بخشی از مقاله
چکیده
هدف این نوشتار بررسی راهکارهاي ارتقاء امنیت به منظور افزایش پایداري محیطی در قلمروهاي عمومی است. چالش مورد کاوش، بر مبناي چارچوب نظري منتج از دیدگاهها و مفاهیم پایهي روانشناسی محیطی همانند فضاي شخصی، ازدحام، قلمروگرایی و خلوت به منظور واکاوي سنجههاي بهینهسازي کالبدي وضع موجود همراه با بازنگري در اصول طراحی محیطی براي ارتقاء امنیت و بر پایهي پایداري محیطی بوده است.
افزون بر این، شناسایی شاخصههاي ارتقاء امنیت براي کاربرد در راستاي سازماندهی ساختارهاي فضایی جدید در راستاي پرسمان یادشده مورد توجه بوده است. با توجه به هدف پژوهش براي کاربردي کردن دیدگاههاي یاد شده، روش در این پژوهش برپایهي دو راهبرد توصیفی و تحلیلی شکلگرفته است.راهکارهاي پژوهشتوصیفیدرگسترهي بر اساس مشاهدات میدانی به شیوهي غیر مداخله گرایانه همراه با بررسی نظریهها و رویکردها همراه با کوشش براي ترجمان ادبیات نظري بهدستآمده از مرحلهي تحلیل به احکام طراحی قلمروهاي عمومی بهعنواندستاورد پژوهش معرفی شده است.
مقدمه
محیط شهري انعکاس کالبدي عوامل اقتصادي، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و مذهبی افرادیاست که در آن فضا زندگی و تعامل دارند و رشد این محیط در بعد زمان و مکان و متناسب با شرایط زمانه و تغییر نیازهارشد میکند. رشد بیرویه جمعیت در دنیاي امروز با عواقب فراوانی در چرخه هاي شهري از جمله چرخه هاي رفتاري مخرب با واکنشهایزنجیرهایهمراه شده است. همچنینسایر مسائل پیچیدة دیگر مانندفضاهاي ناهمگون وآسیب هاي ناشی ازچرخههاي رفتاري فعال قابل توجه هستند.
از این رو در حیطه دانش طراحی، واکاوي در رفتارشناسی و شناخت شناسی که برگرفته از مطالعات مرتبط با روانشناسی هستند و در مقیاسهاي خرد تا کلان قابلیت بررسی را دارندموضوعاتی ضروري در تعیین شناسههاي امنیت به شمار میروند.در حیطه دانش معماري نیز علیرغم تلاشها براي ایجاد "ائتلاف بین معماري و علوم رفتاري" - رازجویان، - 1375در ادبیات پژوهش به اندازه کافی در خصوص قرارگاههاي رفتاري و تعامل بین نظریه و عمل در فضاهاي فیزیکی بسط پیدا نکرده است.
بر این پایه پژوهش در این گستره واجد ویژگی نو بودن است. از طرف دیگر مغفول ماندن بحث رابطهي بین انسان و محیط - نقدبیشی، - 1393 و شکست تفکرات رویکرد مدرن در شکل گیري و توسعه فضاهاي زندگی که با تعاملات اجتماعی و رفتاري در رابطهي مستقیم بودهاند به اندازه کافی مورد توجه قرار نگرفتهاند. از آن جمله فقدان قرارگاههایرفتاري مناسب جهت مراودات اجتماعی، عدم شکل گیري مطلوب تعاملات اجتماعی، یکسان سازي در طراحی مجموعههایساختمانی، ایجاد سردرگمی در افراد و از بین رفتن حس جهت یابی افراد و همچنین نکات ایمنی لازم در حیطه طراحی استاندارد در سیرکولاسیونو چیدمان و کیفیت فضاها، از جمله این موارد هستند.
بر این اساس، با مرور رویکردها ونظریه هاي موجود، به تبیین شناسههاي مذکور پرداخته و به صورت کیفی به تحلیل و ارزیابی مقوله امنیت از دید روانشناسی محیطی با رویکرد طراحی پایدارپرداخته خواهد شد.در این میان هدف عملیاتی، خلق فضاییواجد مؤلفههاي فوق و در مرحله دوم ایجاد فرصتهاي برابر براي تمامی افراد اجتماع و ایجاد فضایی امن، همگن، کثرت گرا و واجد کیفیت براي شهروندان و ماندگار در ذهن کاربران و رهگذران است که با رفتارها، نیازها و تمایلات آنها پیوند دارد.
2 چارچوب نظري پژوهش
1-2 ریشه یابی و مفاهیم
1-1-2 طراحی پایدار
هدف طراحی پایدار تأمین نیازهاي امروز بدون آسیب رساندن به منابع نسلهاي آینده پاسخ دهد. درطراحی پایدارباید به پایداري اجتماعی و اقتصادي، به اندازة مصرف انرژي و تأثیرمحیطی ساختمانها و شهرها اهمیت داده شود. - راجرز، - 1383 بر این اساس تعریف پایداري اجتماعی در مجموعههاي معماري وضعیتی است که کاربران فضا توانایی کسب بیشترین میزان "خلوت مطلوب" - آلتمن، - 1382 در کنار افزایش تعاملات اجتماعی و ایجاد حس تعلق به مکان هستند و خواهان سلامت، پایداري و بهبود وضعیت آن با مشارکت و هماهنگی یکدیگر هستند.
تداوم این روند به افزایش عمر مفید وارزش مادي و معنوي این مجموعهها وپایداري اجتماعی منجر خواهد شد. بنابراین طراحی و شناسایی فضاي مناسب و شایسته براي انسجام اجتماعی، رفاه شخصی، امنیت و استقلال فردي نیازي اساسی است و در صورتی که روند پایدار نداشته باشد دست یابی به توسعه پایدار میسر نخواهد بود.
بر این پایه، یکی از مبانی اصلی که مبحث فوق در بستر آن شکل میگیرد، موضوع رابطه محیط و رفتار انسان است زیراعلاوه بر این که تعامل اجتماعی در خلاء رخ نمیدهد - کامل نیا، - 1388 بلکه این تعامل در بستري از مقولات پایهي محیط و انسان به وقوع میپیوندد. بر این مبنا، نظام اجتماعی روابط محیط و رفتار را از دو جنبه مورد بررسی قرار میدهد؛ در رویکرد سنتی، محیط مجموعه اي از عوامل معرفی میشود، که با رفتار رابطهعلّی دارد یعنی محیط در فرد اثر میگذارد و باعث رفتارهاي گوناگون او میشود. این نظریه در مواردي که شکل یا قالب محیطی خاصی را شامل شود، در رفتار اجتماعی افراد تأثیر گذارخواهد بود.
از این بابت است که میتوان محیط را پیامد رفتار دانست؛ به عنوان مشخصه اي سبب ساز رفتار و هم پیامد و معلول رفتار - آلتمن،1390، - 7اهمیت مطلب در طراحی محیطهاي مطلوب براي مردم اجراي ساختمانها ومجموعههایی در مقیاس خرد و کلان، توجه طراح را به شناخت بیشتري از چگونگی ادراك، استفاده و ارزش گذاري مردم نسبت به محیط جلب کرده است.
2-1-2 امنیت
لارونی مارتین1 امنیت را »تضمین رفاهĤتی« تعریف کرده است. - Buzan, 1991 - والتر لیپمن2 معتقد است که هرملتی تا جایی داراي امنیت است کهدر صورت عدم توسل به جنگ مجبور به رها کردن ارزشهاي محوري نباشد و چنانچه در معرض چالش قرار گیردبتواند با پیروزي در جنگ،آنهارا حفظکند ودرنهایت ولفر3در تعریف مفهوم امنیت معتقد است امنیت در معناي عینی آن یعنی فقدان تهدید نسبت بهارزشهایکسب شدهودرمعناي ذهنییعنی فقدان هراس ازاینکهارزشهاي مزبور مورد حمله قرار گیرد. - احمدي مقدم، - 1389 همچنین در این راستا امنیت اجتماعی توانایی جامعهبراي حفظهویت، منافع وویژگیهاي اساسی خوددر برابر شرایطمتحول وتهدیدهاونیزتوانایی ارتقاي وضعیت اجتماعی به سمت ارزش هاو آرمانهاي جامعه است.
