بخشی از مقاله
چکیده
نامشناسی علمی است که به بررسی، تحلیل و ریشهیابی در صورت و معناي نامها میپردازد. این رشته امروزه یکی از شاخههاي زبانشناسی به حساب میآید که ریشه در دوران رشد فرمالیسم و روایتشناسیهاي ساختارگرا دارد. هدف از نگارش این مقاله، ضمن بررسی سه کارکرد عمده نامها اعم از هویتبخشی، دستهبندي و معنادهی، بررسی نسبت میان درونمایه با نحوة انتخاب نامها در داستان »بچههاي قالیبافخانه« اثر هوشنگ مراديکرمانی و تحلیل نامشناختی شخصیتهاي آن است تا ابعاد گوناگون هر یک از این اسمها شامل: بعد آوایی، معنایی، پیرامتنی، فرهنگی و روایتشناختی هریک تبیین گردد. نوشتار حاضر بر این پرسش استوار است که چگونه هر یک از شخصیتها به واسطه نامی که دارند، نقش خود را در درونمایه داستان به انجام میرساند.
.1 مقدمه
نامشناسی، تئوري عام مطالعه نامها است. در این میان، دانشی را کهمنحصراً به مطالعه بر روي اسمهاي خاص میپردازد، نامشناسی ادبی1 مینامند. نامشناسی اشیاء و اشخاص در رمان موضوع نسبتاً تازهاي است، اما پیشینه آن در دانش بوطیقا و شعرشناسی به بوطیقاي ارسطو میرسد. ارسطو در فصل مربوط به واقعنمایی، کاربردهاي متفاوتی را که اسمها در تاریخ و ادبیات به خود میپذیرند، با یکدیگر مقایسه میکند - Aristote,1990, 46 - و در ضمن، به شیوههاي متمایز وجودي آنها در گونههاي ادبی عامی چون کمدي و تراژدي میپردازد.
فرمالیستهاي روس اول بار، پایههاي رویکردي نوین به نامشناسی ادبی را بنا نهادند. نخستین بار با طرح کارکرد روایی و انگیختگی اسامی شخصیتهاي داستانی بود که پیشگامانی نظیر تینیانوف 1991 - ، - 212-231، توماشفسکی - تودورف، 1965، - 294 و ولادیمیر پراپ - 1973 - با تأسی از ب. یوسپنسکی 1973 - ، 1972، - 134-124، عدول از روشهاي سنتی- آکادمیک را که تا پیش از آن رواج داشت، جایز شمردند.
بوطیقاي آمریکایی- همراه با انتشار مقاله کلاسیک یان وات با عنوان »رئالیسم و فرم روایی« - وات، 1982، - - 46-11 تلاشهاي بسیاري را در این زمینه به ثمر رساند، به گونهاي که در کشورهاي آنسوي اقیانوس اطلس نظریههاي نامشناسی ادبی به تدریج به صورت مکتب پژوهشی مستقلی درآمد. اما این پژوهشها نتوانست موفقیتی همپاي مطالعات نامشناختی فرانسه به دست آورد.
جنبش ساختگرایی در میانه سالهاي دهه 60 تا 70 و بالاخص، تدوین دستور زبانی براي روایت، اشتیاق زایدالوصفی را نسبت به این موضوع برانگیخت. از آن پس، این واحدهاي داستانی لقب »فرمانرواي دالها« - بارت و برمون، 1974، - 34 را به خود گرفت. بارت نیز از آنها به عنوان عرصه یکهتازيِ نشانهشناسی یاد میکند - بارت،1970، . - 197 به پیروي از بارت، دیگر ساختگرایان نظیر ژنت، گریوال2 و آمون 3 نیز این مکتب را گسترش دادند - نیکول، 1983، . - 253-233 در این میان، فرضیه نوشتار حاضر بر این پایه استوار است که اسمهاي برخی شخصیتها در عین فردیت بخشیدن به آنها، داراي یک مفهوم معناشناختی و کاربردشناختی، کنایی یا نمادین نیز هست که باید در فضاي ساختار کلان یک اثر ادبی مطالعه شود.
.1.1بیان مسأله
همواره در هنگام مطالعه یک داستان، با پرسشهایی از قبیل این که: - 1 شخصیت و کاراکتر رمان چه کسی است؟ - 2 چگونه میتوان آن را تعریف کرد؟ - 3 رماننویس به مدد چه ابزارهایی به کاراکتر خود فردیت و هویت بخشیده است؟ و نظایر آن مواجه میشویم که پاسخ به آنها ناگزیر از پرسوجو درباره ماهیت و کارکرد اسم خاص خواهد بود. بارت اسم خاص را »تماشاگه سوژه سخنگو و آرزوهاي او میداند« - بارت، 1975، . - 321 به بیان اوژن نیکول »این وظیفه نامشناسی ادبی است که به تبیین شرایط خاص ابژه و موضوع خود در زمینهاي اختصاصی، یعنی زمینه و بافت اثر داستانی بپردازد« - نیکول،1983، . - 235
زیرا اسم خاص خود »به صورت نشانهاي مستقل در مطالعه متن و بهویژه متون روایی درآمده است« و آن را به مثابه »عنصري محوري در نشانهشناسی شخصیت« و به طور کلی، در گونهشناسی روایی در نظر میگیرند - همان،. - 233 بنابراین، بحث بر سر این است که چگونه سه کارکرد عمده اسم خاص، یعنی نامگذاري، دستهبندي و معنادهی، در متن داستان حضور مییابد.
داستان »بچههاي قالیبافخانه« به قلم هوشنگ مرادي کرمانی هم به جهت ساختار و هم از حیث درونمایه به قصههاي عامیانه شباهتهایی دارد، هرچند نمیتوان آن را به معناي واقعی عامیانه دانست. زبان بومی، تاثیر عاطفی و پرداخت داستانی این اثر و گزارش رویدادها از زبان کودکان، بخشی از موارد این مشابهت محسوب میشود. واژة »عوام« در این اثر بیش از هر اثر دیگري گویاي جماعت به حاشیهرانده شده و مترادف کجاندیشی و بیسوادي است.
اما در عین حال، همانند سایر قصههاي عامیانه، با همه رئالیسم سیاهی که در آن موج میزند، در نهایت و به شیوة تلویحی، از امید به آیندهاي بهتر، تغییر شرایط اجتماعی و رشد طبقاتی حکایت میکند. درونمایه قصههاي عامیانه، تلاش و کشمکشی است اساسی میان نیروي خیر و شر که راوي همواره سعی دارد با روشی باورپذیر آن را به پایان رساند.
