مقاله شهر خلاق

بخشی از مقاله

شهر خلاق

چکیده

شهرهایخلّاق به عنوان مراکز نوآوری،خلّاقیت و تبدیل ایده به ثروت، قلمداد می گردند. از آن جا که ایده و نوآوری عناصر اصلی رقابتی در عصر جهانی شدن ، هستند؛ داشتن شهرخل ّاق، آرزوی هر جامعه ای است. اما، به واقع شهرخلّاق چگونه شهری است و چه ویژگی ها و شاخص هایی دارد؟ شرایط لازم برای این که شهریخلّاق باشد چیست؟ این تحقیق با بررسی تحلیلی مو ضوع سعی در پاسخ دادن به سئوال های مذکور دارد. آن چه که در مورد شهرخلّاق با توجه به ادبیات ن ظری می-توان ذکر کرد این است که شهر خلاق رویکردی فرهنگی در توسعه شهری است . در این رویکرد شهر باید

بتواند محیطیجذّاب برای جذب و پرورش استعدادها، نوآوری ها وایده ها با شد و بتوا ند از ا یده و خلّاقیت افراد چه افراد خاص و ویژه م ثل هنرم ندان، دان شمندان، نوی سندگان و چه از ا یده های شهروندان عادی در جهت حل مسائل اساسی و نیز در جهت پایه ریزی رشد و توسعهایخل ّاق ب هره ببرد. در این نگرش ، فرهنگ پایه اصلی توسعه محسوب میشود و سایر ب خش ها از آن م تاثر ا ست . بطوری که اساس اقتصادی این شهرها نیز بر پایه فرهنگ و منابع فرهنگی است و از مفاهیمی چون صنایع فرهنگی، صنایعخلّاق و اقتصادخلّاق سخن به میان میآید. جذب و پرورش استعدادها و ایده ها نیازمند محیطی تنوع پذیر، بردبار و باز است. بطوریکه افرادخلّاق بتوانند به راحتی در آن فعال یت و کار کنند . یک شهرخلّاق باید بتواند گروههای مختلف اجتماعی با فرهنگ های مختلف ر ا در خود پذیرا باشد. چرا که وجود یک جمعیت متنوع با ایدههای گوناگون شانس ظ هورخلّاق یت را ا فزایش میدهد. لازمه این کار نیز تنوع بخشیدن به فرصتهای اشتغال، کار و تفریح است. اگر شهریموف ّق به جذب افرادخلّاق و به کارگیری آنها در مدیریت، اقتصاد و صنایع فر هن گی با شد میتوا ند در صحنه رقابت و توسعه اقتصادی نیزموفّق عمل نماید. در نهایت باید گفت رویکرد شهرخلّاق با نگاهی خلّاقانه به امکانات و مسائل موجود،حلّخلّاقانه مسائل و استفاده هوشمندانه از فرصت ها و امکا ناتی که به نظر شاید کم اهمیت جلوه نمایند را مد ن ظر دارد. ا ین تحق یق، مروری بر م بانی مف هومی شهرهایخلّاق است. از این رو تلاش بر آن دارد، که با رویکردی توصیفی – تحلیلی، مفاهیم کلیدی و

ابعاد مختلف موضوع شهرهایخلّاق را مورد بحث قرار دهد. با توجه به ماهیت تحقیق، شیوه گردآوری داده ها نیز کتابخانهای می باشد.

واژههای کلیدی:ش هر خلاق،اقتصاد خلاق،برنامه ريزيفرهنگي

-1 مقدمه

در طول تاریخ آنچه موجب برداشتن گامهای بلند به سوی کامیابی و تغییرات مثبت در شیوه زیست انسانها شده، برگرفته از اندیشه ای یا نبوغی تکامل یافته بوده است. از دهه 1980 توسعه فرهنگی محلی، به مهمترین بخش از دستور کار شهرها و مناطق کشورهای توسعه یافته دنیا ت بدیل شد و به و یژه در بریتانیای کبیر، استرالیا، ایالات متحده و کانادا، برنامهریزی فرهنگی شهرمحور به عنوان مهم ترین به یک موتور محرک »شهر خلاق« خط مشی نوآوری فرهنگی محلی سال های اخیر پدیدار و واژه مدنی ت بدیل شد.

بی تردید محیط شهری موفق محیطی است که استعدادها را پرورش داده و جذب می کند؛ شهری که مولد تحقیق و پژوهش بوده و قادر است بخش های جدیدی را به ابعاد اقتصادی، فرهنگی و اجت ماعی مدیریتی شهر بیفزاید و فرصت های جدیدی را بدین شکل برای شهرها در مقیاس ملی و فرام لی ای جاد کند( رحیمی و همکاران، .(9 :1392

به نظر می رسد که امروزه رقابت اصلی در فرآیند جهانی شدن بین مراکز شهری می با شد و م یان دولت ها وملّت ها نیست .اما رقابتی که بین شهرها در عصر جهانی شدن وجود دارد یا خواهد داشت، در جذب افراد متخصص است .اگر در گذشته جذب کارگر ماهر و نیمه ماهر مد نظر بود، اک نون رقا بت در جذب کسانی است.

که در زمینه تکنولوژیکی واطّلاعات مهارت دارند. شهرها، امروز و در آینده سعی می کنند محیطی را فراهم سازند که متخصصین راغب شوند در آن محیط زندگی کنند و در مقا بل تخ صص خود را بدون دغدغه در اختیار جامعه قرار دهند( سیف الدینی و همکاران، .( 10 :1386 اما، باید توجه دا شت که ا ین مزیتهای رقابتی در هر مکان و هر شهری مستقر نمی شود و با ید شرایطی برای آ نان فراهم شود( .(Musterd, 2010: 2 در واقع متخصصین، هنرمندان،محقّقان و... در شهرهایی که محیط هایی دلچسب از نظر فرهنگی، اجتماعی، نهادی و اقتصادی داشته باشد، ساکن می شوند.

شهرهایموفّق در این زمینه فقط مراکز اصلی شهری معروف به شهرهای جهانی که امتیازات منحصر به فردی در زمینه فعالیتهای جهانی اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در بالاترین رده سلسله مراتب شهرهای جهانی به خود اختصاص داده اند، نیستند(.(Sasaki, 2008: 77 بلکه، شهرهایی که شرایط لازم را برای پرورش خلّاقیتها و جذب عناصرخلّاق ایجاد نموده اند در این میانموفّق عمل میکنند.

-2 پیشینه تحقیق:

در حال حاضر ادبیات مربوط به شهرخلّاق در دنیا، گسترده است و به طور پیو سته در حال ر شد است. بسیاری ازمحقّقان در این ادبیات نظری سهیم هستند(.(Geoforum, 2009: 701 اگـر بـه انـدازه کافی در تکوین نظریه شهرخلّاق به عقب برگردیم، به جان راسکین و ویلیام موریس برمی خوریم که در عصر ویکتوریای انگلیس در مقابل اقتصادهای سودمندگرا، ایستادگی کردند و اقتصاد هنر را که تأکید بر فعالیتهایانسانی خلّاق داشت، مورد تأکید قرار دادند .برطبق نظر آنها، نه تنها آ ثار هنرم ندان بل که، کالاهای ارزشمند هم از جنبه کاربردی و هم از جنبه هنری مد نظر بود.

مامفورد در کتاب »فرهنگ و شهرها« اقتصادهای پولی که مگالاپلیس ها را تحت سیطره خود قرار داده بود را مورد هجوم قرار می دهد و اقتصادهای فرهنگی که بر ابعاد زندگی انسانی تأکید دارد را پیشنهاد می کند(.(Sasaki, 2008: 78

جین جیکبز شهرهایخلّاق را شهرهایی می داند که در نوآوری و ابتکار صنعتی موفقند. اخیرا وی با انتشار کتاب سیستم های بقا در سال 1992 و کتاب ماهیت اقتصادها در سال 2000، دوره تاریک پیش رو در سال 2004، در حال جست و جو برای یافتن پایه هایی اخلاقی برای تجارت و زندگی اجتماعی است. در این کتاب ها او بر اهمیت شهرهایخلّاق برای توسعه اقتصادی- اجتماعی تأکید مـی ورزد . او عقیـده دارد که محیط انسان ساخت می تواند شانس های خلاقیت شهری را افزایش دهد. بـرای جیکبـز، کلیـد محـیط های شهری خلاق، در گرو تنوع هـم در زمینـه فضـایی و هـم اجتمـاعی و اقتصـادی اسـت. محـلات بایـد عملکردهای چندگانه ای داشته باشند، به صورتی که خیابـان هـای آن هـا از فعالیـت و جنـب و جـوش در ساعات مختلف روز پر باشد. هم چنینمحلّه به ترکیب سـاختمان هـای مختلـف از نظـر قـدمت و شـرایط نگهداری تشکیل شده باشد. ساختمان ها چه قدیمی و چه نوساز از نظر اقتصـادی بـرای کـار آفـرین دارای ارزش می باشد. در نهایت وی بر تراکم های بالای مسکونی 3 در یک مقیاس کوچک تأکیـد مـی ورزد، بـه طوری که در یکمحلّه فشرده افراد مختلف- از خانواده ها و کارآفرینان گرفته تا دانشجویان و هنرمنـدان-در یک نقطه کار و زندگی می کنند. با چنین تنوعی، تأمین دامنه متنوعی از تسهیلاتمحلّیامری حیـاتی است. جیکبز می گوید : در محیط های شهری متنوع، کارآفرینان می توانند از طریق دسترسـی متنـوع بـه دانش و مهارت ها به سود برسند. در عوض این پیوند متقابل به عنوان یک آهن ربا برای افـرادخلّـاقعمـل می کند. در این بین ترکیب ساختمان هـای قـدیمی و نوسـاز بـرای خلاقیـت از اهمیـت بـالایی برخـوردار است(.(Hosenpers and van Dalm, 2005: 10

چارلز لندری یکی از معروف ترین پژوهشگرانی است که در باب شهرهایخلّاق قلم زده است. لندری دیدگاه رادیکالی جدیدی در باب شهرهایخلّاق دارد .از نظر وی شهرها نیاز بهخلّاقیت دارند نه به خاطر دستیابی به رقابت در صنایع با ارزش افزوده جدید بلکه برای حل مسائل اجتماعی . به بیان دیگر ل ندری خواهان یک دیدگاهخلّاق برای حل مسائل شهری در ابعاد و جنبه های مختلف است نه این که خلاق یت محدود به عرصه های ه نر، صنایع خلاق و طرا حی شود(.(Coletta, 2008: 4 او به ات فاق فران کو

بیانچینی در سال 1995 کتاب شهرهای خلاق را منتشر کردند؛ که در آن مفهوم شهرهای خلاق به عنوان عکس العملی در مقابل مسائل شهری در مواجهه با بحران شهری بین المللی که در مرحله گذار به فرا صنعتی و اقتصاد جهانی رخ داده است، در نظر گرفته می شود. به نظر وی ایدئولوژی، به بر نامه ریز برای دوری از چارچوب سنتی برنامه ریزی فیزیکی به سمت بهبود محیط های شهری و ایجاد جویخل ّاق و زیرساخت هایی نرم از طریق مشارکتهای نو، مسئولیت میدهد(.(Simeti, 2006: 16

از نظر هاوکینز دوره فرا صنعتی و اقتصادخلّاق، گذر از ایده ها و اظهارخلّاقیت به تولیدات با ارزش تجاری است. اقتصاد خلاق به وسیله مجموعه ای از صنایع که تولید کننده و داد و ستد کن نده دارا یی های فکری هستند، مثل صنایع کپی رایت، صنایع انحصاری، صنایع دارای علامت تجاری و صنایع طراحی تعریف می شوند. صنایع خلاق شامل تحقیق و توسعه، نشر، نرم افزار، تلویزیون، طراحی، موسیقی، فیلم، اسباب بازیها و بازیها، تبلیغات، معماری، هنرهای اجرایی، مشاغل، بازی های ویدئویی، مد، و هنر می باشد. وی پیشنهاد میکند که راه جدیدی برای رشد صنایع این اقتصاد لازم است .زیرا، بر خلاف نظر یه اقتصاد مدرن با منابع محدود و قیمت رقابتی، اقتصادخلّاق بر منابع نامحدود ا یده ها تک یه دارد. مدل هاوکینز برای واکنشهای خلاق به این تغییر بر خصیصه های انسانی ایده ها، استعداد و یادگیری بیش از تمرکز سنتی بر داده ها و سرمایه ها برایموفّقیت اقتصادی استوار است(.(Simeti, 2006: 13

ریچارد فلوریدا در پایان نامه خود به ظهور طبقهخلّاق در شهر می پردازد .او در جهت پاسخگویی به این سوال است که چرا بعضی از نقاط، رشد و رفاه بالایی دارند،در حالی که دیگران با تلاشی که می کنند چنین رفاهی را ندارند( .(Zimmerman, 2008: 232 فرضیه فلوریدا این است کهموفّقیت اقتصادی یک شهر بر استراتژی های توسعه اقتصادی سنتی(مثل استخدام صنعتی ، توسعه صادرات، یا توسعه ن یرروی کار) استوار نیست؛ بلکه بیشتر در گرو جذب استعداد خلاق است(.(Donegan and Lowe, 2008: 46 از نظر او در اتقصاد جدید، خلاقیت انسانی یک سرمایه بسیار ارزشمند ا ست و ه مواره گرو هی از ا فراد خلّاق، شکل، جهت و جغرافیای توسعه اقتصادی جدید، را تعیین می کنند. فلور یدا ا ین گروه را طب قه

خلاق می خواند. از این رو عقیده دارد که سیاست شهرها باید مبتنی بر جذب نوع ویژه ای از افراد تحت عنوان طبقه خلاق که مورد نیاز صنایعخلّاق جدید است، باشد. فلوریدا بین آن چه که »هستهخلّاق برتر« این طبقه می داند (شامل استادان ،. دانشگاه، شاعران، ر مان نوی سان، هنرم ندان، طرا حان، مع ماران و اندیشمندان) و گروه کم تر شناخته شده که آن ها را »متخصصان خلاق « می داند(شامل طیف گسترده متخصصینی که در صنایع دانش بنیان فعالیت میکنند) تفاوت قائل می شود. فلوریدا مکان هایی م ثل آستین، مینیا پولیس و سانفرانسیسکو را جزو مکانهایموفّق در جذب طبقهخلّاق دانسته است. از ن ظر وی وجود فرهنگ باز و متساهل عاملی در جذب این طبقه می باشد. از نگاه فلوریدا شهرهایی که توانسته اند سطح رضایت بخشی از زندگی، تفریح، نیازهای فرهنگی و اشتغال را برای طبقهخلّاق فراهم سازند، شهرهایموفّق در جذب سرمایهخلّاق هستند. پایان نامه

فلوریدا این نتیجه مهم را به دست می دهد که برای کامیابی در اقتصاد جدید نه تنها باید جو کسب وکار محلّی بلکه محیط افرادمحلّی را نیز تغییر داد(.(Zimmerman, 2008: 232

فلوریدا بحث می کند که افراد طبقهخلّاق،آهن رباهایی هستند که مؤسسات و شرکت های متحـر ک با رشد و فناوری بالا را جذب می کنند. فلوریدا در رابطه با جذب این گـروه مـی گویـد کـه اگـر در مکـانی چنین افرادی وجود داشته باشند صنایع با فناوری بالا می تواند در آن مکانتحرّک ای جاد کن ند( Pratt, .(2008: 4 وی ادامه می دهد که شهرهایموفّق از نظر اقت صادی با ید سه ویژ گی ا ستعداد، ف ناوری وبردباری را با هم داشته باشند. این سه شاخص برندگان در عصرخلّاق را تعریف می کنند .یک شهر نه تنها باید فناوری و سخت افزار را داشته باشد؛ بلکه، باید نرم افزارها یعنی استعداد را نیز داشته با شد. در اقتصاد خلاق، شهرها نیاز به جو سالم کسب و کار و هم چنین جوی مناسب برای افراد پر جنب و جوش دارد. از نظر اقتصادی جذاب ترین شهرهای امروز و برندگان فردا، آن دسته از نواحی شهری ه ستند که این سه ویژگی را با هم ترکیب کرده اند. دورهخلّاق در باره انتخاب هاست. ا فراد خلاق در م شاغل به صورت برده مآبانه عمل نمیکنند. بلکه، به دنبال تسهیلاتجذّاب شهری می گردند. اگر شما می خواهید عسل با کیفیت تولید کنید؛ نباید با کندوها شروع کنید .بلکه، شما باید ابتدا یک مزرعه ای که هزار گل شکوفه که به نوبه خود زنبورها را جذب می کنند را پیدا کنید. طبقهخلّاق، امکانات عمومی را نمیخواهد، افرادخلّاق به دنبال مکان معتبر و قابل اعتمادی که هنوز تمام نشده، می گردند. مکان هایی که شما می توانید چیزهایی را به خود اضافه کنید. ایده های جدید، اغلب نیازمند ساختمان های قدیمی هستند. برج های اداری، مراکز همایشی بزرگ و استادیوم های چند منظوره، خسته کننده ه ستند. طب قهخل ّاق به مراکز خرید علاقه ای ندارند. این مکان ها، دیگر قدرت تحریک خلاقیت را ندارند. محیط ساخت شده و جو ساکنین ناحیه باید فعال ومعتبر( قابل اعتماد ) باشد(.(Hospers and van Dalm, 2005: 9

مارکوزن نیز بر اهمیت نقشی که هنرمندان در شهرهایخلّاق در سطوح مختلف مخصوصـا اجتمـاعی، فرهنگی و اقتصادی ایفا می کنند، تأکید می ورزد. وی نشان می دهد شـهرهایی کـه هنرمنـدان در آن هـا حضور دارند مصرف فرهنگی در منطقه افزایش مییابد و هنگامی که این امتیـاز بـا امتیـازاتی چـون وجـود صنایع پزشکی و دارویی ترکیب می شود، باعث توقف روند مهاجرتی در این شهرها می شود. این فرآیند بـه احیای شهری در نواحی فرسوده کمک می کند و محیط اجتماعی را نیز بهبود می ببخشد و هم چنـین بـه رفع مشکلات موجود در نواحی کم درآمد کمک می کند(.(Sasaki, 2010: 54 البته، بیان این پیشینه بدان معنی نیست که شهر خلاق پدیده ای مربوط به زمان حاضر است. همانطور که پی تر هال در ک تاب »شهرهای شاهکار در شهرنشینی« نشان میدهد شهر خلاق پدیده ای است که می تواند در هر دوره ای وجود داشته باشد. اما هیچ محیط شهری ای برای همیشه به صورتخلّاق عمل نمیکند( Hosper, 2003: .(11

-3 مبانی نظری
-3-1 مفهوم شهر خلاق
مبحث »اقتصاد جدید« که به صورت بخشی مهم در مناطق و شهرهای خلاق نمایان میشود، در دهه های اخیر مطرح گردیده و تأثیراتی شگرف بر شهر خلاق می گذارد. از ا ین رو، ز مانی که صحبت از

خلاقیت میشود، نگرش نو و جدیدی است که به ابعاد ساختاری شهر و منطقه صورت میگیرد وعمدتاً به طور غالب به صورت اقتصادی و فرهنگی مطرح میگردد. از این رو به عنوان نمونه در نگرش های خلاق گونه به صنعت در شهرها و مناطق خلاق، بحث صنایع فرهنگی، چند رسانه ای، خدمات برتر و... مطرح میشود. یا در حوزههای محلی، خلاقیت و نو آوری در صنایع دستی و بومی مطرح میشود. خلاق یت در حوزه های فرهنگی - اجتماعی شهر و شکلگیری نظام پویای فرهنگی - اجتماعی در شهرها نیز از جم له این مباحث است(.(Musturd, 2001: 15

شهر با ا ستفاده از ا صطلاحاتی چون »شـهر خـلاق (Landry, 2008: 34) « و »طبقـه خـلاق« (Florida, 2002: 7) که بیانگر اهمیت فرهنگ و هنر در بافت شهری است، به طور فزای ندهای مف هوم سازی میشود. از میانهی دههی 1990 به بعد، ابتدا در بریتانیا و سپس در آمریکا، مفهوم شهر خلاق به یک پارادایم معمول و یک مدل جد ید از گرایش به برنا مهر یزی سیا ست های شهری ت بدیل شده است(.(Reckwitz, 2009: 4 لندری؛ نظریهپرداز شهری، و فلوریدا؛ اقتصـادان، نماینـدگان اصـلی آنچـه میتواند به عنوان مفهوم شهر خلاق تعریف شود، بودهاند. این به شکلی غالب توسط مقامات شهری، برنامه-ریزان شهری، تاجران، و هر شخص درگیر در تویعهی شهری، با هدف باز تعریف شهر؛ به عنوان یـک مرکـز خلاق، به کار گرفته شده است. اولین بار » دبور« در سال 1967 مبحثی تحت عنوان «شهر تماشایی یا شهر نمایش« مطرح کرد. نظر او ظهور پیش از موعد ایده تلفیق فضای اقتصادی و فرهنگی در مقیاس ان سانی، به خصوص در موضوعاتی نظیر فضاهای مولد جدید، مجموعههای فرهنگی و به نمایش در آوردن م حیط-های بصری که در مادر شهرهای اصلی سراسر جهان بسیارند، میباشد(.(Scotte, 2006: 54

نخستین شخصی که بحث مناطق و شهرهای خلاق را مطرح کرد، ریچارد فلوریدا ا ست .او در سال 2002 اولین کتاب خود را تحت عنوان “Creative Class” منتشر کرد و پس از آن در سال 2005 کتاب دیگری را برای تقویت موضوعش منتشر کرد. در سال 2007 نیز آلن اسکات با استفاده از ادبیاتی که ریچارد فلوریدا مطرح کرده بود مباحثی را در ارتباط با شهرها و مناطق خلاق مطرح ساخت(.(Ibid, 56

پایههای شهرخلّاق را میتوان در سه زمینه اقتصاد، فرهنگ و مکان در نظر گرفت. محیط های قا بل اعتماد شهری با آزادی های تفریحی و فرهنگی مدیریت میشوند تا افرادخلّاق را جذب و ح فظ کن ند

.این نیروی کار در عوض، ثروت را در اقتصاد دانش گسترش میدهد . شهرها برای تول ید ثروت، با ید محیطهای شهری قوی از نظر فرهن گی از طر یق برنا مه های به تر که بین م کان، اقت صاد و فره نگ یکپارچگی، ایجاد نماید، بسازند. شهرها به عنوان نظامهای فرهنگی درک می شوند، که تو سط م یراث انسانی و طبیعی شکل گرفتهاند و مح صول ارزش ها و عقا ید شهروندان خود ا ست(قربانی و هم کاران، .(8 :1392