بخشی از مقاله
چکیده
اینکه این زمین است که با آرایش گل و گیاه به وجد آمده، با پوشاک نرم و زیبایی که از شکوفهها بر خود پوشانده به خود اقتخار میکند و فخر میفروشد. اما در دنیای امروز، تخریب مراتع شدت یافته،آلودگی آب، زندگی انسانها را با خطر مواجه نموده است. به خاطر آلودگی هوای شهرها، به خصوص شهرهای بزرگ تا مدتی دیگر ناقوس مرگ به صدا در میآید و خلاصه اینکه انسانها در نتیجه نابودی محیط زیست، از بین خواهند رفت. روند نابودی محیط زیست در سراسر جهان، به خصوص در کشورهای جهان سوم رو به سرعت است و با کمال تأسف در کشورهای اسلامی سرعت بیشتر گرفته است. تأسف ما زمانی بیشتر میشود که، مسلمانی که در قرآن کریم در حدود یک هزار آیه مورد اجزای محیط زیست نازل شده و در روایات بر کرار بر اهمیت آن تأکید شده است، اما مسلمانان این معضل گسترش میدهند. اسلام برای حفاظت از محیط زیست، احکام و آداب خاصی دارد که این احکام و آداب به عنوان راهکاریی در حوزههای مختلف عملکرد انسان در رابطه با طبیعت مورد ارزیابی گرفته است. از جمله راهکارهای فقهی، قاعده لاضرر و راهکارهای بهداشتی ای که تحت عنوان تعامل انسان با جامعه و راهکارهای اخلاقی تحت عنوان تعامل انسان با سایر جانداران آمده است.
واژههای کلیدی: اسلام، محیط زیست، قاعده لاضرر
-1 مقدمه:
انسان ها با هر نوع عقیده ای که دارند خود را ملزم به رعایت یک سری اصول اخلاقی فردی و اجتماعی می نمایند؛ زیرا رمز موفقیت و حیات جامعه نیز پای بندی همین اصول است. امروزه بحرانی که برای محیط زیست به وجود آمده نتیجه ی خارج شدن از این ارزش های اخلاقی است. از این رو، برای ارائه نموده و به دنبال یک راه حل عقلایی باشیم؛ زیرا فرد متمدن برای ادامه ی زندگی نیاز به اصول و ارزش های اخلاقی دارد و بدون آن ادامه ی مسیر غیر ممکن است. چون انسان به خاطر سودجویی ها، خودخواهی ها، عدم احاطه به مصالح عمومی حال و آینده افراد و نیز عدم آشنایی با نیازهای جسمی، روحی و روانی افراد نمی تواند از سوی خود اصولی را تدوین نماید که جوابگوی همه این موارد باشد، بنابراین، با الهام گرفتن از منابع لایزال الهی آن اصول را تدوین کرد تا تعامل انسان و محیط زیست را به روشنی بیان نماید.
طبیعت، مخلوق خداوند و نشانهای از نشانههای بینظیر الهی است و چون انسان مخلوقی از مخلوقات الهی است و جانشین خداوندبر روی زمین است و کسی که جایگاه مقام خلیفه الهی را دارد، طبعاً بر خلاف فرامین الهی عمل نمی کند و بی شک حکم خداوند حفظ طبیعت و رعایت حریم و قوانین مربوط به طبیعت و محیط زیست است. به طور مشخص جنگ انسان با طبیعت که از انقلاب صنعتی شروع شد، انسان در یکهتازی پیروزمندانه خود در صحنههای نبرد، از حربههای کارآمدی بهره گرفت. نمونه آن استفاده از تولیدات شیمیایی جنگی است که طبیعت را دیوانهوار از بین میبرد. در این گونه جنگها، تیر خلاص به یکباره زده نمیشود؛ بلکه طبیعت، به صورت تدریجی از پا در میآید.
حضور سران و مقامات بلند پایه 181 کشور جهان در بزرگترین گردهمایی سازمان ملل متحد با نام کنفرانس محیط زیست و توسعه، معروف به کنفرانس سران زمین - ریودو ژانیرو - در سال 1992 م بیانگر عمق فاجعه تخریب محیط زیست است؛ فاجعهای که چهره مصیبتبارش هر روز بیشتر آشکار میشود و ابعاد دلهره آن، جهان را در بر میگیرد.امروزه جامعه جهانی راه حل معضلات مذکور را حفظ محیط زیست می داند. حضور سران بلند پایه 181 کشور جهان در بزرگترین گروه های سازمان ملل متحد به نام کنفرانس محیط زیست و توسعه معروف به کنفرانس سران زمین در سال 1992 بیان گر عمق فاجعه تخریب محیط زیست است، و متفکرین و محققان علوم زیست محیطی با همکاری سیاستمداران و اقتصاددانان راهی را در پیش پای جامعه قرار داده اند که امروزه از آن با رعایت - - توسعه پایدار - - یاد می شود، که از جانب سازمان ملل به عنوان راهبرد مطلوب نجات طبیعت محسوب میشود . - 1 -
علی رغم همه تلاش هایی که در سطح جهانی برای حفظ محیط زیست صورت می گیرد آهنگ رشد تخریب محیط زیست به هیچ وجه کمتر نشده و هنچنان تداوم دارد. چگونه می توان بشر را وادار کرد که برای حیات گیاهان، حیوانات و تعادل طبیعت همان - - ارزش حیاتی - - را قائل شود که برای خود قائل است. تضمین های اخلاقی و حقوقی برای این که رفتار انسان در رابطه با طبیعت توأم با احترام و حفظ محیط زیست باشد کدامند؟عده ای از دانشمدان مذهب را، تنها عامل تضمین کننده حفظ محیط زیست می دانند. رودلف باهرو نظریه پرداز نهضت سبز همه موجودات را بارقه ای از رحمت خدا می داند. وی رستگاری روحی را مسأله مذهبی تلقی نموده و از رحمت الهی می داند.
وی رستگاری روحی را مسأله ای مذهبی تلقی نموده و از رحمت الهی میداند و معتقد است که بشر نیازمند معنویت و روحانیت و تولید عصر طلایی جدیدی است که اصالت را در انسان پروش دهد . - 3 - ضرورت گرایش دینی با پایداری و حفظ محیط زیست توست مادر نیز یادآوری شده ولی استدلال می کند، حفظ منابع، ریشه در فلسفه و مذهب دارد. در پژوهش سه مسأله ای که یک هزار دانشمند پیرامون ارتباط دین و زیست بوم در مرکز ادیان جهان در دانشگاه هاروارد آمریکا انجام شده آمده است که ادیان باید از نیروی خود برای پایان دادن به بهرهبرداری لجام گسیخته انسان از منابع طبیعی و ایجاد روحیه مسئولیتپذیری مشترک برای حفظ محیط زیست استفاده کنند . - 2 -
اهمیت استفاده از مذهب در جلوگیری از تخریب محیط زیست در حدی است که عده ای را واداشته تا به تحریر ابعاد گوناگون این ارتباط بپردازند. عده ای اصول اعتقادی و اصول علمی مکتب زیست محیطی اسلام در دو صیطه احکام فردی و حکومتی را ضامن بقای محیط زیست می دانند . - 1 - بیان نشانه های خدا از جمله آب، هوا و خاک در طبیعت و حفظ آن اساس مبانی دینی از دیگر مقولات مورد بررسی در ارتباط اسلام و محیط زیست است . - 4 - عده ای به بررسی سیستمی مواهب طبیعی در آیات الهی پرداختهاند. عدهای اهمیت طبیعت در قرآن را به عنوان اصلی بر حفظ محیط زیست دانستهاند.اعتقادات دینی ما و شعائر فرهنگی و ملی ما توجه خاصی به حفظ و حراست محیط زست دارند.
در اصل پنجاهم قانون اساسی نیز امده است: در جمهوری اسلامی ایران حفاظت محیط زیست که نسیل امروز و نسل های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند. وظیفه عمومی تلقی می شود، و از این رو فعالیت های اقتصادی و غیر از ان که با آلودگی های محیط زیست، تخریب غیر قابل جبران آن ملازمه پیدا می کند، ممنوع است. می توان با قاطعیت گفت امروزه کمتر کسی است که به حفظ محیط زیست توجه نکند. حتی مطلوبیت گریان که طبیعت و محیط زست را وسیله رشد اقتصادی میدانند نیز برای حفظ رشد بلند مدت، حفظ محیط زیست و جلوگری از تخزیب آن را ضروری می دانند.مبانی اخلاقی و حقوقی محکمی برای حفظ محیط زیست باشد، و به نظر می رسد بدون دخالت ارزش های و عدالت بین نسلها که از پشتوانه اخلاقی و حقوقی کافی و لازم برای حفظ محیط زیست برخوردار است امکان جلوگیری کامل از تخریت محیط زیست و
