بخشی از مقاله
چکیده:
امروزه یکی از شاخص های عمده برای ارزیابی هر جامعه ای، میزان رشد سطح علمی آن است. در این زمینه دانشگاه ها یکی از کلیدی ترین سازمان هایی هستند که دولت باید برای ارتقای کیفی آنها سرمایه گذاری نماید. لذا نظام آموزشی به عنوان نقطه تمرکز برای ارتقای سطح کیفی دانشگاه ها از اهمیت خاصی برخوردار است. از آنجایی که فرآیند آموزش یک فرآیند ویژه است - بدین معنا که فرد با فراغت از تحصیل در صورتی که آموزش مناسبی ندیده باشد دیگر توانایی بازگشت و آموزش مجدد را نخواهد داشت - ؛ بنابراین طراحی و کنترل دقیق آنها بسیار مهم و ضروری است. با توجه به آنکه گام اول برای کنترل و ارزیابی هر فرآیندی تعیین شاخص های مطلوب ورودی آن فرآیند است؛ لذا در وهله اول برای کنترل و ارزیابی نظام آموزشی باید به تعریف دانشجوی شایسته ورودی به دانشگاه - به عنوان ورودی فرآیند - پرداخت و سپس با شناسایی عوامل موثر بر درونداد فرآیند مذکور، سعی بر بهبود آن نمود.
هدف این پژوهش، تدوین مدل پویای یک الگوی شایستگی برای دانشجویان ورودی به دانشگاه است. در این مقاله ابتدا با مرور ادبیات شایستگی و سپس بررسی و تجمیع تلاش های دیگر محققان در این زمینه، تعریف اولیه از شایستگی دانشجویان به هنگام ورود به دانشگاه را مطرح کرده و سپس با استفاده از رویکرد پویایی سیستم با مدنظر قرار دادن شاخص های بدست آمده به عنوان فرضیات پویایی، با رسم مدل علی حلقوی شایستگی دانشجویان، مدل پویای شایستگی های آموزشی یک دانشجوی شایسته ورودی به دانشگاه را طراحی کرده و عوامل موثر بر شاخص ها و ارتباط بین عوامل را مورد بررسی قرار دادیم. و بر این اساس، شایستگی محوری دانشجویان و چرخه اصلی برای ارتقاء آن را مورد بررسی قرار دادیم.
کلمات کلیدی:شایستگی، فرآِیند، آموزش، پویایی های سیستم، مدل پویای الگوی شایستگی
-1 مقدمه
آموزش همواره به عنوان یکی از اصلی ترین شاخص های ارزیابی هر جامعه و هر فرهنگی، توسط کشورهای مختلف مورد توجه قرار گرفته است. به طوریکه یونسکو حد فاصل بین سالهای 2005 تا 2014 را به عنوان دهه ملل متحد برای آموزش در خدمت توسعه پایدار نامیده است . - UNESCO Education sector, 2005 - در زمینه آموزش دو نهاد عمده و محوری در کشورهای گوناگون من جمله ایران نقش محوری دارند: مدارس به عنوان مکانی که ظرفیت های انسانی و ذهنیت دانش آموزان در آن ساخته می شود - رضایی و غلامرضا کاشی، - 1384 و همچنین دانشگاه ها به عنوان گران بهاترین منبع و ماخذی که هر جامعه برای رشد و توسعه خود در اختیار دارد - یمنی و بهادری, . - 1387
از این رو برای ارتقای سطح کیفیت آموزش، دانشگاه ها یکی از کلیدی ترین سازمان هایی هستند که دولت باید برای ارتقای کیفی آنها سرمایه گذاری نماید که با توجه به وضعیت نامساعد نظام آموزش عالی در ایران در تربیت نیروی انسانی متخصص - مدهوشی و نیازی, - 1389، تلاش برای ارتقای سطح کیفی آن بسیار ضروری به نظر می رسد. برای افزایش کارکرد اثر بخش یک سازمان می توان با بکار گیری سیستمی از فرآیندها در درون یک سازمان - رویکرد فرآیندی - و کنترل مستمر این فرآیندها کیفیت سطح سازمان را بالا برد. بنابر تعریف فرآیند عبارت است از مجموعه فعالیت های مرتبط به هم یا متعامل که دروندادها را به بروندادها تبدیل می کند.
لذا نظام آموزشی -به عنوان مهمترین فرآیند نظام دانشگاه- به عنوان نقطه تمرکز برای ارتقای سطح کیفی دانشگاه ها از اهمیت خاصی برخوردار است. در گام اول برای کنترل و ارزیابی هر فرآیندی تعیین درونداد آن و بررسی عوامل موثر بر ورودی آن مهم و ضروری است؛ لذا در وهله اول برای کنترل و ارزیابی نظام آموزشی باید به تعریف شاخص های مطلوب ورودی این فرآیند - دانشجویان ورودی به دانشگاه - و سپس بررسی عوامل موثر بر آن، پرداخت. در این زمینه مفهومی به نام شایستگی1 و رویکرد پویایی سیستم ها2 می تواند راه گشا باشد. بنا بر تعریف شایستگی مجموعه متشکل از دانش، مهارت، توانایی و دیگر ویژگی های شخصیتی است که فرد باید برای عملکرد موثر شغلی - در اینجا تحصیلی - داشته باشد که این مجموعه جامع را غالبا تحت عنوانی با نام مدل شایستگی KSAOs تعریف می نمایند - Campion, .Fink, Ruggeberg, Carr, Phillips, & Odman, 2011 -
البته باید توجه داشت که شایستگی مفهومی جدای از وظیفه کاری است. فورتر و بویانتز فیمابین دو مفهوم وظایف کاری و شایستگی تفاوتی معنادار قائل شده اند؛ بدین ترتیب که شایستگی ها آن چیزی است که افراد با خود برای انجام دادن کار همراه می آورند - Cardy & .Selvarajan, 2006 - در زمینه تعریف شایستگی اختلاف نظرها و دسته بندی ها متفاوت و متنوع است. مولدر - Mulder, 2001 - در دسته بندی چهارگانه خود تعاریف شایستگی را اینگونه بیان کرده است: -1 شایستگی کانونی یا سازمانی -2 شغل محور -3 به عنوان قابلیت و توانایی -4 به عنوان یک مفهوم در هم تنیده با جنبه های مهارتی، نگرشی و دانشی. در پژوهش حاضر بیشتر به دو جنبه آخر این دسته بندی به عنوان مفهموم شایستگی توجه شده است.
از این علم برای شناخت، درک و تجزیه تحلیل رفتار و حرکات اجزای سیستم استفاده می شود. توانایی این علم به حدی است که می توان با بهره گیری از آن مسائل مختلف ساده و پیچیده را مدلسازی کرد و تغییرات ناشیاز تعامل متغیر ها و شناسایی رفتار آتی آنها را در دوره های زمانی مختلف مورد بررسی قرار داد - حمیدی زاده , . - 1388 بنابراین توضیح؛ هدف این پژوهش، در وهله اول تدوین یک الگوی شایستگی برای دانشجویان ورودی به دانشگاه و سپس تحلیل و مدل سازی پویای آن است. یک الگوی شایستگی چهارچوب سازمان یافته ای است متشکل از شایستگی های مورد نیاز برای عملکرد موثر در یک شغل خاص، شغل های مرتبط، سازمان و یا فرآیند کاری . - Marrelli, Tondora, & Hoge, 2005 - پویایی سیستم نیز تلاشی است برای شناخت عوامل موثر بر یک متغیر و تحلیل نحوه انباشت و کاهش آن.
به عبارت دیگر پویایی سیستم یک تکنیک آنالیز مدل است - Srijariya, . - Riewpaiboon, & Chaikledkaew, 2008 لذا با رویکرد پویایی سیستم می توان ضمن بر شمردن عوامل موثر بر یک متغیر، روابط بین این عوامل و نحوه تاثیرگذاری آنها بر یکدیگر را بدست آورد. در این مقاله ابتدا با مرور ادبیات شایستگی و سپس بررسی و تجمیع تلاش های دیگر محققان در این زمینه و مصاحبه با خبرگان دانشگاهی و دانش آموزان، تعریف اولیه از شایستگی دانشجویان به هنگام ورود به دانشگاه را مطرح کرده و سپس با استفاده از رویکرد پویایی سیستم ها به مدل سازی عوامل موثر بر آن و مدل سازی الگوی شایستگی پرداخته شده است. در نهایت با استفاده از روش های کمی، نتایج حاصل از فرآیند تحقیق کیفی به روش دلفی را مورد ارزیابی قرار داده و به تعریف مدل پویای شایستگی های آموزشی یک دانشجوی شایسته ورودی به دانشگاه پرداخته است.
-2 مرور ادبیات شایستگی
-1-2 مفهوم شایستگی
مفهوم شایستگی، مفهومی است که از دیر باز در سطوح مختلف، از امور کشورداری گرفته تا امور استخدامی مطرح بوده است - فیض, . - 1389 مفهوم شایستگی در عصر حاضر برای اولین بار در شرکت Hay-McBer توسط مک کللند1 در اواخر دهه 1960 و اوایل دهه 1970 مورد استفاده قرار گرفت - درگاهی, . - 1387 وی در مقاله ای در سال 1973 برای تشریح صلاحیت های مورد نیاز کارمندان -هر چند غیر مستقیم- از این اصطلاح استفاده کرد - Cardy .& Selvarajan, 2006 - به لحاظ مفهومی می توان تعریف شایستگی برای یک فرد را با استفاده از سه گونه خصوصیت فردی بیان نمود: شخصیت، مهارت و دانش . - Mojab, Zaefarian, & Dazian Azizi, 2011 - از دیدگاه مدیریت استراتژیک؛ هیت2، ایرلاند3 و هاسکیسون4 شایستگی را ترکیبی از منابع و ظرفیت ها تعریف کرده اند . - Cardy & Selvarajan, 2006 -
مروری بر ادبیات شایستگی نشان دهنده سه جریان اصلی در مفهوم شایستگی است: -1 عملکرد قابل مشاهده -2 استاندارد یا کیفیت خروجی عملکردی فرد -3 ویژگی های اساسی مورد نیاز یک فرد . - Hoffmann, 1999 - برای مثال آتی و اورث شایستگی را مجموعه ای از ابعاد قابل مشاهده شامل دانش های شخصی، مهارت، صفات و رفتار و همچنین تیم سازی، فرآیند و ظرفیت های سازمانی که در ارتباط با عملکرد عالی هستند؛ تعریف نموده اند - Athey & Orth, 1999 - ؛ در حالیکه از منظر دیگر برخی اندیشمندان شایستگی را ظرفیت انسانی قابل اندازه گیری که برای یک عملکرد موثر مورد نیاز است؛ معرفی و کرده اند - Marrelli, Tondora, &
