بخشی از مقاله
چکیده
نارساخوانی اختلالی است که باعث ناکارآمدی در صحت و سرعت و درک خواندن می شود و در صورت عدم درمان بهموقع، سبب افت تح صیلی و در ب سیاری موارد ترک تح صیل خواهد شد. هدف پژوهش حا ضر طراحی و تدوین بسته ی آموز شی مبتنی بر واقعیت مجازی بهعنوان یک شیوهی نوین درمان در بهبود مشکلات کودکان مبتلا به اختلال نارساخوانی است.
پس از مطالعهی روشهای رایج درمان نارساخوانی، روش چندحسی فرنالد که بر درگیر کردن حسهای مختلف کودک نارساخوان از جمله بینایی، شنوایی و لامسه در فرآیند یادگیری تأکید دارد و تلفیق آن با فناوری واقعیت مجازی، مورد توجه قرار گرفت. در این تحقیق، نرمافزاری مبتنی بر هدست واقعیت مجازی HTC Vive طراحی شده که برای تعدادی از کلمات که با کمک معلمان پایهی اول دب ستان انتخاب شده ا ست، با پخش انیمی شنهای حاوی شکل و تلفظ کلمه و نیز نو شتن کلمات بهکمک کنترلر در هوا، روش فرنالد را به شیوهی نوینی پیادهسازی میکند.
آزمون این طرح روی تعدادی محدود از کودکان دارای مشکلات خواندن، حاکی از افزایش رغبت آنها به یادگیری و کاهش مشکلات مزبور بود. دستاوردهای این طرح علاوه بر ارائهی شیوههای نوین مبتنی بر واقعیت مجازی در درمان نارساخوانی، میتواند بستری جهت استفاده از این فناوری در درمان مشکلات یادگیری دیگر از جمله اختلالات املا، ریاضی و ... فراهم آورد که چهرهی جدیدی به مطالعات مداخلهای در حوزههای بازتوانی شناختی و رفتاری خواهد بخشید.
-1مقدمه
اختلال یادگیری خاص1 بر مبنای 2DSM-5 اختلالی عصبی رشدی با منشأ زیستی است که موجب نابهنجاریهایی در سطح شناختی میشود. یکی از ویژگیهای اصلی اختلال یادگیری خاص، مشکلات مستمر در مهارتهای تحصیلی اصلی است که شامل سیالی خواندن، درک خواندن، بیان نوشتاری و استدلال ریاضی است. میزان شیوع این اختلال درکودکان مدرسهای 3 تا 17/5 درصد گزارش شده است
ربر - 1985 - 3 در فرهنگ روانشناسی، نارساخوانی را به هرگونه ناتوانی در خواندن اطلاق میکند که به واسطه آن، کودکان از سطح پایهی کلاس خود در زمینه خواندن عقب میمانند و هیچگونه شواهد عینی دال بر نارساییهایی چون عقبماندگی ذهنی، آسیب مغزی یا مشکلات هیجانی و فرهنگی و نیز زبان گفتاری وجود ندارد. از آنجایی که مهارت خواندن برای یادگیری همهی موضوعات درسی و غیردرسی ضروری است، لذا این توانایی و مهارت در زندگی انسان اهمیت فراوانی دارد .[2] نارساخوانی منجر به ناتوانی در جنبههای مختلف زندگی به ویژه شرایط تحصیلی بد دانشآموزان، خودپنداره ضعیف، مشکلات فیزیکی، روانشناختی، روان-تنی، اجتماعی و رفتاری میشود
شیوههای مرسوم برای درمان نارساخوانی از ابزارهای سنتی برای بازتوانی استفاده میکنند. بهعنوان مثال روش چندحسی فرنالد1، بر درگیر کردن حسهای مختلف کودک نارساخوان از جمله بینایی، شنوایی و لامسه تأکید دارد که ابزارهای آن نمایش کلمات روی کارت یا تابلو، بلند خواندن کلمات توسط مربی و نوشتن کلمات در سینی شن یا نمک توسط کودک است. با توجه به گسترش روزافزون استفاده از ابزارهای فناوری اطلاعات به ویژه تکنولوژیهای نوین واقعیت افزوده - VR - و واقعیت مجازی - AR - و جذابیت آنها بهویژه برای کودکان، استفاده از ظرفیت سرگرمکنندهی آنها برای بهبود شیوههای درمانی و جلوگیری از خستگی و کسالت دانشآموزان تحتدرمان، میتواند به عنوان یک راهکار نوین در این فرآیند مورد توجه قرار گیرد.
-2پیشینهی نظری پژوهش
دانشآموزان دارای برخی ناتوانیهای یادگیری2، در یک یا چند فرایند روانشناختی پایه از جمله ادراک، حرکت، زبانشناسی، توجه و کارکردهای توجه که برای یادگیری در مدرسه ضروری هستند، مشکل دارند. این کودکان در مقایسه با کودکان بهنجار، در دریافت و گردآوری همزمان اطلاعات دریافت شده از حواس مختلف از توانایی کمتری برخوردارند. بیشفعالی، بیتوجهی و عدم تمرکز بر تکالیف درسی از دیگر ویژگیهای این اختلال است
مشخص شده است که این کودکان در بازشناسی و همچنین یادآوری اعداد و حروف و کلمات مشکل دارند. در این زمینه ناتوانی در به تصور درآوردن حروف، کلمات و یا ارقام، نشانهی اشکال در حافظه دیداری و ناتوانی در به وجود آوردن مجموعه یا ترتیب حروف، کلمات یا ارقام نشانهی اشکال در حافظه شنیداری است. افزون بر این حافظه غیرکلامی کودکان با نارسایی ویژه در یادگیری در رابطه با حافظه کوتاهمدت و درازمدت نیز اشکالاتی دارند که شامل ضعف در حافظه، دامنه لغت ضعیف و اشکال در درک جملات است
فرنالد معتقد است نارساخوانی با ادراک جسمانی ارتباط دارد و کودکان نارساخوان که قادر نیستند به روش معمول یاد بگیرند، باید ادراکهای دیگر خود را تقویت کنند. لذا، شیوه آموزش چندحسی که بر بهرهگیری از محرکهای حرکتی و لامسهای همراه با جلوههای دیداری و شنیداری تأکید دارد، برای درمان کودکان مبتلا به ناتوانی یادگیری توصیه میشود. در این مورد فرض بر آن است که کودک درصورتیکه در تجارب یادگیری بیش از یک حس را درگیر کند، بیشتر میآموزد. به بیاندیگر درونی کردن مفاهیم از طریق ارائه آنها به صورتهای مختلف حسی - نظیر بینایی، شنوایی، لامسه و حرکتی - بهتر امکانپذیر است
در روش چند×حسی فرنالد کهمعمولاً 10 تا 14 جلسه به طول میانجامد، ابتدا کودک متن تهیه شده بر اساس کتاب درسی خود را میخواند و درمانگر تمامی کلماتی را که آزمودنی در خواندن آن مشکل دارد انتخاب میکند تا در جلسات بعدی این کلمات را تمرین کند. در طی جلسات درمانی، درمانگر کلمات دشوار را ابتدا بر روی کاغذ یا تابلو نوشته و با صدای بلند آنها را میخواند. آزمودنی به کلمه نگاه میکند - حس بینایی - و گوش میدهد - حس شنوایی - . در مرحله بعد در حین گوش دادن و دیدن، انگشتش را روی کلمه به حرکت درآورده و آن را لمس میکند - حس لامسه - . سپس از آزمودنی خواسته میشود کلمه را با انگشت در هوا بنویسد - در بعضی روشها برای فعال کردن هماهنگی ماهیچه های دست از نوشتن در سینی شن یا نمک نیز استفاده میشود - . جلسات تا زمانی ادامه پیدا میکند که کودک بتواند کلمات را بدون اشکال بخواند. در آخر از آزمودنی خواسته میشود متن را بار دیگر با صدای بلند و بدون مکث و درحالیکه کلمات آن را با دست ردیابی میکند، بخواند.
روش مرسوم فرنالد در حال حاضر در کلینیکهای توانبخشی اختلالات یادگیری مورد توجه و استفاده قرار دارد و اثربخشی آن در مقالات زیادی بررسی شده است [7]،[8]،.[9] با پیشرفت فناوریهای جدید، کاربرد تکنولوژی در مراکز ویژهی اختلال یادگیری افزایش یافته است و محتوای آموزشی به صورت ترکیبی از سیستمهای حسی دانشآموزان ارائه میشود. فناوری اطلاعات و ارتباطات با ویژگیهایی همچون انفرادی کردن آموزش و تطبیق آموزش با نیازها و ویژگیهای یادگیرندگان میتواند نقش مهمی را در شکلگیری دانش و مهارتهای دانشآموزان با ناتوانیهای یادگیری ایفا کند
در نتیجه تدوین یک بستهی درمانی مبتنی بر فناوری نوین واقعیت مجازی، علاوه بر اثربخشی در درمان نارساخوانی، میتواند راهگشای پژوهشهای آتی در مورد بهکارگیری این فناوری در توسعهی روشهای جدید آموزش و درمان باشد.
-3واقعیت مجازی
واقعیت مجازی1یک فناوری نوین است که به کاربر امکان میدهد تا با یک محیط شبیه سازی رایانهای تعامل داشته باشد. بهکمک یک هدست و کنترلر، کاربر از دنیای واقعی جدا شده و در یک کرهی مجازی قرار میگیرد که با عناصر آن تعامل میکند و یک دنیای جدید و البته هدفمند را تجربه میکند
در واقعیت مجازی، میتوان به کمک کامپیوتر، دنیای سهبعدی شبهواقعی خلق کرد که در آن فرد درون محیط شبیهسازی شده غوطهور شده و به طور دیداری، شنیداری، لامسهای یا با کمک سایر حواس با بیماری یا مشکل خود مواجه میشود. این روش ترکیبی از گرافیک، صدا و ورودیهای حسی کامپیوتری است که جهانی مجازی×را شکل میدهد که در آن فرد میتواند کنشهایی را تجربه کند؛ این تجربهی مجازی موفق برای درمانجویان، چنان حس واقعی فراهم میکند که آنها راکاملاً در این فضای مجازی غرق میکند. حس، از طریق دلالت کردن بر محرکهای دنیای واقعی ایجاد میشود، بنابراین تنها محرکهای مجازی ممکن است دیده یا شنیده شوند
محصول پیشنهادی این طرح مبتنی بر هدست واقعیت مجازی HTC×vive است - شکل . - 1 این هدست دارای دو جعبه است که هرکدام 37 حسگر لیزری دارند. با قرارگیری این دو جعبه در دو گوشه محیطی که کاربر در آن قرار دارد که میتواند به طول 5 متر و عرض 3 متر وسعت داشته باشد، کوچکترین حرکات وی قابل ردگیری است .علاوه بر هدست و ردگیرهای آن، دو کنترلر اختصاصی نیز برای این هدست طراحی شده که حاوی دکمهها، صفحه Track-Padو دستههای حساس به میزان فشار میباشند و کاربر را قادر به تعامل با دنیای مجازی اطراف خود میکنند
