بخشی از مقاله
چکیده
در سالهای اخیر برای حل معضلات ترافیکی و آلودگی بیش از حد هوا، سیاستهای مختلفی از جمله کاهش استف اده از وسایل نقلیه شخصی و افزایش روند پیادهمحوری بهخصوص در بافت مرکزی و پرتردد شهرها، مورد توجه دستاندرکاران امورشهری قرارگرفتهاست. شهر مشهد نیز بهعنوان دومین کلانشهر ایران و جمعیتی نزدیک به 3 میلیون نفر و نرخ بالای تقاضای سفر، دومین شهر آلوده ایران بهشماررفته و ضرورت ایجاد محورهای پیاده بهخصوص در بافت پیرامونی حرم مطهررضوی را امری غیرقابلانکار نمودهاست.
در دوران معاصر طرحها و برنامههای زیادی جهت بهبود وضعیت این بافت انجامگرفتهاست که مهمترین آنرا میتوان طرح مهندسین مشاور طاش عنوانکرد، که طی سالها تغییراتی توسط دستگاههای ذیربط برروی آن انجامشدهاست. رهباغ عنوان نوینی است که به محورهای مجهز ویژه پیاده منتهی به حرم مطهر در طرح مشاور دادهشده و بهعنوان یکی از تدابیری که علاوه بر تسهیل عبور و مرور زائران بهصورت پیاده، میتواند عاملی برای کاهش آلودگی هوا و بهبود وضعیت ترافیک باشد، مطرح میگردد. هدف مطالعه حاضر بررسی این طرح و مزایای آن خواهد بود. در این راه از روش تحلیلی - توصیفی و منابع کتابخانهای، اینترنتی و مطالعات میدانی بهره بردهشدهاست.
مقدمه
شبکه ارتباطی در شهرها عمدتا از دو قسمت پیاده و سواره تشکیل شدهاست. در روزگار کنونی باتوجه به مشکلات ایجادشده در اثر استفاده بیش از اندازه سوختهای فسیلی استفاده از مسیرهای پیاده و پیادهمحوری اهمیت دوچندانی یافتهاست و این درحالیاست که سیستم پیاده در مقایسه با سایر سیستمها دارای مزایای زیادی همچون مصرف انرژی کمتر و هماهنگی بیشتر با ملاحظات زیستمحیطی است.
در شهر مشهد نیز، " وجود اماکن مقدس، کاربریهای تجاری بزرگ مقیاس، قیمت بالای زمین و غیره بهویژه در هسته مرکزی شهر و اطراف حرم مقدس، امکان ساخت معابر و تسهیلات جدید را در این محدوده کاهش داده و احداث چنین معابری را با هزینههای هنگفتی روبهرو ساخته، که عملا غیرممکن گردیدهاست. در چنین شرایطی، پرداختن به مدیریت سیستم حملونقل به شیوههای مختلف گریزناپذیر بوده و عدم تلاش در کنترل تقاضای سفرهای شهری به معنی پذیرش راهحلهای گران و آسیبهای وارده به محیطزیست خواهدبود.
این موضوع درحالیاست که شهرهای بزرگی همچون مشهد نیازمند شبکهای کامل از بزرگراهها و افزایش ظرفیت شریانهای شهری هستند، که حتی با تامین این نیازها هم نمیتوان رشد تقاضای ترافیک و در پی آن نیاز به سرمایهگذاری بیشتر برای ساخت و نگهداری زیرساختها را متوقف نمود."[1] بنابراین باتوجه به موارد ذکرشده، وجود مسیرهای پیاده مجهز در بافت پیرامونی حرم مطهر که در آن مفهوم زیارت بهنوعی با پیادهروی گرهخوردهاست، ضروری بهنظرمیرسد. در این پژوهش سعی بر آن است با بررسی اجمالی وضعیت ترافیکی بافت پیرامونی حرم مطهر، به نقش و جایگاه ره باغها و سایر پروژههای تعریف شده پرداخته شود.
وضعیت ترافیکی بافت اطراف حرم
"شبکه معابر در بخش عرضه سیستم حملونقل به عنوان حلقه اتصال کاربریها عنوانگردیده و در واقع استخوانبندی کلی شهر قلمداد میشود. در سیستم حمل و نقل توجه به تعادل بین عرضه و تقاضا از اهمیت بسیاری برخوردار بوده چراکه حملونقل علاوهبر آنکه یکی از بخشهای مهم و زیربنایی محسوب میشود، بر بسیاری از فعالیتهای جامعه نیز تاثیر گذاشته و امکان بهرهوری مناسب از منافع و استعدادهای جامعه و پیشرفت بسیاری از طرحهای ارزشمند شهر را فراهم میآورد." [2] "شهر مشهد به واسطه وجود بارگاه نورانی امام هشتم - ع - در آن، بافت پیرامونی حرم مطهر و هسته مرکزی شهر از اهمیت ویژهای برخورداراست.
و از اینرو مسائل مرتبط با حملونقل و ترافیک بایستی بهطورویژه مدنظر طراحانشهری قرارگیرد. این محدوده پذیرای حجم بالای ترافیک و همچنین محدودیتهای ویژه ترافیکی است. محدوده ممنوعه تردد وسعتی در حدود 530 هکتار دارد و طول نواحی مرزی آن بالغ بر 8/3 کیلومتر است. وجود مراکز تجاری، مذهبی و فرهنگی، آموزشی و خدماتی فراوان در مرکز شهر سبب میگردد که میزان جذب سفر در مناطق مرکزی شهر بسیار بالا بوده و 20 درصد از سفرهای روزانه تولید شده را جذب خود نماید." [3]
مشکلات و مسائل بافت مرکزی شهری
مطالعات طاش پس از بررسی میزان تحققپذیری طرح تفصیلی خازنی، مسائل و مشکلات مرکز شهر را در قالب کلی و بهصورت زیر دستهبندی کرده و پاسخ به این مسائل را از اهداف اصلی خود قرار میدهد.
- عدم کارایی شبکه ترافیکی و سیستمهای جابجایی
- عدم امکان تامین کمبودهای خدماتی بهدلیل بافت ریزدانه شهری و ارزش نسبی بالای استفاده از اراضی و مستغلات در این محدودهها
- عدم هماهنگی بین تراکمهای خالص و ناخالص با قیمت زمین
- جابجایی جمعیت و تغییر ساختار اجتماعی ساکنان که موجب تسریع در استهلاک امکانات موجود و افزایش نارساییها میشود.
- مشکلات زیست محیطی ناشی از آلودگیهای گوناگون و کمبود فضای سبز
- مشکلات اجرایی ضوابط و مقررات و اعمال مدیریت شهری و حفظ بناها و بافتهای ارزشمند
- هزینه گزاف اجرای طرح و مداخله در مراکز شهرها [1]
- در طرح تهیهشده توسط مشاور طاش، برای مطالعات حملونقل و ترافیک هدفی جدا از هدف اصلی طرح تفصیلی یعنی قطعیتبخشیدن به توزیع و تراکم کاربریها در محدوده شهر فرض نشدهاست، اما کاربریها باتوجه به واقعیات و امکانات اجرایی تعیین گردیدهاند.
- براساس این طرح، ویژگی خاص مرکز شهر مشهد باعثشده تا عوامل متعددی در توزیع و مکانیابی کاربریها نقش داشته باشند:
- 1 پاسخگویی به نیازهای سه گروه ساکنان مرکز شهر، زائران و سایر ساکنان که روزانه به این منقطه مراجعه میکنند. در پاسخ به این نیاز، کاربریهای تجارتی - اقامتی مدنظر قرار گرفتهاست. در مکانیابی کاربریها فاصله دوری و نزدیکی به حرم مطهر و همچنین وجود محورهای زنده و فعال شهری تعیین کننده بوده است.
- 2 توجه به همجواری محلهها در توزیع کاربریهای خدماتی
- 3 توجه به ریزدانه بودن بافت بهعنوان یکی از عوامل محدودکننده در تخصیص سطوح مورد نیاز کاربریها
- 4 توجه به بالابودن قیمت اراضی در این محدوده بهعنوان دومین عامل محدود کننده بهمنظور تملک زمین و تخصیص آن به کاربریهای عمومی [1] مطالعات بالادست ملاک عمل ترافیک و شهرسازی در محدوده درراستای انجام این پژوهش، بررسی طرحهای بالادست مصوب یا دردست تهیه میتواند عاملی جهت شناخت هرچه بیشتر و بهتر وضعیت کنونی باشد.
با بررسی وضعیت ترافیک در محدوده بافت پیرامونی حرم مطهر مقایسه حجم ترافیک و ظرفیت شبکه خیابانها مرزی و داخلی محدوده طرح، راهبردها و سیاست های زیر ارائه شدهاست. اول: کنترل تقاضای ترافیک موتوری در مرکز شهر دوم: افزایش ظرفیت ترافیکی شبکهی راههای موجود با اصلاحات هندسی و ترافیکی سیاستهای موردنظر این طرح در تنظیم تقاضای ترافیک و کاهش حجم ترافیک موتوری را میتوان در 5 بخش اصلی به شرح زیر بیان داشت:
- کاربری زمین
- پارکینگ
- گسترش پیادهروی در مرکز شهر
- کاهش ترافیک عبوری
- ایجاد سرویسهای ویژه
براساس ضوابط و مقررات طرح تفصیلی مصوب بافت پیرامونی حرممطهر که توسط مهندسین مشاور طاش تهیهشدهاست مکانهای عمومی بافت در دو حوزه دخالت مستقیم وغیرمستقیم - بافت شهری - تقسیمبندی شدهاست که حوزه دخالت مستقیم شامل: حلقه مفصل، خیابانهای شعاعی و خیابانهای اصلی منتهی به حرم مطهر، میدانهای شهری - گرهگاهها، رهباغها، شبکه پیرامونی محدوده، پروژههای شهری داخل بافت و حوزه دخالت غیرمستقیم شامل پلاکهای داخل بافت است.
