. تا کنون شناخت جاذبه های اکوتوریستی و ژئوتوریستی این منطقه به طور کامل صورت نگرفته و لازم است مطالعات دقیق تری در خصوص ویژگی های این جاذبه ها و همچنین زیر ساخت های مناسب برای توسعه این صنعت نو پا صورت گیرد. نوشته حاضر سعی دارد به معرفی تپه های ماسه ای به عنوان یکی از پتانسیل های منطقه از منظر اکوتوریسم بپردازد.
رسوبات حاصل از ماسههای بادی حدود 6 درصد سطح خشکیهای کره زمین را تشکیل میدهد که حدود 97 درصد آن در مناطق خشک قرار داشته و بقیه مربوط به شنهای ساحلی در سایر اقالیم است. به طور متوسط حدود 20 درصد مناطق خشک دنیا از ماسه-های بادی پوشیده شده است
مسائل مربوط به چگونگی شکل گیری و تکامل عوارض ماسه ای در منطقه بیابانی توجه بسیاری از دانشمندان داخلی و خارجی را به خود معطوف کرده است
طیف گسترده ای از اشکال عوارض ماسه ای که در مناطق بیابانی یافت می شوند، توسط ژئومورفولوژیست ها در طبقات متعددی تقسیم بندی شده اند. نوع این اشکال در هر منطقه ای به مقدار شن و ماسه وجهت غالب باد در طول سال وابسته می باشد
بررسی سوابق انجام شده حاکی از این است که اقدام در مورد مبارزه با فرسایش بادی و تثبیت ماسه های روان در قرن حاضر در ایران، قبل از سال 1338 بسیار محدود بوده واز سال 1338 به بعد در سازمان جنگلبانی سابق مطالعات پراکنده ای در این مورد انجام گرفته که نتایج معدودی از این مطالعات در دسترس می باشد .از تیر ماه 1343 مقدمات اجرایی برنامه بزرگ مبارزه با فرسایش بادی.
تثبیت ماسه های روان وایجاد کمر بند سبزدر اطراف مناطق نیمه بیابانی وبِیابانی ایران که عموما تحت فرسایش بادی وحرکت ماسه های روان است صورت پذیرفته است واز اواخر بهمن ماه 1344 با کاشت 30کیلوگرم بذر گونه های جنس تاغ خریداری شده از اتحاد جماهیر شوروی سابق همراه با مقدار کمی بذر تاغ ویکصدوچهل هزار قلمه اسکمبیل که از جنگلهای طبیعی اطراف سبزوار وتپه های ماسه ای منطقه صبری در جنوب غربی سبزوار تهیه شده بود در سطح پنج هزار هکتار از تپه های ماسه ای وماسه زارهای منطقه حارث اباد،یحی آباد ،کلاته میرعلی - محدوده مطالعاتی - ودولت اباد در جنوب غربی وشرق سبزوار کشت گردید.
عباس نژاد و همکار - - 1391 مورفوژنز و اشکال فرسایش بادی دشت رفسنجان را مورد مطالعه قرار دادند و اشکال کاوشی مثل سنگ فرش، یاردانگ و اشکال تراکمی مثل بارخان ، سیف ... را شناسایی کردند. مقصودی و همکاران - 1390 - مطالعات صورت گرفته در زمینه مورفولوژی تپه های ماسه ای نشان داد که مورفولوژی عمومی ارگ بصورت یک خوشه سیلک نامتقارن بوده، بطوریکه ساقه آن که در ابتدای محدوده - قسمت جنوبشرقی منطقه - قرار دارد جوانتر، اما خوشه آن در بخش انتهایی منطقه دارای رسوبات قدیمیتر بوده و مساحت بیشتری را در برگرفته است.
همچنین جهت توسعه ارگ از شمالغربی به جنوبشرقی بوده که ابعاد و اندازه تپه های ماسهای نیز در این راستا افزایش می یابد که خود نیز دلیلی بر گسترش و پیشروی ارگ به سمت جنوبشرقی منطقه است. راشکی - 1390 - در مطالعه ای به منظور منشاءیابی رسوبات بادی از روش منشاءیابی تپه های ماسه ای که یک روش جامع و کاربردی در تعیین مکانیابی مناطق برداشت است، استفاده گردیده.
بدین منظور و برای دستیابی و تعیین قطاع یا جهت اصلی نقاط برداشت از مطالعات و تجارب ساکنان منطقه، مقایسه ی عکسهای هوایی و تصاویر ماهوارهای در دوره های زمانی مختلف و مطالعه مورفولوژی عمومی و واحد تپه های ماسه ای و همچنین تعیین درجه ی رسوبگذاری استفاده شده است.
این نتایج حکایت از بادهای غرب و جنوبغرب - دوار - در وهله ی اول و بادهای جنوبشرق و شمال - به ترتیب کوش و گوریچ - در وهله ی دوم دارد که در این بین رخسارههای حساس به فرسایش شامل اراضی بایر و فاقد پوشش گیاهی و بستر خشکرودها معرفی میگردد. عباس نژاد و همکار - - 1391 مورفوژنز و اشکال فرسایش بادی دشت رفسنجان را مورد مطالعه قرار دادند و اشکال کاوشی مثل سنگ فرش، یاردانگ و اشکال تراکمی مثل بارخان ، سیف ... را شناسایی کردند . در این مقاله سعی شده است ضمن شناسایی اشکال تراکمی باد در منطقه به بررسی توانمندی های موجود در این منطقه جهت توسعه توریسم نیز اشاره شود.
معرفی منطقه مورد مطالعه
محدوده مطالعاتی در عرض جغرافیایی35 درجه و 48 دقیقه تا 36 درجه و 3 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی56 درجه و 55 دقیقه تا 57 درجه و 19 دقیقه شرقی قرار دارد. بیشترین ارتفاع 1410 متر وکمترین ان 830 متر از سطح دریا می باشد. مساحت کل منطقه 58000 هکتار می باشد. از نظر سیاسی جزئی از دهستان فروغن از بخش روداب شهرستان سبزوار میباشد که از شمال به بخشهای مرکزی و داورزن ، از شرق به بخش مرکزی وششتمد، از جنوب به شهرستان بردسکن و از غرب به شهرستان شاهرود محدود می گردد.
از نظر موقعیت نسبی منطقه مورد مطالعه از غرب به کوههای پروند، از شمال غرب به کال صبری، از شرق و جنوب به کوههای شاهزاده ابوالقاسم و از شمال به کالشور محدود می گردد.
منطقه مورد مطالعه قسمتی از ریگ خارتوران در مغرب و جنوب غربی سبزوار ، در جنوب یک چاله زمین ساختی محلی ، تقریبا در شمال کوهستانهای باغستان که این چاله را از دشت کویر جدا می کند، می باشد و در جنوب کال شور قرار دارد
