بخشی از مقاله
چکیده
تفکر، اساس پیشرفت و توسعه در جوامع بشری است و یکی از انواع آن تفکر انتقادی میباشد. پرورش متفکران انتقادی هدف اصلی نظامهای آموزشی قرن 21 در نظر گرفته میشود. بسیاری بر این باورند که توانایی »انتقادی اندیشیدن« از عوامل کلیدی زندگی موفقیتآمیز و شرط لازم برای اعمال استقلال فردی است؛ آنگاهکه تفکر انتقادی در مدارس تدریس شود موجب افزایش آگاهی و بیداری در بین دانش آموزان و معلمان شده و ایشان را از قدرت تحلیل، ارزشیابی و داوری درباره پدیدههای پیش روی جهان برخوردار میکند.
مقدمه
یکی از ویژگیهای منحصربهفرد انسان برخورداری از نیروی تفکر است - کرمی و علیآبادی، . - 1391 انسان دارای قدرت تفکر و اندیشه است و تفکر محور اصلی شناخت. تفکر زمانی شکل میگیرد که با موقعیتی خاص روبهرو شود و این موقعیت به راهحلی نیاز داشته باشد. ماهیت تفکر، شناخت و کسب معرفت است و تفکر کشاننده انسان بهسوی عمل خیر و نیکی است.
اگر تفکر صحیح باشد، رفتار انسان پسندیده و جهانشمول میگردد. این نیروی خدادی باید رشد پیدا کند و از دیدگاه عرفا و علمای اسلام تفکر اعظم عبادات و اهم معاملات تماشای جمال محبوب است. تفکر براثر برخورد با آیات، نشانهها، نعمتها، وعدههای ثواب و عقاب الهی و تلاش انسان برای نزدیکی به خداوند رشد پیدا میکند و از دیدگاه روانشناسی باید انسان با مسئله یا موقعیت یا محرکی روبهرو شود و ذهن خود را با آن درگیر کند تا بتواند راهحلی پیدا کند. یکی از فعالیتهای مهم موردنیاز آموزشوپرورش، تقویت و گسترش آزادی اندیشه و تفکر است - باغستان، . - 1387در این باره به نقش تفکر در آموزش و پرورش پرداخته می شود.
.2 نقش تفکر در آموزشوپرورش
تفکر فرایند پیچیدهای است که در هر جنبه از زندگی ما اثر میگذارد و باوجوداین چیزی است که آن را بدیهی فرض میکنیم. اصطلاح تفکر دامنه گستردهای از فعالیتها را دربرمی گیرد و تعریف آن دشوار است. سولسوٌ، تفکر را فرآیندی تعریف میکند که بازنمود ذهنی جدید از طریق اطلاعات با تعامل پیچیدهای از ویژگیهای روانی مربوط به قضاوت، تجرید، استدلال، تصویرسازی ذهنی و مسئله گشایی شکل میگیرد - لاند، 1387، ص 8، به نقل از امیدوار، . - 1391 همچنین در تعریف تفکر آمده است که: تفکر زمانی حاصل میشود که امری به یاد فرد آمده باشد یا خیالی که از پیش معلوم نبوده در ذهن او خطور کند یا اینکه فرد با مسئله و مشکل جدیدی مواجه شود و درصدد حل آن برآید - شعبانی،. - 1382 پایداری فکری از جدی گرفتن تفکر تعالی مییابد.
تفکر جدیترین ویژگی برای معرفی انسان است. انسان از عمل سر برمیآورد و با عمل تغییر ایجاد میکند؛ اما در تفکر است که تثبیت میشود. جدی گرفتن تفکر یعنی پای بندی مستحکم و تا به آخر به اصول منطقی بهرغم همه مخاطراتی که در پی دارد - قاضی مرادی، 1393، ص . - 55 از این منظر نگریستن به تفکر در آموزش و پرورش بستر مناسبی را برای رشد و توسعه آن به وجود می آورد.
متخصصان بزرگ تعلیم و تربیت با تأکید بر اهمیت تفکر، پرورش آن را یکی از هدفهای اصلی تعلیم و تربیت میدانند. بر این اساس نظام آموزشوپرورش بهجای ارائه صرف اطلاعات به یادگیرندگان، باید موقعیتهای مناسب برای پرورش تفکر آنان را فراهم آورد - ماشاالهی نژاد و کارشکی، . - 1390 تمامی دستاوردهای امروز بشر، نظریهها، سنتها، فرهنگها، اختراعات و اکتشافات، مدیون قدرت تفکر در بشر است - حقانی؛ امینیان؛ کمالی و جمشیدی، . - 1389
در قلمرو آموزشوپرورش، توجه به تفکر، از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ زیرا منظور غایی تعلیم و تربیت این است که شخص را به تفکر روشن و منطقی و فکر سازنده توانایی دهد تا بتواند در حل مشکلات و معضلات زندگی و سازمان دادن تجارب گذشته و نتیجه گرفتن از آن برای آینده موفق شود - سام خانیان، - 1387؛ بنابراین میتوان گفت یادگیری تفکر از اهداف اصلی آموزش است و تربیت فراگیرانی که توانایی انجام استدلال داشته باشند، جهت بقا و فعالیت در اقتصاد جهانی لازم است؛ چنین استدلالی باید استمرار داشته باشد و در هر نسل از نو ایجاد شود Dewey, 1997 - ، به نقل از رضائیان؛ زارع بیدکی؛ باختر و افشار منش، . - 1393 از انواع مهم تفکر، تفکر انتقادی است که در ادامه به آن پرداخته می شود.
.3 تفکر انتقادی؛ اهمیت و ضرورتها در آموزشوپرورش
تفکر از ارکان اصلی آموزشوپرورش است و تفکر انتقادی نیز بهعنوان یکی از انواع تفکر و به دلیل ویژگیهای خاصی که دارد از جایگاه ممتازی برخوردار است؛ اهمیت این مسئله تا آنجاست که برخی از صاحبنظران، پیشرفتِ بشر در عرصههای گوناگون علمی را مدیون تفکر انتقادی میدانند و حتی معتقدند که پرورشِ تفکر انتقادی، هدف اساسی تعلیم تربیت است.
پرورش تفکر انتقادی یکی از هدفهایی است که به یک ماده درسی بهتنهایی مربوط نمیشود، بلکه هر تعلیم و تربیتی با این هدف ارتباط دارد و محتوا بهعنوان وسیله دستیابی به هدف آموزشوپرورش باید از وسعت لازم برخوردار باشد، یعنی مفاهیم، مهارتها و نگرشها باید طوری انتخاب شود که با اهداف اساسی سنخیت داشته باشد. اهداف تربیتی پرورش انسان کاوشگر، نقاد و فعال ازجمله اهدافی هستند که توسط همه دروس دوره متوسطه باید تحقق یابند. - غیاثی، فانی، اباذری،. - 1390 از سوی دیگر در اینکه آموزشوپرورش مهمترین مسئله هر جامعه است، جای سخن نیست. جامعه از افراد تشکیل میشود و آموزشوپرورش فرد را و درنتیجه جامعه را، میسازد.
اجتماعی که آموزشوپرورش آن بر اساس درست استوار نباشد اجتماعی برخوردار از مزایای مردمی نمیتواند بود؛ آموزشوپرورش است که مردم را بیدار میکند و به حقوق خود آشنا میسازد و آنان را برای گرفتن حق خود آماده میکند؛ و متأسفانه همین آموزشوپرورش است که بهترین وسیله خاموش نگهداشتن و مطیع ساختن جامعه است - سیف اله داد و احمد بیشک، پیشگفتار، . - 1358
ازاینرو است که تعلیم و تربیت انتقادی بر خردورزی، نقد و تغییر بهعنوان هدفهای ارزشمند آموزشی توجه میکند. این دیدگاه تلاش میکند تا شرایط واقعی اجتماعی تربیت را کشف کند، به همین سبب به نقادی اندیشه نیازمند است. برای تعلیم و تربیت انتقادی، تحلیل انتقادی تضادهای اجتماعی که تعلیم و تربیت در آن دخیل است، مبنا و نقطه شروع مهمی به شمار میآید - علیپور؛ سیف نراقی؛ نادری و شریعتمداری، . - 1388 تفکر انتقادی میتواند افراد را در قضاوت و داوری کردن راهنمایی کند.
