بخشی از مقاله
چکیده
امروزه عرصه تولید با تغییر الگوی رقابت مواجه است و عوامل زیادی از جمله افزایش فشارهای هزینه و افزایش نوسانات تقاضا به عنوان یک چالش اساسی که کیفیت عملکردی زنجیره تأمین را به طور نامطلوبی تحت تأثیر قرار میدهد، شرکتهای زیادی را به اتخاذ استراتژی تعویق به عنوان یک استراتژی زنجیره تأمین سوق داده است. از سوی دیگر، علاوه بر اهداف به حداقل رساندن هزینه کل و یا به حداکثر رساندن سود، عوامل دیگری همچون اثرات زیست محیطی محصولات و عملیات، سلامتی، ایمنی و رفاه کارکنان از دغدغههای اصلی زنجیرههای تأمین محسوب میشوند.
به این ترتیب، فعالان، سازمانهای غیردولتی و رسانهها خواستار این هستند که شرکتها نه تنها مسئولیت اقدامات خود بلکه مسئولیت دیگر اعضا زنجیره تأمین را نیز بر عهده گیرند؛ بنابراین زنجیره تأمین با انگیزههای مختلف در حال تغییر به سمت مدیریت زنجیره تأمین پایدار است. ازاینرو، در این تحقیق، به ارائه یک مدل برنامه ریزی تولید و توزیع با در نظر گرفتن استراتژی تعویق با توجه به ملاحظات زیستمحیطی و اجتماعی در قالب یک مسئله سه هدفه پرداخته و برای حل مسئله سه هدفه حاصل، از رویکرد برنامهریزی آرمانی چندگزینهای استفاده شده است. جهت تعیین نحوه عملکرد مدل پیشنهادی، مطالعه موردی بر روی صنعت داروسازی صورت گرفته است. نتایج حاصل بیانگر این موضوع است که استفاده از استراتژی تعویق هزینه کمتری نسبت به حالت عدم استفاده از آن دارد.
-1 مقدمه
یکی از مهمترین چالشهای دنیای تجارت مدرن این است که محصول دقیقاً مطابق با خواسته مشتری و در مکان و در زمان مناسب و با هزینه معقول تولید شود. یکی از راهکارها برای مقابله با این چالش، به تأخیر انداختن تولید در سطح خاصی که محصولات از هم متمایز و تقاضا شناخته میشود، است. این استراتژی به استراتژی تعویق انداختن i شناخته میشود و به معنی به تأخیر انداختن تا حد امکان هرگونه عملیات و یا تنظیمات نهایی محصول تا زمان رسیدن تقاضای مشتریان میباشد. اعمال این استراتژی موجب کاهش موجودی و هزینه تدارکات میشود. در بسیاری از صنایع با توجه به فرایند تولید محصول، استفاده از گونههای مختلف تعویق میتواند علاوه بر کاهش چشمگیر هزینهها رضایت بیشتر مشتریان را جلب نماید.
در سالهای اخیر، با توجه به رشد جمعیت جهانی و نگرانیهای مربوط به آن فشارهای فزایندهای بر بنگاههای اقتصادی به منظور توجه به پیامدهای زیستمحیطی و اجتماعی محصولات و فرایندهایشان وارد شده است. با توجه به اینکه امروزه توسعهی پایدار هر کشور منوط به حفظ و استفاده ی بهینه از منابع محدود و غیر قابل جایگزین در آن کشور است، اقدامات گوناگونی برای مواجهه با این مسئله توسط دولت انجام گرفته است. همچنین مسئولیت اجتماعی شرکتها، به یک موضوع تحقیقاتی جذاب با ارزش عملی قابل توجهی تبدیل شده است.
امروزه ضرورت و اهمیت مسئولیت اجتماعی شرکتها باعث میشود مدیران و برنامهریزان به برجسته کردن عناصر مسئولیت اجتماعی در مأموریتها، ارزشها و استراتژیهای شرکت بپردازند. مسئولیت اجتماعی به عنوان تأثیر فعالیتهای شرکت در گروههای مختلف اجتماعی - و یا ذینفعان - از جمله حفاظت از محیطزیست، حقوق بشر، ایمنی محل کار، شرایط مناسب برای کارکنان و غیره تعبیر شده است. از آنجا که مسئولیت اجتماعی شرکتها به ادغام جنبههای اجتماعی و اقتصادی برای ایجاد ارزش بیشتر برای کل جامعه میپردازد، نقش مهمی در توسعه پایدار کشورها ایفا میکند .[1]
قبل از پرداختن به مدل ریاضی توسعه داده شده به ارائه شرح مختصری از ادبیات در این حوزه پرداخته شده است. پیشوایی و همکاران در سال 2014، یک مدل برنامهریزی امکانی چندهدفه فازی برای طراحی یک شبکه زنجیره تأمین پزشکی پایدار تحت عدم قطعیت با توجه به اهداف اقتصادی، زیستمحیطی و اجتماعی پیشنهاد کردهاند. به منظور برآورد اثرات زیستمحیطی و اجتماعی مرتبط روش ارزیابی چرخه عمر را در مدل خود گنجاندهاند و با استفاده از یک مطالعه موردی صنعتی پزشکی به ارائه اهمیت مدل ارائه شده پرداختند .[2]
ژانگ i i و همکاران در سال 2014، یک چهارچوب بهینه سازی چندهدفه برای زنجیره تأمین پایدار ارائه کردند. اهداف مسئله شامل هزینه کل، انتشار گازهای گلخانهای و زمان تحویل میباشند. آن ها مدل پیشنهادی خود را در یک مطالعه موردی در صنعت شیمی مورد بررسی قرار دادند .[3] بوکروب i i i و همکاران در سال 2015 به معرفی یک برنامهریزی ریاضی چندهدفه، با در نظر گرفتن سه بعد اقتصادی، زیستمحیطی و اجتماعی پرداخته و جهت اعتبارسنجی مدل خود از اطلاعات صنعت چوب کانادا استفاده نمودند .[4] بایرام زاده و همکاران در سال 2015 در مقالهای به معرفی یک مدل چندهدفه برنامهریزی خطی صحیح مختلط پرداختند.
با توجه به چارچوب بهینهسازی زنجیره تأمین پایدار مدل ارائه شده قادر به اتخاذ تصمیمات راهبردی، از جمله یافتن منابع زیستی و تخصیص، مکانیابی، سطوح ظرفیت و انواع فنآوری از امکانات زیست پالایش و همچنین تصمیمات تاکتیکی، از جمله سطح موجودی، مقدار تولید و حملونقل در میان شبکه است .[5] با توجه به توضیحات ارائه شده و مرور مقالات در این حوزه، بررسی همزمان دو مفهوم استراتژی تعویق و پایداری برای نزدیک نمودن مدلسازی به دنیای واقعی، امری ضروری به نظر میرسد.
هدف از انجام این تحقیق، ارائه رویکردی جهت برنامهریزی تولید و توزیع در شبکه زنجیره تأمین است بهطوریکه الزامات پایداری زنجیره تأمین را نیز در نظر بگیرد. در این پژوهش سعی شده ضمن استفاده از استراتژی تعویق به عنوان یک استراتژی مناسب در شرایط رقابتی امروز، جهت رسیدن به یک برنامهریزی تولید و توزیع مناسب، هزینههای کل زنجیره کاهش یافته و حداقل اثرات زیستمحیطی را بر محیط پیرامون خود داشته و منافع اجتماعی حاصله حداکثر شود. برای مطالعه موردی نیز زنجیره تأمین دارو انتخاب شده است زیرا در مقالاتی بیان شده که استفاده از انواع استراتژیهای تعویق ممکن است موجب کاهش هزینههای این زنجیره شود. بدین جهت انتخاب زنجیره تأمین دارو جهت بررسی عملکرد مدل پیشنهادی گزینه بسیار مناسبی میباشد که در تحقیقات گذشته مدنظر قرار نگرفته است.
-2 مدل ریاضی
زنجیره تأمین مدنظر شامل تأمینکننده - کارخانه اولیه - ، تولیدکننده - کارخانه ثانویه - ، مرکز توزیع مرکزی و مرکز توزیع ناحیهای میباشد که جریان محصولات را در یک شبکه لجستیک مستقیم در نظر میگیرد. لازم به ذکر میباشد که تصمیمات مکانیابی از قبل اتخاذ شده است. مواد اولیه از تأمینکننده به مراکز تولید انتقال مییابند و سپس فرایند تولید در آن مرکز صورت خواهد یافت.
محصولات یا به صورت مستقیم به مرکز توزیع ناحیهای جهت رسیدن به دست مشتری نهایی فرستاده میشوند یا ابتدا به مراکز توزیع مرکزی و پس از آن به مرکز توزیع ناحیهای ارسال میگردند. در این مسئله مراکز توزیع مرکزی قابلیت انجام عملیات نهایی تولید را دارند. ظرفیت تولید هر واحد تولیدی محدود و معین و ظرفیت بستهبندی مراکز توزیع مرکزی نیز محدود میباشد.
جهت روشن شدن فرایند تولید و نحوه اعمال تعویق در مسئله، شکل - 1 - ارائه شده است. همانطور که مشاهده میشود، پس از تولید محصول مشترک - محصول فاقد بستهبندی - بخشی از آن بلافاصله جهت ارسال به مراکز توزیع ناحیه ای و یا نگهداری به شکل محصول نهایی - محصول با بستهبندی خاص - بستهبندی میگردد. علاوه بر این، بخشی از محصول مشترک به تعویق میافتد که قسمتی از آن با عنوان ظرفیت تعویق در همان واحد تولیدی نگهداری میشود و قسمتی دیگر به مراکز توزیع مرکزی جهت اتمام فرایند تولید ارسال میگردد.
در نتیجه، برنامهریزی تولید و توزیع در این مسئله به دنبال تعیین میزان تولید محصول مشترک - بستهبندی نشده - ، میزان محصول بستهبندی شده به صورت مستقیم - محصول مشترک پس از تولید بلافاصله بستهبندی شود - و غیرمستقیم - از ظرفیت تعویق استفاده شود - در کارخانه و میزان محصول بستهبندیشده در مراکز توزیع مرکزی میباشد.
