بخشی از مقاله
-1 مقدمه
دفاع غیر عامل در واقع مجموعه تمهیدات، اقدامات و طرحهایی است که با استفاده از ابزار، شرایط و حتیالمقدور بدون نیاز به نیروی انسانی به صورت خود اتکا صورت گیرد؛ چنین اقداماتی از یک سو، توان دفاعی مجموعه را در زمان بحران افزایش داده و از سوی دیگر، پیامدهای بحران را کاهش، و امکان بازسازی مناطق آسیب دیده را با کمترین هزینه فراهم میسازد. در حقیقت طرحهای پدافند غیر عامل قبل از انجام مراحل تهاجم و در زمان صلح تهیه و اجرا می گردند با توجه به فرصتی که در زمان صلح جهت تهیه چنین طرحهایی فراهم میگردد ضرورت دارد، این قبیل تمهیدات در متن طراحیها لحاظ گردند.
بکار گیری تمهیدات و ملاحظات پدافند غیرعامل علاوه بر کاهش شدید هزینهها، کارایی دفاعی طرحها، اهداف و پروژهها را در زمان تهاجم دشمن افزایش خواهد داد. - کامران، - 6 :1390 از این رو شناخت علوم ذیربط نظامی و کاربرد آنها در طراحی شهری با دید دفاع غیرعامل ضروری است. مطالعات پژوهشی در خصوص کشورهایی که جنگ و خسارات و تلفات کلان را تجربه نمودهاند نیز، نشانگر آن است که در بازسازی و برنامه ریزیهای راهبردی کشور خود ملاحظات دفاعی و امنیتی ویژهای را اعمال نمودهاند به گونهای که اقدامات پدافند غیرعامل را در اکثر زیرساختها و حوزههای مختلف صنعتی، اقتصاد ارتباطی، مواصلاتی، نظامی، جمعیتی و شهری و ... خود لحاظ نمودهاند که پس از دهها سال کماکان پاسخگوی تهدیدات روز میباشد.
شهرها از دیر باز به عنوان سکونتگاه و محل آسایش بشر شناخته شدهاند که این آسایش هر از چندی مورد هجمه، قرار میگرفته است. لذا همواره در طول تاریخ به منظور دور ماندن شهرها از گزند حملات، تدابیری اندیشیده شده که نمود آن را در دیوارهای دفاعی پیرامون شهرها و دالانهای زیرزمینی فرار، می باشد.امروزه با پیچیده شدن تهدیدات و پیشرفت خیره کننده ی تکنولوژی و تسلیحات، شکل دفاع تغییر کرده و کار برنامه ریزان و طراحان شهری را دشوار نموده است - فرزام شاد، و همکاران،. - 11 : 1391 یک طراحی شهری خوب میتواند گام مؤثری در ایجاد امنیت و آسایش در مجموعههای زیستی داشته باشد. این اقدام شامل طیف وسیعی از روشها و تمهیدات طراحانه و برنامه ریزانه است که متناسب با ماهیت مسئله پیش رو قابل تبیین است.
-2 تعاریف و مفاهیم
-2-1 پدافند غیر عامل:
از نظر واژه شناسی، واژه »پدافند« از دو جزء »پد« و »آفند« تشکیل شده است. در فرهنگ و ادب فارسی »پاد« یا »پد« پیشوندی است که به معانی »ضد، متضاد، پی و دنبال« بوده و هر گاه قبل از واژهای قرار گیرد معنای آن را معکوس مینماید.واژه »آفند« نیز به مفهوم »جنگ، جدال، پیکار و دشمنی« است. - دهخدا، . - 9 :1351 از نظر کارکردی به مجموعه اقداماتی اطلاق میگردد که مستلزم بکارگیری جنگ افراز نبوده و با اجرای آن میتوان از وارد شدن خسارات مالی به تجهیزات و تاسیسات حیاتی و حساس نظامی و غیر نظامی و تلفات انسانی جلوگیری نموده و یا میزان این خسارات و تلفات را به حداقل ممکن کاهش داد. - میرعمادی،. - 4
-2-2 بافت و فرم شهری بافت هر شهر یا همان شکل، اندازه و چگونگی ترکیب کوچک ترین اجزای تشکیل دهنده شهر نیز در میزان مقاومت شهر در برابر تهدیدات و بلایا مؤثر خواهد بود. بعنوان مثال بافت منظم و نامنظم بسته به نوع تهدید، از آسیب پذیری متفاوتی برخوردارند. به هر حال واکنش هر نوع بافت شهری در هنگام وقوع حوادث مختلف شهری در قابلیت های گریز و پناه گیری ساکنان، در امکانات امدادرسانی، در چگونگی پاکسازی وحتی اسکان موقت، دخالت مستقیم دارد. فرم شهر نیز آسیب پذیری در مقابل تهدیدات متفاوت است .
فرم های باز در مقابل تهدیدات نظامی دارای آسیب پذیری کمتری هستند و قابلیت تغییر آنها به منظور فریب دشمن نیز بیشتر است؛ در حالی که فرم های متراکم ضمن عدم انعطاف پذیری، آسیب پذیری بالایی در برابر تهدیدات نظامی دارند و در آن ها امکان تخلیه سریع اماکن و خروج از شهر وجود ندارد. از سویی فضاهای باز امکان اسکان موقت و جمع آوری کمک های بعدی را فراهم می آورد - میرعمادی،. - 5 :1390
-2-3کاربری اراضی شهری برنامه ریزی بهینه کاربری زمین های شهری نقش مهمی در کاهش آسیب پذیری در برابر حوادث مختلف بویژه تهدیدات نظامی دارد. رعایت تناسب و سازگاری همجواری ها وعدم وجود کاربری های خطرساز در مناطق مختلف شهری موجب کاهش اثرات تهدیدات مذکور می شود.
-2-4 تعریف طراحی شهری طراحی بخشی از هنر سازمان دادن فضای کالبدی است که با رشتههای مختلف علمی و هنری مانند برنامه ریزی شهری، معماری و منظر سازی، مهندسی فنی، مهندسی ترافیک و حمل و نقل روا نشناسی، جامعه شناسی و اقتصاد سر و کار دارد و در عین حال با سیاست و فرهنگ نیز ارتباط پیدا میکند طراحی شهری فعالیت جدیدی نیست.
گستردگی فعالیت طراحی شهری نشان میدهد که این فعالیت مانند یک طرح معماری یا طراحی یک پارک نیست که با طرح مشخصی شروع شود یا پایان پذیرد. یک کار معماریمعمولاً در جایی شروع میشود و خاتمه مییابد، ولی یک میدان به عنوان عنصری از سازمان فضایی شهر در طول تاریخ تکوین مییابد، دگرگون میشود، تغییر میکند و یا مدام عوض میشود. چنین فضایی میتواند از عهد باستان شروع شود، وسطی را پشت سر گذارد، رنسانس را ببیند و امروز هم بتواند در آن فعالیت و زندگی کند.دشواری پیش بینی آینده ایجاب میکند که طراحی شهری انعطاف پذیر باشد، بتواند خود را با حرکات ، نوسانات و تصمیم گیریها تطبیق دهد، اصلاح شود و به قولی مدارا کند.
