بخشی از مقاله
چکیده
آرمان سرای مسلمان یعنی آن چنان سرایی که باید مطلوب و مقصود یک مسلمان باشد. سرای یا محل سکونت انسان تحت شرایط مختلف محیطی، اقلیمی و فرهنگی شکل خاصی میپذیرد و تحت ضوابط ارزشی و توصیههای اخلاقی ویژهای قرار میگیرد. هر دین و آیینی با تأثیرپذیری از و تأثیرگذاری در - محیط پیرامونی خود به فراخور اهداف و آرمانهای تربیتیاش، به شکل دهی نوع خاصی از سرا و مأوا برای پیروان خودش اقدام میکند.
همه مکاتب و مذاهب با توجه به اهمیت و اصالت نهاد خانواده در کمال بخشیدن به انسان و تحقق بخشیدن به استعداد های او، نمی توانند از تأثیرگذاری این نهاد دیرپای تاریخ بشر غفلت نمایند و از این روست که میبینیم نه تنها ادیان الهی بلکه حتی مکاتب بشری نیز در این زمینه تلاش دارند تا موازین، معیارها و استانداردهای مورد نظر خود را برای شکل دادن به کالبد فیزیکی خانه و زندگی خانوادگی و در یک کلام آرمان سرا - به مخاطبان خود عرضه نموده و نهایتاﹰ آن موازین را محقق سازند.
دیانت اسلام نیز از این حکم فراگیر تاریخی مستثنا نبوده و بلکه به واسطه ادعای خاتمیت تلاش کرده است تا ضوابط و معیارهایی کارگشا و ماندگار برای شکل بخشیدن به خانه و سرایی در طراز یک انسان مسلمان عرضه نماید. آن چه در پی خواهد آمد تلاشی است برای به دست دادن آن چنان تصویری از خانه اسلامی که بر اساس متون اسلامی - کتاب خدا و سنت رسول خدا و ائمه طاهرین - حاصل آمده است. با اذعان به این نکته مهم که این تلاش ادعای استقصای کامل را ندارد و با توجه به این نکته که هر خانهای از دو شاخصه هیأت ظاهری و فرهنگ داخلی برخوردار است به ترسیم سیمای خانه و فرهنگ خانه در اسلام اقدام میشود.
مقدمه
اولین و پایدارترین تأثیراتی که یک انسان از محیط فیزیکی و فضای فرهنگی زندگانی خود کسب می کند در خانه و در میان خانواده روی میدهد. خانه و خانواده نقطه آغازین روند اجتماعپذیری انسان است و تأثیرپذیری و تأثیر گذاری میان خانه و خانواده از یک سو و انسان از سوی دیگر، روندی طبیعی دارد. اگر این نکته بدیهی را از یاد نبریم که قاطبه انسانها در هر مقطعی از زندگانی خود در یک خانه و غالباﹰ در میان یک خانواده بسر میبرند، درخواهیم یافت که این روند تأثیر پذیری و تأثیرگذاری همواره همراه انسان خواهد بود با این تفاوت که در مقطعی از زندگی یعنی دوران کودکی و جوانی، انسان بیشتر تأثیر پذیر است و در مقطعی که خود عهده دار تشکیل خانواده و شکل دادن به خانه اش میشود، نقش اثر گذار او بیشتر جلوهگر میشود.
خانه هر انسان مأمن اوست و این مقام امن عهده دار تأمین دو رشته نیازهای امنیتی انسان است: ۱- نیازهای امنیت جسمی ۲- نیازهای امنیت روحی و روانی. گرچه به طور طبیعی نیاز به سر پناه و بهرهمندی از یک مکان امن برای محافظت انسان در برابر عوارض طبیعی نظیر سرما و گرما و باد و باران و ...، اولین و مهمترین علت سکونت انسان در یک مکان بوده است و دوران غارنشینی حیات بشر هم بر همین اساس توجیه میگردد، اما نمیتوان و نباید کارکرد خانه را به همین رفع نیاز مادی منحصر ساخت.
تأثیری که فضا و محیط سرای زیست انسان در شکل دهی به نگرشها و خلقیات و آرزوهای او میگذارد به گونهای است که بسیاری از مردم شناسان برای تمایز نهادن میان مراحل مختلف حیات فکری و فرهنگی انسان، از تفاوتهایی که میان زیستگاهها و نحوه ساخت و پرداخت مسکن و مأوای انسان وجود دارد، مدد میگیرند. بدینسان ادواری چون غارنشینی، چادر نشینی و یکجانشینی - اعم از روستانشینی و شهرنشینی - ، بر اساس نوع سرایی که انسان برای نشیمن خود تدارک دیده است متبلور میشود.
