بخشی از مقاله
چکیده :
مجموعه رباعی " اونویسی" سرودة جلیل صفربیگی حاوي50 رباعی آیینی در موضوع انتظار وعاشورا است با شمول بر مفاهیم مبارزه و پایداریکهرگه هایی از طنز آن هم از نوع تأمل برانگیز در اغلب آن ها مشهود است. صفربیگیدر این مجموعه فرهنگ انتظار را در جامعه ما مورد انتقاد قرار میدهد. او میخواهد با ناحقی ها مبارزه کند و در این راه از ابزار طنز بهره میبرد.
شاعر با استفاده از ذهن توانمند و خلاق و زبانی طنز آمیزتوانستهاست با نمایش کاستیها و ناراستیهاییکه در جامعهمنتظرانِ ظهور نفوذ کرده؛به مبارزه با آنها برخیزدو آنها را دقیق و موشکافانه ارزیابی کندو با نگاه تحلیلی و آسیب شناسانه این معضلات اجتماعی را به ما گوشزد نماید. هدف شاعر از این طنز انتقادي- اجتماعی، مبارزه در مقوله ذهن و تفکر است که منجر به تغییر میشود. او میخواهد زمینه ساز پیروزي حق بر باطل شود و به زیبایی فاصله فاحش میان مدعیان منتظرظهورامام عصر - عج - و دوستداران و منتظران واقعی آن حضرت در جامعه را به تصویر میکشد.
با توجه به اهمیت طنز در ادبیات و به ویژه نقش و جایگاه خاص آن در ادبیات آیینی و پایداري ، این پژوهش بر آن است با رویکرد تحلیل محتوا به بررسی شیوه هاي طنزآفرینی صفربیگیدر مجموعه رباعی "اونویسی"بپردازد. یافتههاي پژوهش نشان میدهد در میان رباعیات این مجموعه، هم طنزهاي مبتنی بر موقعیت و هم طنزهاي عبارتی که مبتنی بر ظرفیتهاي زبانی هستند، وجود دارد و تلفیق این دو شیوه زیبایی و تأثیر گذاري اشعار او را دوچندان کرده است. از میان این تکنیکها طنز موقعیت فراوانی بیشتري دارد.
-1مقدمه:
طنز و طنزپردازي از نمودهاي مبارزه است و یکی از شیوههاي خاص براي بیان مسائل انتقادي جامعه میباشد. بزرگترین هنر طنز ایجاد آگاهی و بیداري است.جلیل صفر بیگیاز جمله شاعران طنزپردازي است که با ظرافت و زیبایی، از طنز در آثار خود بهره برده است. صفربیگی از شاعران توانمند ایلامی چهره نام آشنایی در شعر معاصرایران است که همه او را به سبب رباعی هاي موفقی که سروده ، در ذهن دارند. مجموعه او نویسی دفتري است با دو مضمون بسیار مهم در شعر آیینی انتظار و عاشورا.
صفر بیگی با پیوند این دو مفهوم و بیان آنها در قالب طنزدر پی آن است تا باکاستیهايِ جامعه منتظرانِ منتقم آل محمد - ص - مبارزه کند و زمینه را براي ظهور فراهم نماید. او علاوه بر برجسته کردن کوتاهی و غفلت منتظران براي تأثیر بیشتر بر مخاطب و تفهیم این کاستیها از واقعه عاشورا استفاده میکند و با زبانی نیش دار و طنزگونه نمادهاي آن را با جامعه امروز مطابقت میدهد و اینگونه بر دل مخاطب اثري بر جاي مینهد که با خواندن اشعار؛ خود را در آن نمادها میبیندو شرمسار میگردند.او بر تفاوت آنچه که هست و آنچه که باید باشد تأکید دارد و به گونهاي به آرمانشهري میاندیشد که در آن همه چیز براي ظهور امام زمان - عج - و برپایی عدل و مساوات آماده است.
در ادبیات فارسی طنز جایگاه دیرینهاي دارد اما در گسترة ادبیات آیینی به ویژه در موضوع انتظار و مهدویت تا کنون طنز آنگونه که باید بررسی نشده است. تمایزي که این نوشتار با سایر پژوهش ها دارد، ورود به موضوع انتظار و مهدویت با زبان طنز است که نوعی ابتکار و مبارزه است. بی گمان ادبیات آیینی یکی از دشوارترین ژانرهایی است که شاعر یا نویسنده براي طنزپردازي از آن استفاده میکند، زیرا از آنجایی که در این ژانر، طنز پرداز با اعتقادات مردم سروکار دارد باید مراقب باشد تا به ورطه فکاهی نیفتد و با کوتاه و دلنشین کردن عبارات مطلب را بیان کند و بر سطح آگاهی مخاطب بیفزاید.
با توجه به اهمیت و نقش ویژة طنز در ادبیات آیینی و مغفول ماندن این مضمون، پژوهش حاضر تلاش دارد شیوههاي پرداخت طنز در مجموعه رباعی او نویسی را که مجموعهاي در خور و قابل تامل در حوزه ادبیات آیینی وبه گونهاي ادبیات پایداريِ امروز ما است،مورد بررسی قرار دهد.در زمینه پیشینه پژوهش مطالب زیادي نمیتوان گفت، زیرا تا جایی که مطلعایم، پژوهش مستقلی در این زمینه، دربارة اونویسی صورت نگرفته است و تنها نقدي مختصر از بهروز سپیدنامه در روزنامه همشهري به چاپ رسیده که بررسی شماي کلی کتاب است.
البته دربارة تکنیکهاي طنز کتاب، پایان نامه و مقالههایی نگاشته شده؛ براي نمونه میتوان به کتاب دربارة طنز نوشته ابوالفضل حري، تاریخ طنز در ادبیات فارسی نوشته حسن جوادي، اسرار و ابزار طنز نویسی نوشته محسن سلیمانی و ... اشاره کرد. در این پژوهشتوصیفی- تحلیلی، ضمن ارائه تعاریفی از طنز، رباعی وشعر آیینی و معرفی مختصر او نویسی؛ شگردهاي طنز آفرینی درتمام رباعیات این مجموعه که داراي رگههایی از طنز هستند مورد بررسی قرار گرفته است.
-2 طنز و طنزپردازي:
طنز،زبان انتقاد به شیوة غیر مستقیم است،هنري استب که آموزشیِ آن مراد شاعر یا نویسنده است و از آن براي مبارزه تغییرو جهان مورد انتقاد استفاده میکند. پرکاربردترین معنی طنز در زبان فارسی طعنه زدن و انتقاد کردن است.به طو کلی میتوان گفت هدف طنز توجهدادن مخاطبان به عیبها و کاستیهاي خود، مفاسد جامعه، از بین بردن رذایل اخلاقی و به عبارتی اصلاح جامعه است.
طنز پرداز به جامعه آرمانی میاندیشد و دیگران را به آن فرا میخواند.» طنز در حقیقت اعتراضی است بر مشکلات و نابهسامانیهاییکه در یک جامعه وجود دارداز این رو شاعران و نویسندگان با نمایانتر جلوهدادن جهات زشت و منفی و عیبها و نقصهاي موجود در جامعه،در صدد تذکّر، اصلاح و رفع آنها بر میآیند. طنز همیشه به تفاوت میان وضعیت، چنان که هست و چنان که باید باشد به شدت آگاه است«
