بخشی از مقاله
چکیده
فرانقد یا نقد پژوهی، یعنی مطالعه ي نظریه هاي ادبی و رویکردهاي انتقادي که در دوسطح خُرد و کلان به بررسی زمینه هایی می پردازد که ازیک سو با رویکردهاي نقدادبی مانند نقدساختارگرا، نقدصورتگرا، نقد اسطوره اي وبه ویژه نقدهرمنوتیکی پیوندي تنگاتنگ دارد وازسوي دیگر، مطالعه اي است که با ذات وسرشت ادبیات،یعنی متن وتفسیروتاویل متن ارتباط گسترده اي دارد. فرانقد درسطح خُرد به متن، چیستی متن وتفسیر وتاویل متن می پردازد.در این سطح، فرانقد با شش موضوع ارتباط دارد: آفریننده ي متن،متن،بافت اصلی، خواننده ومفسر،بافت تفسیر وتاویل، تفسیر وتاویل متن. الف - آفریننده اي - شاعریانویسنده - ،ب - متنی را،ج - در بافتی خاص وبا مخاطبانی معین درذهن خود میآفریند واین متن،توسط د - خواننده یا مفسري ،تفسیر وتاویلمی شود.این خواننده یا مفسر ه - دربافت خاص خود به و - تفسیر وتاویل متن - براي خودویادیگر مخاطبان - می پردازد.
درسطح کلان، فرانقد با چند مسئله درپیونداست: مسایل روش شناختی،پیوندعلوم انسانی و روش هاي فرانقد،فهم وفرایند فهم متن، شیوه کاربرد فرانقد به مثابه ي نظریه اي فراانتقادي و.... ح به هرروي، فرانقد ، نقدپژوهی ویا فراتفسیر،باپیشینه اي کهن که به یونان باستان باز می گرددبه مسایل گوناگونی مربوط می شود: مسایلی مربوط به مولّف؛چیستی مولّف؛مسایلی مربوط به متن، شیوه هاي متفاوت درتفسیر متن،اصول یکسان یا متفاوت درتفسیر وفهم متن، نقش ژانر ادبی درفهم متن؛مسایلی مربوط به بافت اصلی آفرینش متن؛ مسایلی مربوط به خواننده و مفسر، توانایی کشف و بیان معناي متن توسط وي،نقش باورهاي ایدئولوژیکی مفسر، پیشفرض هاي مفسردرپی بردن به فهم ومعناي متن،چگونگی خوانش هاي متفاوت بر پایه ي نگرش دیدگاههاي معاصربه متن هاي کهن؛مسایل مربوط به بافت تفسیردرفهم متن و مسایل مربوط به چیستی تفسیر، معیارهاي تفسیر،باور و یا عدم باور به وجود یک تفسیر صحیح، باور به وجود تفسیرهاي گوناگون، دستاورد تفسیرهاي متفاوت یک اثر واحد و مسایلی از این دست. گاه، فرانقد را همان هرمنوتیک می دانندکه ازآن جا که هرمنوتیک بارویکردي خاص به مباحث فرانقددرسطح خرد وکلان می پردازد تاحد زیادي سخنی درست است.این مقاله می کوشد به بررسی فرانقد وطبقه بندي دوگانه ي آن دردو سطح خُرد وکلان می پردازد. مباحثی که براي بسیاري از پژوهشگران ادبیات در حوزه ي ادبیات دانشگاهی، مباحثی ناآشناست و ضرورت هاي پژوهشی ایجاب می کند مراکزدانشگاهی با این گونه مباحث بیشتر آشنا شوند.
کلیدواژهها: فرانقد، نقد پژوهی، فهم متن، آفریننده و خواننده، ادبیات دانشگاهی.
چکیده
شاهنامه با اینکه اثري حماسی است و ماهیت حماسه چنین تداعی میکند که سراسر از جنگ و درگیري بحث کند و کوچکترین ارزشی براي مدارا در آن وجود نداشته باشد اما فردوسی در لابه لاي داستانهاي شاهنامه اصول اخلاقی خاصی را سفارش میکند که با رعایت آنها میتوان به تساهل و مدارا دست یافت . او انسانها را به نیکی کردن و عدم آزار دیگران سفارش میکند تا اهمیت آن را روشن سازد. او آن را به عنوان یک ویژگی اخلاقی مهم معرفی میکند وانسانها را از عواقب اذیت و آزار دادن مردم آگاه میکند و در ادامه مردم را به صبر و بردباري سفارش میکند و آن را در کنار سایر فضایل انسانی به عنوان یک فضیلت اخلاقی مهم برمیشمارد.فردوسی، شکیبایی و صبر را عامل جذب سایر فضیلتهاي اخلاقی میداند و آن را عامل سعادت، خوشبختی، نشانه خردمندي و عامل پیروزي و امید معرفی میکند و پیامدهاي عدم بردباري را بیان میکند و خود از آن به نتایجی دست پیدا میکند.
کلیدواژهها: اصول اخلاقی، تساهل و مدارا،شاهنامه فردوسی
.مقدمه:
شاهنامه، یک اثر حماسی است و نوع حماسی اشعاري است که جنبه آفاقی دارد نه انفسی وشخصی.شاعر کمتر به ثبت عواطف خود در داستان میپردازد .در این نوع »هنرمند هیچگاه ازمن خویش«سخن نمیگوید و از همین رهگذر است که حوزه حماسه بسیاروسیع است و در خلال حماسه، تصویر تمدن یک ملت را در مجموع با تمام عادات و اخلاق به خوبی میتوان مشاهده کرد - شفیعی کدکنی،. - 89: 1352 حتی با نگاهی گذرا به اخلاق پیش از اسلام درمییابیم که با وجود کتاب مقدسی مانند اوستا که مجموعه کاملی از تعالیم اخلاقی است و تمدن دیرین و روحیات ایران پیشین را یادآور میسازد، اخلاق از مقولههاي مورد توجه در ایران باستان بوده است، همچنین محسنات اخلاقی از قبیل راستی و درستی، امانت، تواضع، رحم و شفقت و... نمونههایی از تعالیم مزدیسنا و اخلاق ایران باستان است - ایرانی، . - 5 :1361
دکتر صفا معتقد است که:» منظومه حماسی کامل آن است که در عین توصیف پهلوانیها و مردانگیهاي یک قوم، نماینده عقاید و آرا و تمدن او نیز باشد و این خاصیت در تمام حماسه هاي مهم جهان وجود دارد - «صفا:. - 9 : 1383 و این خصوصیات حماسهها را در شاهنامه فردوسی میتوان جستو جو کرد، شاهنامه در عین اینکه جنبه حماسی و غنایی دارد به منظور انسان سازي و آموزش و هدایت جامعه به سوي سعادت سروده شده است. او حتی شاهان و پهلوانان را براي رسیدن به این هدف به کار گرفته است - منتصف مجابی، - 37 : 1383 تعالیم اخلاقی از زبان بیشتر شخصیتهاي مثبت شاهنامه بیان شده است و به همین خاطر است که برخی از آنان به عنوان نماد خرد ظاهر شده اند - حاجیان نژاد، . - 126 : 1384
با خواندن شاهنامه، میتوان از صفات و خصوصیات اخلاقی ، فرهنگی، فکري و مذهبی جامعه ایرانیان آگاه شد و رسیدن به جامعه اي مطلوب و آرمانی و به پا داشتن خوبی ها و پاکی ها که از ویژگی هاي حماسه است را در آن جست. - خلیلی جهان تیغ، . - 45 : 1390فردوسی در کنار توصیفات حماسه و دلاوري پهلوانان، به تحلیل رازهاي زندگی شرافتمندانه و ارائه ي راه بزرگی و کمال و دست یابی به آرمان هاي والاي قوم ایرانی دست میزند و می اندیشد. - رزمجو، .1366 ج. - 2372 :1 یکی از این رازهاي زندگی شرافتمندانه و دست یابی به کمال استفاده از اصول اخلاقی مناسب در برخورد با مواضع گوناگون است.
یکی از راههاي برخورد درست در جامعه، استفاده از اصول اخلاقی مناسبی است که به کشمکش و نزاع نیانجامد بلکه به تساهل و مدارا و آرامشی ثابت برسد.براي فهم بهتر این موضوع ابتدا تساهل و مدارا را بررسی میکنیم. تساهل در لغت به معناي آسان گرفتن، مدارا کردن/ کوتاهی کردن، فروگذارکردن/ سهل انگاري - اسم مصدر - به کار میرود. - معین،1386 ج:2 - 1963 و کلمه ى »مدارا« نیز به معناى رعایت کردن و صلح و آشتی نمودن و با ملایمت و آرامی و آهستگی، سلوك و رفتار داشتن است - دهخدا، . - 18119 / 12 : 1373 ابن منظور نیز واژه »مدارا« را به معناي »ملاطفت و برخورد نرم« معنی نموده است - طریحی، .1375 ج. - 137 :1
سیر تاریخی اندیشه تساهل و مدارا به زمان ظهور اسلام می رسد و همزاد با ظهور این آیین مقدس است. پیشینه تساهل می تواند به دوران دور باز گردد که قدرتها در جوامع ابتدائی تشکیل شدند ولزوما براي ماندگاري نیازمند مدارا و کنار آمدن با عقاید و باورهاي گوناگون بود، در نتیجه هر چه جامعه بزرگتر و پر دامنه تر باشد نیاز به تساهل در عرصه هاي سیاسی، اجتماعی و مذهبی بیشتر احساس می شود - شجاع کیهانی،.. - 87- 70 :1385 در شاهنامه نیز به اصول اخلاقی مناسبی اشاره کرده که همه آنان نشان از فرهنگ مدارا گري ایرانیان میباشد.در این پژوهش، نویسنده دو نمونه از این اصول اخلاقی را که در شاهنامه به عنوان راههاي رسیدن به تساهل و مدارا وجود دارد را مورد بررسی قرار داده است.
مسئله تحقیق:
با این که شاهنامه اثري حماسی است و خاصیت حماسه چنین تداعی میکند که سراسر از خشونت و جنگ بحث میکند، آیا در این اثر حماسی، از اصول اخلاقی مناسبی که به تساهل و مدارا بیانجامد نیز بحث شده ؟و این اصول اخلاقی چگونه بیان شده است؟
