بخشی از مقاله
چکیده:
آب به عنوان یک منبع محدود است اما عدم تشخیص و قبول این امر که آب، محدود است، به استفاده ناصحیح و کمبود آن منجر شده است. بیش از %90 آب مصرفی کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود، بنابراین صرفه جویی و استفاده بهینه، می تواند هم در بهبود وضعیت آب کشور و هم در توسعه کشاورزی مؤثر واقع شود.امروزه مدیریت منابع آبی بر استفاده پایدار از منابع تاکید دارد. بدون مدیریت بهینه آب دسترسی به آن برای میلیونها نفر در دنیا دشوار می باشد.
یکی از موارد جهت استفاده بهینه از منابع آبی در کشاورزی استفاده از آبهای نامتعارف یا همان پسماندها و فاضلابهای تصفیه شده برای آبیاری محصولات کشاورزی است و یکی از رسالت های کشور سیاست گذاری در استفاده از این آبها در کشور است که روزانه حاصل فعالیت عمومی و روزمره مردم هستند. پتانسیل بالای این منابع آبی، بدلیل مقادیر قابل توجه مواد مغذی قابل استفاده گیاهان است که موجب افزایش تولید و کاهش مصرف کود شده است.این مقاله که به روش مروری و با استفاده از منابع مکتوب و سایت های اینترنتی تهیه شده تلاش دارد با ذکر نقش و اهمیت آب و مدیریت صحیح آن در راستای توسعه پایدار، ضرورت و راهکارهای لازم جهت استفاده از آبهای نا متعارف در بخش کشاورزی را بررسی نماید.
مقدمه
آب به عنوان ماده ای ضروری برای بقاء هستی بشر است که با افزایش جمعیت، تقاضا برای مصرف آن رو به فزونی است.از جمله بخش هایی که مصرف کننده عمده آب است کشاورزی فاریاب می باشد که باید برنامه های مناسب جهت صرفه جویی در مصرف آن و حفاظت از آن لحاظ گردد - حیدری و همکاران - . با ارایه تعریفی از توسعه پایدار تا حدود زیادی می توان نقش آب به عنوان منبعی طبیعی و مورد نیاز نسل حاضر و آینده را دریافت؛ توسعه پایدار
توسعه پایدار مدیریت منابع طبیعی و جهت بخشی تحولات فن آوری و ساختار اداری است به طوری که تامین مداوم نیازهای بشری و رضایتمندی نسل حاضر و نسل آینده را تضمین کند.چنین توسعه پایداری - دربخشهای کشاورزی، جنگلداری و شیلات - با حفاظت زمین، آب و ذخایر ژنتیکی گیاهی و جانوری همراه است، تخریب زیست محیطی به همراه ندارد، از فن آوری مناسب استفاده می کند
از نظر اقتصادی بالنده و پایدار و از نظر اجتماعی مورد قبول است. - مولدان وهمکاران - . آب به عنوان یک منبع محدود است اما عدم تشخیص و قبول این امر که آب محدود است، به استفاده ناصحیح و کمبود آن منجر شده است. با وجود کمبود آب، توسعه پایدار در بسیاری از کشورها مورد تهدید واقع شده است، با توجه به اینکه میزان و کیفیت ذخیره آب شرب کم شده است و از آنجایی که این آبها جهت توسعه بخش شهری در آینده لازم و ضروری است، افزایش منابع آبی جانبی و پیشگیری از اتلاف آب جهت فراهم کردن نیازهای کشاورزی در درازمدت حیاتی می باشد.
بررسی نقش آب در تامین غذا
بخش کشاورز ی بیشترین سهم را در بهره برداری از منابع آبی در دنیا دارد.بدیهی است که روش آبیاری در مقایسه با کشت دیم سبب تولید محصول بیشتری خواهد شد که این افزایش تولید بوسیله آبیاری عاملی حیاتی در تامین غذا در سطح ملی و جهانی است.فراهم کردن مواد غذایی مورد نیاز کشور - در سطح ملی - از دو راه امکان پذیر است؛ یکی ارتقاء تولید داخلی است و دیگری ترکیبی از تولید داخلی و واردات که به طور قطع روش اول هدف و آرمان مورد نظر همه کشورهاست. برای دست یافتن به این هدف، آب نقش کلیدی ایفا می کند و استفاده بهینه از آن گامی بلند در رسیدن به این هدف می باشد
مدیریت آب
در اکثر کشورها تا اوایل دهه 1990 مدیریت آب در بخش کشاورزی بیشتر بر ذخیره آب و نیز حداکثر استفاده از منابع آبی تاکید داشت یعنی هم اقدام به جمع آوری و ذخیره سازی آب می کردند - سد سازی - و هم در هنگام مصرف، حداکثر میزان نیازشان را برداشت می کردند، اما امروزه مدیریت منابع آبی بر استفاده پایدار از منابع تاکید دارد.ٌبدون مدیریت بهینه آب دسترسی به آن برای میلیونها نفر در دنیا دشوار می باشد.در بسیاری از مناطق منابع آبی کمی وجود دارد و رساندن همین مقدار نیز به مردم به دلایلی از جمله عدم وجود زیرساختهای مناسب، مشکل می باشد.کمبود آب که به عبارتی همان میزان دسترسی به آب می باشد عاملی حیاتی جهت کشاورزی در بسیاری از نقاط دنیا است.بیش از 1.2 میلیارد نفر از مردم جهان در مناطقی ساکن هستند که آب کافی برای رفع تقاضای آنها وجود ندارد، از طرفی 1.6 میلیارد نفر هم در مناطقی زندگی می کنند که منابع آبی کافی وجود دارد اما بودجه کافی جهت توسعه آن منابع در دسترس نمی باشد.
بررسی روند افزایش جمعیت و بالا رفتن سطح زندگی جوامع انسانی نشان دهنده افزایش مصرف سرانه آب است و این روند از ابتدای قرن بیستم تا شروع قرن بیست و یکم همچنان سیر تکاملی را به ویژه در بخش کشاورزی طی کرده است.کاهش سطح آبهای زیرزمینی باعث گران شدن هزینه پمپاژ آب زیرزمینی وکاهش کیفیت آب نیز میگردد. بنابراین کاربرد منابع آب های غیر متعارف - فاضلاب ها و پساب ها - به خصوص در بخش کشاورزی حائز اهمیت است و پسابها به عنوان بخشی از منابع جبران کننده نیازها در بخش کشاورزی محسوب می شوند.
لزوم استفاده از منابع آبهای غیر متعارف، امروزه بعنوان یک ضرورت غیر قابل اجتناب بخصوص در کشور ما نمایان شده استَ.یکی از رسالت های کشور سیاست گذاری در استفاده از آبهای نامتعارف در کشور است که روزانه حاصل فعالیت عمومی و روزمره مردم هستند و بهترین منبع برای مصارفی چون آبیاری فضای سبز و کشاورزی است
محدودیت منابع آب و عدم توجه به بهره برداری صحیح آن با گذشت زمان در اثر تخریب این منابع، شرایطی بحرانی را ایجاد می کند. براساس گزارش سازمان ملل ایران به عنوان هفدهمین کشور پرجمعیت دنیا شناخته شده و با توجه به نرخ رشدجمعیت پیش بینی شده است که تا سال 2050 جز 10 کشور اول پرجمعیت جهان باشد براین اساس میزان سرانه آب تجدید پذیر کشور نیز از میزان حدود 13000 متر مکعب در سال به حدود 1900 متر مکعب در سال 1382 کاهش یافته است که نشان دهنده بحران کمبود آب درایران است - توکلی و همکاران - .بیش از %90 آب مصرفی کشور در بخش کشاورزی مصرف می شود، بنابراین صرفه جویی و استفاده بهینه، می تواند هم در بهبود وضعیت آب کشور و هم در توسعه کشاورزی مؤثر واقع شود
یکی از موارد جهت استفاده بهینه از منابع آبی در کشاورزی استفاده از فاضلابهای تصفیه شده برای آبیاری محصولات کشاورزی است.سه عامل مهم توجه و تاکید کشورها به استفاده از فاضلاب در بخش کشاورزی، صنعت و مصارف غیر شرب،عبارت است از: نیاز به منابع آبی جدید در مناطق خشک و نیمه خشک، تدوین استانداردهای استفاده دوباره از فاضلابها و نیاز به کاهش آلودگی منابع آب سطحی.آبیاری محصولات کشاورزی و فضای سبز عمده ترین دلیل مصرف آبهای بازیافتی در کشورهای نواحی کم آب و خشک است که با تصفیه سازی و بهینه کردن آبهای غیرمتعارف، بخشی از آب مورد نیاز بخش کشاورزی تامین می شود.
در حالیکه آبهای هدر رفته می بایست در زمینه کشاورزی در سراسر روستاها مورد استفاده قرار گیرد،کیفیت آن نیز می بایست جهت استفاده های خاص افزایش یابد.سطح شوری این آبها عامل تعیین کننده در استفاده از آنها جهت تولیدات گیاهی می باشد.مثلا سطح بالای شوری آنها حاصلخیزی را محدود می کند.ٍبا وجود اینکه استفاده بسیاری از آبهای نامتعارف سطحی بدلیل کیفیت پایین آنها در کشاورزی و کشت های آبی دارای محدودیت هایی است، اما بدلیل کاهش کمیت و کیفیت منابع آبی چاره ای جز استفاده صحیح از این آبها نیست. - گروه آبیاری فاطر - .
در زمان استفاده از آبهای شور برای تولیدات کشاورزی به صورت پایدار راهکارهای متفاوتی جهت کنترل شوری وجود دارد از جمله کاربرد تلفیقی - اختلاط آبهای شور وشیرین - ، مدیریت سطح ایستابی، ذخیره آب باران و استفاده از اصلاح کننده ها مورد توجه است.به طور کلی آبیاری با آب شور اگر تاثیر زیادی بر عملکرد گیاه و سلامت خاک نداشته باشد،ممکن است
یکی از اقدامات در کشور کانادا در جهت مدیریت پایدار منابع آبی استفاده از روش تالابها می باشد.تالاب عبارت است از منبع یا دریاچه ای به منظور ذخیره آب جهت سبزیجات و سایر کشتها و نیز ایجاد بیوفیلتراسیونی کارآمد.مسلما" تصفیه و فیلتر کردن آب در سطح محدود امکان پذیر تر می باشد.ایجاد تالاب به عنوان روشی کم هزینه جهت جلوگیری از اتلاف آب در کشاورزی مناسب بوده و به عنوان جایگزینی مناسب در اکثر روشهای مهندسی استفاده می شود.
پتانسیل بالای این منابع آبی غیر متعارف بدلیل مقادیر قابل توجه مواد مغذی قابل استفاده گیاهان است که موجب افزایش تولید و کاهش مصرف کود شده است
