بخشی از مقاله
چکیده
محدوده استان خوزستان یکی از مهم ترین مناطق از نظر رشد و توسعه صنعتی در ایران می باشد. به این دلیل رابطه بین مهم ترین فاضلاب های صنعتی و منابع آبهای سطحی و زیر زمینی در این محدوده مورد بررسی قرار گرفته است.هدف از این مطالعه تهیه یک الگوی اولویت بندی منطقی بین مهم ترین صنایع فعال با نوع آلودگی آب، نحوه تخلیه و مدیریت فاضلاب در این واحد ها می باشد.
برای دستیابی به این هدف داده های آماری از ارگان های ذیربط، شامل اداره کل صنایع و ... جمع آوری گردید.پس از آن با استفاده از مطالعه کتابخانه ای و کار میدانی، مهم ترین واحد های صنعتی جهت مطالعه فرایند تولید و بررسی نتایج آزمایشگاهی انتخاب گردیدند و بر این اساس صنایع به چندین گروه تقسیم بندی شدند. مقایسه تعداد واحدهای فعال صنعتی در محدوده استان خوزستان در ۵ حوضه آبریز نشان میدهد که ،حوضه های آبریز کارون، دز و جراحی به ترتیب با ۴۴۰۱، ۴۲۳ و ۰۹۲ واحد فعال بیشترین صنایع را در خود جای داده اند. نوع پارامترهای مورد بررسی باتوجه به نوع فرایند تولید انتخاب گردیده و شامل pH، کدورت، هدایت الکتریکی، کلرور، سولفات، T.S.S , COD, BOD، آهن و غیره می باشد.
بررسی نتایج بدست آمده نشان می دهد که در حوضه آبریز رودخانه دزبیشترین بار آلی قابل تجزیه، بار مواد مغذی و بار مواد معلق را در مقایسه با دو حوضه دیگر، به رودخانه دز تحمیل می نماید. بررسی مقادیر بار آلودگی در سه حوضه نشان می دهد که در حوضه آبریز کارون بار آلودگی فلزات، از مقادیر بالاتری نسبت به دو حوضه دیگر برخوردار است که عمده این بار آلودگی نیز از طریق صنایع فلزی متمرکز در محدوده شهر اهواز ناشی می شود این موضوع بررسی و کاهش مقادیر بار آلودگی فلزات را در این صنایع در اولویت قرار می دهد.
۱- مقدمه
آب به عنوان یکی از اصلی ترین محور توسعه در جهان امروز به شمار می رود، لذا بررسی مسائل مربوط به آلودگی منابع آب وآلودگی محیط زیست ومدیریت آنها در شرایط توسعه کنونی امری ضروری ﻭ اجتناب ناپذیر گردیده است. در حال حاضر با طرح مقوله توسعه در ابعاد مختلف اجتماعی – اقتصادی – فرهنگی وصنعتی، در جهان توسعه یافته و یا در حال توسعه از جمله کشورما، لزوم شناخت کمی و کیفی اثرات و تبعات مفید ومضر آن حائز اهمیت می باشد. توسعه صنعتی در کشورما نیز از این ضرورت مستثنی نبوده و آشنایی وشناخت دقیق وهمه جانبه به ابعاد مختلف توسعه صنعتی در چارچوب مطالعات وتحقیقات علمی لازم الاجرا و حتمی می باشد.
استان خوزستان به دلیل داشتن پتانسیل های فراوان در ابعاد مختلف توسعه واز جمله توسعه صنعتی، باآلودگی روز افزون منابع آب مواجه گردیده است. از این رو به دلیل اهمیت ونقش موثر صنایع در آلودگی های محیطی در استان خوزستان و دستیابی سریع وساده به شرایط موجود محیط، بررسی صنایع آلوده کننده آب در استان خوزستان مورد توجه قرار گرفته است.
صنایع آلاینده در استان خوزستان به نوعی در تحقیقات متعدد توسط اداره کل و سایر ارگانها مورد بررسی قرار گرفته است که در این تحقیق استفاده شده است - ۶و۷ - . بررسی آلودگی رودخانه زرجوب رشت به فلزات سنگین در سال ١٣٥٨ نشان داد که میزان آلودگی در این رودخانه در فصل بهار به حداکثر رسیده وهمچنین آلودگی از اولین ایستگاه به سمت ایستگاههای انتهایی رودخانه افزایش داشته است که علت آن را به دلیل ورود آلاینده های ناشی از صنایع، کشاورزی و شهری دانسته اند - ۱ -
بررسی های انجام شده برروی رودخانه های کروسیوند فارس - ۲،۸ - ، زاینده روداصفهان - ۹ - وسفیدرودگیلان - ۰۱ - نشان دهنده وجود عناصر فلزی در محیط های رودخانه ای مختلف کشور، ناشی از ورود فاضلابهای صنعتی، کشاورزی و شهری بوده است. مطالعات انجام شده بر روی خروجی فاضلاب صنایع فولاد نشان می دهد که کیفیت فاضلاب این شرکت از لحاظ اکسیژن مورد نیاز بیوشیمیایی،اکسیژن مورد نیاز شیمیایی، چربی و روغن، کادمیوم، سرب وروی پایین تر ازحد استاندارد می باشد - ۵ - . بررسی انجام شده بر روی فاضلاب شرکت فولاد مبارکه نشان می دهد که میزان اکسیژن مورد نیاز بیوشیمیایی، اکسیژن مورد نیاز شیمیایی، کادمیوم، سرب و روی پایین تراز استانداردهای محیط زیست می باشد - ۴ - .
این مطالعه با هدف شناخت واحدهای صنعتی موجود در استان خوزستان براساس تعاریف و دستورالعمل های سازمان صنایع ومعادن، شرکت شهرکهای صنعتی وکمیته صنایع روستایی وزارت جهاد کشاورزی، تعیین پراکندگی و توزیع منابع آلاینده صنعتی، از نظر گروه صنعتی، محل آلوده شده و نوع آلاینده، تهیه بانک اطلاعاتی مناسب، انتقال داده ها به بانک اطلاعاتی ونهایتاﹰ تعیین مهمترین مشکلات موجود از جنبه نحوه ومیزان آلودگی منتشره و تعیین اولویت های فنی ومدیریتی صورت گرفته است - ۳ - .
۲- مواد و روشها
به منظور دستیابی به اهداف مورد نظر، مراحل اجرای مطالعه حاضر مشتمل بر شناسایی واحدهای صنعتی فعال به تفکیک گروه های صنعتی در ٥ حوضه آبریز کارون، دز، جراحی، کرخه و زهره و همچنین شهرستان های مختلف استان خوزستان، براساس طبقه بندی استاندارد شده و آمار واطلاعات ارگان های ذیربط می باشد. در مرحله بعد صنایع آلاینده آب در ٥ حوضه آبریز استان خوزستان مورد مقایسه و از نظر اهمیت بررسی مورد رده بندی قرار گرفت.
در ادامه وضعیت تخلیه فاضلاب این منابع از نظر تخلیه به آبهای سطحی وزیرزمینی بررسی وبه دلیل اهمیت آبهای سطحی در استان خوزستان و از آنجا که بیشترین واحدهای تخلیه کننده فاضلاب به آبهای سطحی، مربوط به صنایع بزرگ - بیش از ٥٠ نفر پرسنل - می باشد، این گروه از صنایع - شامل ٢٨ صنعت بزرگ - مورد مطالعه قرار گرفته است.
این بررسی شامل وضعیت صنایع از نظر استقرار، نوع ومیزان مواد اولیه ومحصولات، میزان برداشت آب و تخلیه فاضلاب، فرایند تولید، و وضعیت سیستم های تصفیه فاضلاب می باشد. باتوجه به امکانات نیروی انسانی وتجهیزات تناوب نمونه برداری از صنایع مورد بحث هر٣ ماه یک بار ودر طول یک سال - ٨١-٨٠ - انتخاب گردید. نمونه برداری فاضلاب ها به صورت لحظه ای و براساس روشهای استاندارد نمونه برداری انجام شده است - ۲۱ - . نوع پارامترهای مورد بررسی باتوجه به نوع فرایند تولید انتخاب گردیده و شامل pH، کدورت، هدایت الکتریکی، کلرور، سولفات، T.S.S , COD , BOD فلزات سنگین و ... می باشد. اندازه گیری براساس روشهای استاندارد آزمایش های آب وفاضلاب انجام گرفته است - ۱۱ - .
پس از نمونه برداری وانجام آزمایش های لازم میزان بارآلودگی محاسبه گردیده وبراساس شاخص های معین، آلودگی هر صنعت طبقه بندی گردیده است. در انتهای این مطالعه باتوجه به شرایط منطقه و براساس معیارهای امکان پذیری فنی تصفیه، امکان پذیری مالی، اهمیت منبع پذیرنده واهمیت وشدت آلاینده ها، صنایع مورد بررسی گروه بندی شده ومهمترین اولویت های مدیریتی برای کنترل تعیین شده است.
۳- شاهدات و نتایج
بررسی انجام گرفته بر روی تعداد واحدهای فعال صنعتی در محدوده استان خوزستان نشان می دهد که، در ٥ حوضه آبریز جمعا ۰۱۷۱ واحد صنعتی فعال وجود دارد.
