بخشی از مقاله
چکیده
امروزه با روند افزایش جمعیت و رشد شهرنشینی مشکلات زیستی، اقتصادي، اجتماعی افزایش پیدا کرده است که موجب کاهش کیفیت زندگی، کاهش منابع طبیعی، افزایش آلودگی هاي هوا شده است. با توسعه زندگی ماشینی نقش فضاي سبز بسیار کمرنگ شده است. فضاي سبز در شهرعلاوه بر اغناي نیاز فطري بشرداراي اثرات زیست محیطی، استاتیک و زیبایی شناسی، فرهنگی، اقتصادي و اجتماعی می با ش د که وجود آن را اجتناب ناپذیرکرده است .
کمبود آب و م نابع آبی از مهمترین محدودیت هاي توسسعه فضضاي سسبز بشمارمی رود. در بسیاري از مناطق خشک جهت تامین آب آبیاري ف ضاي سبز از روش هاي جدید ا ستح صال آب همچون منابع آبی نامتعارف استفاده می شود. با توجه به اینکه کشور ایران داراي اقلیم گرم و خشک است و میزان بارش هاي جوي بسیارکم و پراکنده میباشد تامین آب آبیاري فضاي سبز ازمنابع آبی نامتعارف ضرورت پیدا می کند.
از میان این منابع، بارش باران منبعی با ارزش بشمار می رود. سیستم هاي استحصال آب باران فناوري ساده دارند و در ابعاد کوچک و در محیط هاي شهري قابل اجرا می باشند. به همین دلیل ازاین روش بدون محدودیت مکانی می توان ا ستفاده نمود. بخ شی از باران را که به رواناب در سطح شهر تبدیل می شود قبل از تبدیل به سیلاب و ترکیب با آلاینده ها و ایجاد خسارت ، می توان با بکارگیري روش هاي نوین مدیریت رواناب در سطوح شهري، جمع آوري، هدایت و ذخیره نمود و در ف صول گرم و کم آب جهت آبیاري ف ضاي سبز ا ستفاده نمود.
هدف از این پژوهش تلاش براي بهبود وضعیت و حفظ منظر سبزشهري و بالا بردن کمیت و کیفیت آن با کاربست روش هاي نوین مدیریت رواناب هاي شهري واستفاده از آب هاي نامتعارف همچون بارش هاي جوي در سطح بلوار استقلال از منطقه یک شهر کرج است. بلوار استقلال در شمال شرق شهر کرج و بین دو میدان بهارستان و استقلال واقع شده است. طول بلوار 600 متر و داراي رفیوژ میانی و سطوح سبز با تنوعی از پوشش گیاهی درخت و درختچه و چمن می باشد. آب آبیاري این بلوار از چاه و به روش آبیاري قطره اي و نشتی صورت می گیرد.
در فاز اول، آمار و اطلاعات بر اساس بررسی منابع کتابخانه اي، بررسی نمونه هاي داخلی و خارجی ،کنترل میدانی، نقشه هاي پایه، داده هاي هوا شنا سی وآنالیز داده ها جمع آوري شد. سپس میزان رواناب ها از سطوح معابر و ف ضاي سبز با ا ستفاده از آب ثقلی و هدایت این رواناب ها با ا ستفاده از لوله ها و کانال هاي زهک شی به مخزن ذخیره رواناب بد ست آمده ا ست. درفاز دوم آبر سانی و بالا بردن کیفیت رواناب و تغذیه گیاهان و برآوردن نیاز آبی و تغذیه آن ها صورت گرفته است. بنابراین با استحصال باران می توان از وابستگی به سایر منابع آبی همچون آب هاي زیرزمینی صرف نظر و منظر سبز باطراوت و پایدار را ایجاد کرد.
مقدمه
با توجه به شرایط موجود در شهرها و م شکلات و مع ضلات آن ها و همچنین اثرات مثبت ف ضاي سبز، حفظ و تو سعه آن لازم و ضروري است . خیابان ها و معابر بخش مهمی از ساختارشهري به شمار می روند. بنابراین طراحی منظر سبز معابر شهري نیز از اهمیت بالایی از نظر زیبایی شناختی و زیست محیطی برخورداراست. با گسترش زندگی ماشینی نقش فضاي سبز در زندگی شهري کم رنگ شده و فضاهاي سبز جاي خود را به ساختمان ها و برج ها و خیابان ها داده اند - حریري، . - 1384 خیابان ها و معابر، شریان هاي حیات شهري هستند و فضاي سبز نیز نقش ریه و دستگاه تنفسی را براي شهر ایفا می کند.
امروزه مفهوم شهرها بدون وجود فضاي سبز موثر در اشکال گوناگون آن دیگر قابل تصور نیست. پیامد هاي توسعه شهري و پیچیدگی ها و معضلات زیست محیطی آنها موجودیت فضاي سبز و گسترش آن را اجتناب ناپذیر کرده است . کاربرد فضاي سبز در شهرعلاوه بر اغناي نیاز فطري بشر شامل اثرات زیست محیطی، استاتیک و زیبایی شناسی، فرهنگی، اقتصادي و اجتماعی می باشد.
مهمترین اثر فضاي سبز کارکرد زیست محیطی آن است که شهر را به عنوان محیط زیست جامعه انسانی معنی دار کرده است و با مقابله با اثرات سوء گسترش صنعت و بالایردن سطح زیبایی از سوي دیگر سبب افزایش کیفیت زیستی شهر ها شده است - مجنونیان، . - 1374 فضاي سبز در شکل گیري هرگونه سیستم تفرجگاهی موثر بوده و عامل موثري در گذران اوقات فراغت مردم به شمار می رود. فضاي سبز موثر با رنگ سبز با تغییرات فصلی آن، داراي اثرات روانی بسیارموثري است.
از نظر اقت صادي کا شت صحیح درختان می تواند بر روي م صرف انرژي در ساختمان ها تاثیر قابل ملاحظه اي دا شته با شد. اثر تعدیلی درختان و فضاي سبز روي دماي شهرها سبب می شود که مصرف انرژي لازم براي تبرید و انتشارگازهاي گلخانه اي متصاعد شده از واحد هاي مولد انرژي کاهش میابد. کاهش دما در شهر ها در اثر تعریق و سایه نه تنها سبب صرفه جویی در انرژي بلکه سبب صرفه جویی در مصرف آب نیز می شود - مجنونیان، . - 1374
فضاهاي سبز به دو دسته ي پهنه اي و خطی تقسیم می شوند. فضاي سبز خطی در برگیرنده فضاهاي سبز معابر وکمربندهاي سبز هستند و نقش بسیار مهمی را در کنترل مسائل زیست محیطی و کالبدي شهر بر عهده دارند - حامدي و همکاران، . - 1389 فضاي سبز معابر شهري ضمن داشتن کارکرد زیبایی شناسانه، کاهش آلودگی هاي فیزیکی، تعدیل دما، افزایش رطوبت نسسبی، تلطیف هوا، جذب گرد و غبار،کاهش آلودگی صصوتی - به ویژه در شکل چیره درختی - و کنترل تشعشعات خورشید از بازتاب نورهاي مزاحم و خیره کننده مخصوص در معابر شهري می شود - مجنونیان، . - 1374
جهت توسعه فضاي سبز شهري همواره با چالش هایی روبه رو هستیم که طراحی ما را تحت تاثیر قرار می دهد. در شرایط حاضر و سال هاي آتی مساله آب یکی از مهمترین چالش ها بشمار می رود. در مناطق خشک همچون ایران علاوه برمیزان بارندگی کم، عواملی چون سسوء مدیریت درمنابع آبی، فرهنگ نادرست مصرف آب، عدم استفاده از تکنولوژي هاي جدید در پدید آمدن این بحران دخیل هستند بارندگی هاي بسیار اندك و رو به کاهش در سالیان متمادي، مصرف بیش از حد منابع سطحی و دست اندازي فراتر از تصور به منابع زیر زمینی آب، م شکل را حادتر نموده ا ست.
کمبود آب و نادر بودن آن بویژه در مناطق خ شک و نیمه خ شک که گ ستردگی چنین مناطقی در ایران بیش از % 90 ا ست، ایجاب می کند که از کلیه توان هاي طبیعی از جمله منابع آب غیر متعارف براي تامین بخ شی از م صارف ف ضاي سبز شهري استفاده حداکثري شود. امروزه موضوع استحصال آب باران که به عنوان منبع آب هاي غیر متعارف شناخته شده است در کلیه نقاط خشک دنیا مورد توجه واقع شده و تلاش بسیار و سرمایه گذاري هاي هنگفتی از طرف مجامع بین المللی و دولت هاي محلی براي توسعه آن به عنوان راه حل مقابله با خشکی و خشکسالی در حال انجام است.
از آنجا که بارندگی ولو به مقدار کم تقریبا در همه جا اتفاق می افتد، قبل از اینکه به سیلاب تبدیل شود و یادر مسیر جریان خود دچارآلودگی گردد، به کمک روش هاي استحصال آب می تواند جمع آوري و مورد ا ستفاده قرار گیرد. برخلاف سی ستم هاي متمرکز و بزرگ که نیاز به سرمایه گذاري تکنولوژي پی شرفته دارد، سیستم هاي استحصال آب فناوري ساده دارند و در ابعاد کوچک قابل اجرامی باشند. به همین دلیل ازاین روش بدون محدودیت مکانی می توان استفاده نمود.
با توجه به مطالب مطرح شده مسئله اساسی این تحقیق یافتن پاسخ این سوال است که آیا می توان از آب هاي غیرمتعارف همچون ریزش هاي جوي در مناطق شهري براي طراحی مناظر سبز معابراستفاده نمود؟ درصورت امکان پذیري استفاده از آب هاي غیرمتعارف، براي مسئله مطرح شده سوالات زیر مطرح می شود: مقدار آب قابل دسترس از نزولات جوي و آب هاي زیر سطحی چقدر است؟
ازکدامیک ازتکنیک ها یا روش هاي آبخیزداري شهري می توان در بهینه سازي مصرف آب در طراحی منظر معابر استفاده نمود؟ مناسبترین گونه ها و نیاز آبی آنها در تطبیق با مقدار آب در دسترس براي طراحی منظرکدامند؟ ایران را می توان جزء نخستین تمدن هاي آبی در جهان به شمار آورد. ایرانیان بیش از شش هزار سال پیش کشاورزي آبی را ابداع و در پی روش هاي نوین آبیاري براي افزایش محصولات خود بودند.
در مناطق خشک همانند سطح عظیمی از کشورکه انسان همیشه با کمبود آب مواجه بوده و هست می توان سازه هاي بومی استحصال آب جهت مقابله با کم آبی را مشاهده کرد. در این مناطق امکان افزایش آب قابل استفاده بسیار محدود است. از این رو براي مبارزه با کمبود آن، باید با مدیریتی صحیح، بیش تر به حفاظت و بهرهبرداري صحیح و همچنین صرفه جویی در م صرف آب توجه دا شت.
جمع آوري آب باران و ا ستفاده از آن - با حفر ا ستخر، ایجاد آببندان، خوشاب، آب انبار - ، مصرف مجدد آب فاضلاب ها، شیرین کردن آب شور، استفاده از روش هاي آبیاري قطره اي و کوزه اي در شرایط منا سب، ا ستفاده اندازه از آب هاي زیرزمینی با حفر قنات و چاه، تقلیل میزان تبخیر آب از سطح جوي ها، نهر ها و مخازن سطحی آب، جلوگیري از نفوذ و نشست آب به اعماق زمین، استفاده هرچه بیش تر از آب هاي شیرین زیرزمینی در لبه کویر ها و نزدیکی باتلاق هاي شور و دریا و دریاچه ها، برآورد دقیق نیاز آبی گیاهان و دادن آب به آن ها فقط به اندازه احتیاج، استفاده از گونههاي نباتی نیازمند به میزان کمتري از آب، استفاده از شبنم، استفاده از آب هاي شور قابل آبیاري و زمین ها و زراعت هاي مناسب، تغذیه و ذخیره سازي آب هاي زیرزمینی از جمله اقداماتی است که به ویژه در بهره برداري صحیح از آب هاي موجود در مناطق خشک میتواند موثر واقع شود .
- کردوانی،. - 1387 درسایر نقاط جهان نیز از روش هاي مختلفی جهت استحصال آب استفاده شده است که به نمونه هایی از آن می توان اشاره نمود. در اغلب مناطق خاورمیانه انحراف آب مسیل ها به اراضی مستعد کشاورزي جهت آبیاري این اراضی به گذشته هاي بسیار دور بر می گردد. در صحراي نقب در فل سطین ا شغالی، سی ستم هاي جمع آوري آب که آثار و بقایاي آن ها ک شف گردیده به بیش از 4 هزار سال قبل برمی گردد. کشاورزي سیلابی در آریزونا و شمال غرب نیومکزیکو حداقل از هزار سال قبل مرسوم بوده است.
سرخپوستان بومی آمریکا در صحراي کلرادو زمین هاي واقع شده در دهانه خ شکه رودها را شخم می زدند جایی که در محل خروجی جریان ها از مناطق کوهستانی واقع شده و در اصطلاح محلی آکچین نامیده می شود. تکنیک آبخیزهاي خرد جهت کشت درخت در مناطق جنوبی تونس استفاده می شده است. در سیستم هاي دیگري به نام خدین در هندوستان جریان سیلاب در پشت پشته هاي خاکی ذخیره می گردد و پس از نفوذ درخاك و تامین رطوبت خاك این محدوده مورد کشت قرار می گیرند - دستورانی، . - 1387
در مناطق وسیعی از کشور مراکش هنوز هم انواع روش هاي استحصال آب استفاده می شود. در کشور تونس این روش ها با ا ستفاده از سطوح شیبدار و دیواره ها، سابقه اي دیرینه دارد و در ا صطلاح محلی تحت عناوینی همچون Maskat، Jessour، Mgoud نامگذاري می شوند. نواحی ساحلی شمال غرب مصر و مناطق دشتی شمالی نیز سابقه دیرینه اي در استفاده از آب انبارها و ساختن بسترهایی به منظور جمع آوري رواناب داشته اند - چکشی، . - 1391
پروژهها و تحقیقات مختلفی به منظور استحصال آب و روشهاي مختلف آن، ذخیره و نگهداري و مدیریت و کاربرد صحیح این منابع آبی در ایران و جهان صورت گرفته است که در ذیل به برخی از آن ها اشاره شده است. محمدلو و همکاران در مقاله خود با عنوان مطالعه کمی و کیفی میزان آب استحصالی از سطوح پشت بام در سال 1386 به مطالعه کمی و کیفی میزان آب استحصالی از سطوح پشت بام در منطقه پنج تهران پرداختند.
در نتیجه با جمع آوري و ذخیره این آب، میزان آب مورد نیاز گیاهان فضاي سبز را براورد نمودند. محققین از آمار بارندگی 10 ساله ایستگاه سینوپتیک مهرآباد استفاده کردند. میزان حجم آب استحصالی در دوره آماري به صورت سالانه و ماهانه محاسبه شد. به منظور بررسی کیفی آب استحصال شده در چند نوبت نمونه باران از برخی از سطوح به صورت تصادفی جمعآوري و در آزمایشگاه آب و فاضلاب غلظت پارامترهاي شیمیایی آن ها همچون شوري، کدورت، TDS، EC اندازه گیري شد .
جهت بدست آوردن حجم آب استحصالی از رابطه V=AH ،v حجم - مترمکعب - ، Aم ساحت - مترمربع - ، H ارتفاع بارندگی - متر - ا ستفاده کردند. میانگین بارندگی 10 ساله در این منطقه 245/5 میلی متر بوده ا ست. بیشترین سطح مربوط به منازل ویلایی به میزان 7464000 مترمربع و کمترین مقدار مربوط به پارك ها به میزان 71675 مترمربع میباشد. با توجه به ثابت بودن سطح، بیشترین حجم آب جمعآوري شده به میزان 16/6 میلیون مترمکعب در دوره آماري دهساله مربوط به سطوح آپارتمانی است.
