بخشی از مقاله
چکیده
امروزه با پیشرفت علم و ماشینی شدن زندگی انسانها، روابط خانوادگی با مشکلات فراوانی مواجه شده است که این مشکلات در افراد سالمند موجود در هر خانواده مشهودتر بوده و خانوادهها را مجبور به گذاشتن سالمندان در مکانهای مخصوص آنان از جمله خانه سالمندان می سازد. به دنباله افزایش جمعیت مسن در اروپا و سایر نقاط جهان، در ایران نیز مسئله سالخوردگان به تازگی به یک دغدغه مهم تبدیل شده است. پیش بینی ها حاکی از این است که تا سال 2002 میلادی تعداد سالمندان جهان به یک میلیارد نفر برسد .
به طور متوسط 61 درصد جمعیت کشورهای صنعتی را سالمندان تشکیل میدهند. به نظر می رسد، شناخت ویژگیهای جسمانی و روانی و درک نیازهای مختلف سالمندان و تلاش در جهت پاسخگویی به این نیازها و احترام به ترجیحات آن ها در طراحی و بهسازی فضاهایی مخصوص آنان، می تواند در زندگی خوب سالمندی و بهبود کیفیت و امید به زندگی آنها و دستیابی به اهداف سالمندی موفق، مؤثر باشد.
هدف این پژوهش، فضاهای معماری برای سالمندان در جهت بهبود کیفیت زندگی میباشد. در این راستا با نظر به عدم توجه به روابط اجتماعی، فضاهای شهری و نیازهای سالمندان و طراحیها نادرست خانه ی سالمندان، این پژوهش در صدد ارائه راهکارهانی برای ارتقا کیفیت زندگی سالمندان در این مکان ها با بهره گیری از معماری ایرانی و همساز با محیط بر آمده است.
-1مقدمه
مسئله سالمندی در سالهای اخیر به عنوان یک موضوع اساسی ان چنان اذهان جهانیان را به خود معطوف کرد که سال 1999 به عنوان سال جهانی سالمندان نام گرفت. علی رغم توجه به مسائل و مشکلات سالمندان در حوزه پزشکی قدمت طولانی دارداما رشد فزاینده وشتابان جمعیت سالخورده در سالهای اخیر وتاثیر عمیقی که این پدیده بر شرایط اقتصادی اجتماعی دارد، زمینه نگرشهای چند جانبه ای همچون نگرش اجتماعی و روانشناختی را فراهم کرده است در واقع در کنار نگرش زیست شناختی به فرآیند پیری وبررسی شخصیت سالمندان بر حسب تغییرات درونی آنها، میتوان با توجه به نحوه تعامل با جهان خارج از رویکردی اجتماعی به فرایند پیری پرداخت - معتمدی،1384،ص. - 189
اگر چه ایدهآل آن است که سالمندان در محیط گرم خانواده زندگی کنند اما از طرف دیگر، مطالعات انجام شده دربارهی علل سپردن سالمندان به آسایشگاه های سالمندی در ایران نشانگر آنند که عواملی چون سطح سواد و طلاق، تجرد، آسیبپذیری خانواده در مقابل بحرانهان اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی برخوردار نبودن از مسکن ملکی و نیاز به استفاده از تجهیزات ویژه تاثیرگذار میباشند.
به نظر میرسد که باب پژوهش در چنین زمینه های مهمی، هم چنان باز مانده است . نکته ی مهم لزوم توجه و مطالعه ی چگونگی ارتباط دگرگونیهای جسمی، روحی و عاطفی با هم و پیامدهای تاثیرات تشدیدی آنها بر یکدیگر در گروهای متنوع سالمندان است. شمار سالمندان هشیار و فعال در کشور رو به افزایش است. در واقع بخش بزرگتر از اهداف تلاشها و برنامه ریزیهای اجتماعی، بالاتر بودن سطح رفاه وبهداشت فردی و اجتماعی شهروندان است که خود، منجر به بالاتر رفتن میانگین عمر افراد و ازدیاد شمار سالمندان میشود.
آگاهتر ساختن افراد در سنین متوسط عمر، به ویژه مسئولان نگهداری از سالمندان و جوانان با تجربهی کمتر، از شرایط، حساسیتها و ضربهپذیری سالمندان و یاری رساندن به آانان در درک عمیقتر شرایط و موقعیت این گروه سنی میتواند به ایجاد پیوندهای عمیقتر انسانی یاری رساند و محیطی دلپذیرتر برای زندگی در جوامع پر شتاب و پر هیاهوی امروزی فراهم کند. طراحی، برنامهریزی و مناسب سازی محیط، باید نقش و مسؤلیت خود را در پهنههای عمیق تر و گستردهتری ازآنچه مربوط به زندگی، انسان ها و روابط پیچیدهی آنها است، جستجو کند.
-2بیان مسئله
عدم شناخت کافی از رابطه بین بنیانهای فرهنگی اجتماعی جامعه ایرانی ومعماری از مسائل اساسی معماری ایران می باشد، فرهنگی که پشتوانه آن گذشتگان و حافظ آن آیندگان هستند. یکی از علل اساسی این مسئله عدم شناخت زمینههای علمی مناسبی است که بتواند عوامل فرهنگی و اجتماعی در ارتباط بامعماری را بررسی کند - عزیزی، دلپذیری، مقدم . - 1378 پیر هرگز خودش را پیر احساس نمی کند. من از طریق دیگران در مییابم که پیری برای کسی که آن را از بیرون نظاره می کند چه رفتاری را ایجاب مینماید، ولی خودم پیری خود را احساس نمیکنم.
یکی از ویژگیها کاهش نسبی قوای جسمی است به طوری که با بالا رفتن سن، نیروهای جسمی فرد به نسبت رو به کاهش میگذارد - سارتر، ژان پل - . کمتر از چهار دهه دیگر ایران با بحران سالمندی مواجه می شود و این مسئله باید موجب شود که امکاناتی که امروزه برای جوانان که عظیم ترین قشرهرم سنی امروز را به خود اختصاص داده اند در آینده معادل همین امکانات را برای جوانان امروز که سالمندان آینده هستند بگیریم.
محیط زندگی ومحل سکونت از مهمترین بخشهای تشکیل دهنده محیط پیرامون انسانهاست، با افزایش افراد سالمند در جهان سازمانهای بین المللی خواستار توجه خاص جهانیان نسبت به این گروه سنی شدهاند لذا با بررسی محدودیتهای ناشی ازسالمندی و مشکلات و مسائل آنان درابعاد مختلف جسمی- روحی- فرهنگی و اجتماعی بهترمی توان با بهره گیری تسهیلات معماری و طراحی محیط زندگی با در نظر گرفتن اقلیم منطقه، برای چنین افرادی فراهم نمود.
- دوبوار، سیمون. - 1365 براساس تقسیم بندی سازمان ملل متحد کشورها سه نوع ساختار جمعیتی جوان، بزرگسال و سالخورده دارند. شاخص این نوع ساختار، نسبت جمعیت سالخورده 65 ساله و بالاتر به کل جمعیت درکشورهاست. براساس این تعریف و نتایج آمار سال 1375، ایران جزو کشورهای با ساختار جمعیتی بزرگسال به شمار میآید. همچنین با توجه به این که شمار سالمندان فعال در کشورهای پیشرفته و نیز ایران، که به تنهایی و مستقل در مسکن شخصی زندگی و خود را اداره میکنند، رو به افزایش نهاده است، بنابراین، باید امکانات بسیاری چه از نظر جسمانی، با کمک گرفتن از علوم پیشرفته روز، و چه از نظر روانی، با برقراری روابط اجتماعی و خانوادگی، در فضای زیستی فراهم آید که برای همه افراد، به ویژه سالمندان مناسب باشد - مشایخی، مهرنوش،. - 1357
کارشناسان مسایل علوم رفتاری بر این باورند که ایجاد فضایی آرام و به دور از تنش و احساسات یاس آمیز میتواند دلپذیر و آرامشبخش روح و روان سالمندان باشد. اما سوال مهم این است که چگونه میتوان شرایط لازم برای ایجاد چنین فضایی را فراهم کرد. با پیشرفت تمدن مفهوم فرهنگ و تربیت گسترش مییابد، هر نسلی تحت تاثیر تربیت نسل قبل قرار میگیرد و جایگزین او میشود. به تدریج نسل جدید آموختههای نسل قبل را تکمیل کرده و به آیندگان میسپارد . اما آنچه که این نسلها را به یکدیگر پیوند میدهد، فرهنگ و آداب ورسوم آنها است - حکم آبادی قشونی، مجتبی، . - 1393
-3اهداف تحقیق
هدف از این بررسی یافتن و تدوین معیارهایی طراحی معماری مراکز خدمات روزانه برای سالمندان جهت ارتقاء کیفیت زندگی ، کمک به مستقل ماندن ، کاهش اضطراب و پیشگیری ازاختلالت روانی آنان بدلیل تنهایی و بروز افسردگی میباشد و یافتن طراحی مناسب با رعایت هم ساز با اقلیم انجام می شود.
-4روش تحقیق
نوع تحقیق کاربردی و روش تحقیق بکار رفته در بخش مطالعات، از نوع توصیفی - تحلیلی میباشد. تحقیق کاربردی این پژوهش با استفاده از نتایج تحقیقات بنیادی در زمینه خانه سالمندان و اصول آن به منظور بهبود و به کمال رساندن رفتارها، روش ها، ابزارها، وسایل، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورد استفاده در طراحی خانه سالمندان انجام میگیرد روش گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای بوده و با بررسی و مطالعه ی برنامه ها ونقشه های، نمونه های موجود و بازدید محلی و پرسشنامه و نرم افزارهای لازم اطلاعات گردآوری شده است.
-5چهارچوب نظری
-1-5تعریف سالمندی
پدیده سالمندی روندی طبیعی است که از زمان حیات جنین شروع و تا مرگ ادامه می یابد. سالمندی را می توان از بعد زیست شناسی این چنین معنی کرد: مرحله ای است طبیعی و پیش پایانی در ادامه روند تولد تا مرگ و از بعد اجتماعی: سالمندی دورانی از زندگی است که شخص قادر به ادامه زندگی خود بطور مستقل نیست و محتاج به کمک دیگران می باشد.
مراحل قانونی نیز وجود دارد: مثل معاف شدن بالطبع یا بالاجبار از انجام وظائف منظم قانونی - بازنشستگی - . از بعد جسمی، روند طبیعی به سمت افت عملکرد بعضی از بافتها پیش می رود است و نیز می توان سن روانی را مد نظر قرار داد. حتی از بعد ادبی هم بخصوص در ادبیات غنی فارسی و عرف انی اشاراتی شده تحت عناوین "پیر" پیر دیر، پیرمیکده، پیر می فروش، پیر طریقت و غیره و با تعابیر زیباتر همچون: مرشد، راهنما، پیشکسوت و بزرگتر. سازمان بهداشت جهانی - WHO - :میانگین سنی را اینگونه طبقه بندی می کند:
45 59 میانسال - - Middle age
60 79 سالمند جوان - - Young old
75 90 سالمند - - Old
