بخشی از مقاله
چکیده
جهانی شدن مهمترین گفتمان غالب در عصر حاضر است. یکی از مهمترین نشانه های جهانی شدن، شهرهای جهانی یا جهان شهرها است. شهرهای جهانی/جهان شهرها به گونه ای از شهرهای گفته می شود که کارکرد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی فراملی دارند و بر اساس شبکه فناوری اطلاعات و ارتباطات و شبکه حمل و نقل به ارائه خدمات جهانی می پردازد. این شهرها، مقر شرکتهای چند ملیتی و نهادهای بین المللی هستند و به تعبیری آنها را مرکز فرماندهی جهانی می دانند.
مدافعان شهرهای جهانی نظریات خود را بر مبنای افول حکومت ملی، غیر سرزمین شدن و کاهش هژمون کشور مرکزی یا حکومت محوری در ساختار ژئوپلیتیک جهانی ارائه کرده اند و از »روابط بین الشهری« به جای »روابط بین الدولی« سخن می گویند. این پژوهش با رویکردی استنادی و انتقادی، مفهوم و نظریه شهرهای جهانی را بررسی کرده است. داده و اطلاعات مورد نیاز تحقیق به روش کتابخانه ای و اسنادی گردآوری شده است.
نتایج تحقیق نشان می دهد نظریه شهرهای جهانی به لحاظ روش انجام تحقیق، متغیرهای مورد مطالعه برای رتبه بندی شهرهای جهانی/جهان شهرها و به لحاظ تبیین و تعمیم واقعیتهای جهانی، کاستیها و نارسائیهای زیادی دارد. نظریه شهرهای جهانی بیش از آنکه واقعیتهای جهان حاضر را تبیین کند سعی کرده است جهان را به سمت آنچه که از شهرهای جهانی می خواهد سوق دهد.
مقدمه
»جهانی شدن«1 مهمترین گفتمان عصر حاضر است. این مفهوم در چند دهه اخیر با گسترش ارتباطات و پیوندهای فراملی در پی توسعه فزاینده فناوری اطلاعات و ارتباطات و حمل و نقل سریع و آسان، شکل گرفته است. اصطلاحی که بیش از هر چیز در حال جهانی شدن است. در پرتو این فرایند،بُعد فاصله و فضا که در گذشته در انتقال کالا، انسان و اطلاعات به عنوان مسئلهای محدوده کننده، زمانبر و هزینهبر بود، تا حدود زیادی کاهش یافته است - ویسی و حافظ نیا،. - 42-43 :1390 بر این اساس، گس ترش ارتباطات و پیوندهای میان فضاها و مکانها در روی کره زمین را جهانی شدن می گویند.
اما سوال اینجا است که کانون جریانهای جهانی شدن کجاست؟ برای پاسخ به این سوال، ما ناگزیر به مطالعات شهری و توجه به شهرهای ویژه جهانی هستیم. به نظر می رسد که موتور محرک فرایندهای فراملی و جهانی شدن، شهرهای مهم جهانی هستند که این شهرهای ویژه و کانونهای مهم شهری در عصر جهانی شدن را »شهرهای جهانی«2 و »جهان شهرها«3 نامیده اند.
موافقان و طراحان مفهوم سازی و نظریه پردازی شهرهای جهانی/جهان شهرها معتقدند که جهان در حال فاصله گرفتن از وضعیت موزائیکی/لانه زنبوری و یا حکومتهای مستقل سرزمینی است و در حال نزدیک شدن به وضعیت شبکه ای و ارتباطات تنگاتنگ فراملی میان شهرها است. به طوری که در وضعیت موزائیکی که تأکید بر دولت سرزمینی، دولت ملی، حاکمیت ملی، قدرت ملی، امنیت ملی، اقتصاد ملی و به طور کلی کشور مرکزی بود جای خود را به وضعیت شبکه ای داده است که تأکید بر شریانهای ارتباطی و فضای جریانها دارد که میان شهرها در مقیاس فراملی شکل گرفته است.
این بدان معناست که در عصر جهانی شدن و ظهور شهرهای جهانی آنچه که اهمیت دارد روابط بین الشهری یا روابط بین الجهانی شهری است که ظهور این پدیده باعث کاهش اهمیت روابط بین الملل یا به عبارت صحیح تر کاهش اهمیت روابط بین الدولی می شود. بیورستک، اسمیت و تیلور، این فرایند جدید و دیپلماسی جدید را پارادایم »فراجغرافیایی جدید«4 می دانند .
- Beaverstock, Smith & Taylor,2000 - بر اساس این گفتمان و نظریه شهرهای جهانی به نظر می رسد که تأکید بر جهانی شدن، غیر سرزمینی شدن، فرسایش مرز، افول حکومت ملی و سرزمینی و به طور کلی افول واحد سیاسی کشور است که در فضای جریانها و بر مبنای گرهگاههای جهانی - شهرهای جهانی - اتفاق افتاده است و رو به تکامل است.
اما سوال این است که نظریه شهرهای جهانی چقدر با واقعیتهای جهانی سازگار و منطبق است. آیا آنچنان که نظریه شهرهای جهانی می گوید، جهان دگرگون شده است؟ آیا حکومتهای ملی رو به افول است و شهرهای جهانی کنترل جهان را به عهده گرفته اند؟ آیا شهرهای جهانی مستقل از حکومتهای سرزمینی ملی هستند؟ آیا روابط بین المللی و یا روابط بین الشهری حاصل اراده شهرهاست؟
این تحقیق به دنبال بررسی و ارزیابی مفهوم، دیدگاه ها و نظریه های موافقان شهرهای جهانی است که بدین منظور پیش فرضها، روش شناسی و اصول حاکم بر آنها بررسی شده و میزان صدق و تعمیم پذیری آنها مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. بدین منظور برای انجام این تحقیق از شیوه انتقادی، تحلیل محتوا و تحلیل گفتمانی استفاده شده است.
یافته های پژوهش
-1 تعریف و تبیین مفهوم و تاریخچه شهرهای جهانی و جهان شهرها
شهرهای بزرگ و مهم همواره مورد توجه اندیشمندان علوم اجتماعی و جغرافیدانان بوده است و آنان در گذشته با دامنه ای از اصطلاحات برای توصیف این شهرها استفاده کرده اند. مادر شهر، کلانشهر، خوشه های شهری، بزرگ شهر، شهرهای سلطه گر، نخست شهر، شهرهای صنعتی بزرگ، شهرهای میلیونی و ابر شهرها. این تنوع در واژه شناسی به تنوع در ماهیت شهر و تفاوت در نگرش به مطالعه شهرها می باشد.
نگرشهای سنتی به شهرهای مهم جهان از نقطه نظر مراکز تراکم جمعیت، جریان مهاجرت، وضعیت اکولوژیکی و انسانی آنها، نابرابری فضایی و در برخی موارد قطبهای صنعتی بوده است که در قالب نظریه های شهری در مقیاس ملی ارائه شده اند. تحولات جهانی شدن معاصر، گونه جدیدی از شهرها مهم در جهان به وجود آورده است که با نمونه های گذشته متفاوت است.
