بخشی از مقاله
چکیده
در این مقاله یک سیستم مفسر-توصیهگر خودکار برای دادههای پایش کاهش وزن ارائه شده است. هدف از طراحی این سیستم تولید یک گزارش متنی قابل درک از عملکرد بیمار طی دوره درمان است تا در کوتاهترین زمان ممکن پزشک نسبت به وضعیت بیمار آگاه شده و تصمیمات صحیحتری در رابطه با برنامه درمانی فعلی اخذ نماید. طراحی مدل شامل سه فاز است: تعیین آیتمهای اطلاعاتی خروجی، تفسیر دادهها براساس قوانین استخراج شده از منابع، و بازنمایی دانش تولید شده در قالب گزارش متنی هم برای پزشک و هم بیمار. پیادهسازی مدل در محیط برنامهنویسی ویژوال استودیو داتنت و با پایگاه داده اکسس انجام شده است.
گزارش خروجی بدست آمده توسط 5 نفر از متخصصین حوزه تغذیه و کاهش وزن مورد ارزیابی قرار گرفت. ارزیابی سیستم با رویکرد کیفی و طی مصاحبهای نیمهساختیافته با هدف سنجش کیفیت گزارش تولید شده در سه حیطهی صحت علمی گزارش، کاربردی بودن آن، و کفایت اطلاعات ارائه شده در گزارش، انجام شد که در کل متخصصین ارزیاب، استفاده از گزارش تفسیری پایش وزن تولید شده توسط سیستم را کمککننده و مفید دانستند.
.1 مقدمه
سازمان بهداشت جهانی، چاقی را یک بیماری مزمن قابل پیشگیری تعریف کرده است.[1] یکی از نیازمندیهای اصلی در پروسه درمان یا کنترل بیماریهای مزمن، پیگیری پیوسته و منظم برنامههای درمانی توصیه شده است.[2] پیروی - Compliance - یا تبعیت - Adherence - ، توصیفی از رفتار بیمار است که میزان پایبندی وی به انجام دستورالعملهای درمانی را مشخص میکند.
هدف نهایی هر برنامه درمانی رسیدن به پیامدهای مورد انتظار در بهبود یا رفع مشکل بیمار است.[4] تبعیت ضعیف بیمار از برنامه درمانی، خصوصا در بیماریها یا مشکلات مزمن، مانند چاقی، که نیازمند درمان طولانی مدت هستند، موجب اتلاف منابع، بروز بیماریهای قابل پیشگیری، و مرگ و میر میشود؛ و در مقابل بهبود تبعیت میتواند پیامدهای سلامت بهتر و هزینه مراقبت کمتر را در پی داشته باشد.
عوامل مختلفی بر پیروی بیمار از برنامه درمانی تاثیرگذار است که از آن جمله میتوان به ارتباط پزشک و بیمار، دانش و نگرش بیمار نسبت به بیماری، و خصوصیات فردی وی اشاره کرد.
به منظور سنجش و ارزیابی میزان تبعیت فرد از برنامه درمانی، فعالیتهای وی در طول دوره درمان مورد پایش قرار میگیرد. پایش در پزشکی به زیرنظرگرفتن و ثبت شرایط و علایم بیمار در یک مدت زمان نسبتا طولانی گفته میشود.[6] یکی از اهداف پایش دادهها، ارزیابی کارایی روش درمانی فعلی است، برای مثال، در بیماران دیابتی براساس اطلاعات بدست آمده از پایش سطح گلوکز خون، وزن، زمان صرف غذا و فاکتورهای دیگر میتوان در مورد نوع و دوز داروها تصمیمگیری کرد.
حجم زیاد دادههای جمعآوری شده در طول مدت پایش از یک طرف و زمان محدود پزشک از طرف دیگر ازشپرد و تحلیلِ دستیِ این داده-ها را مشکل و در مواردی غیرممکن میکند. یک راهحل برای رفع این مشکل، خودکارسازی فرایند تحلیل برروی دادهها است که با اتصال دادههای پایش به دانش خاص حوزه، امکان تفسیر و استخراج مفاهیم و معانی میسر میشود .[7] تفسیر وضعیت پایش تبعیت بیمار از برنامه درمانی، براساس قواعد اندازهگیری، محدودیتهای زمانی و اهداف تعیین شده صورت میپذیرد.
نتایج مطالعات انجام شده در سالهای اخیر، عملکرد موثر مداخلات تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات - ICT - را در آگاه-سازی افراد و کمک به مدیریت بهتر برنامه کاهش وزن نشان میدهد.[9] مقاله مروری [10] که تاثیر مداخلات کمکBفن-آوری در کاهش وزن را مورد بررسی قرار داده است، کاهش وزن 5,8 درصد بیشتر را در استفادهکنندگان از یکی از انواع مداخلات مبتنی بر تکنولوژی نسبت به گروه کنترل نشان می-دهد.
برنامههای کاربردی در زمینه کاهش وزن را میتوان برمبنای بستر ارائه، به دو دستهی مبتنی بر موبایل و مبتنی بر اینترنت تقسیم کرد. براساس نتایج بدست آمده از مقاله مروری [11] 81 درصد از برنامههای مبتنی بر موبایل با هدف تغییر رفتار و سبک زندگی، افراد را به ثبت منظم رژیم غذایی و فعالیت فیزیکی روزانه تشویق میکنند. بعضی از این برنامهها دارای امکاناتی برای پایش خودکار فعالیتهای فیزیکی هستند که عملکرد فرد را بصورت لحظهای به وی یادآوری میکند.
مقاله مروری [12] به بررسی تاثیر مداخلات مبتنی بر وب سایت در کاهش یا تثبیت وزن پرداخته است. نتایج این مطالعه نشان میدهد که این مداخلات علاوه بر کمک به خود پایشگری، از بستر اینترنت برای ایجاد گروههای درمانی با هدف مقایسه و تبادل نظر بین افراد بهره میگیرند که با افزایش انگیزه و ایجاد حس رقابت، بهبود در نتایج کاهش وزن را در پیداشته است. علیرغم تاثیرات مثبت اشاره شده برای مداخلات مبتنی بر تکنولوژی، اکثر این مداخلات با رویکرد مشتری محور طراحی شدهاند و نقش پزشک در آنها دیده نشده است.
مطالعه انجام شده توسط ویلند و همکاران در سال 2012 نشان داد بهرغم بهبودهای قابل توجهای که استفاده از این برنامهها در خود-پایشگری روند کاهش وزن بهدنبال داشته است، اما در مقایسه با مراجعه حضوری به متخصص، کارایی کمتری دارند.[13] لوین نیز در مقاله مروری [10] اظهار داشت که تکنولوژی نمیتواند جایگزین تعاملات انسانی شود، بلکه بکارگیری آن بهعنوان مکمل و تسهیلگر در کنار فرد متخصص نتایج بهتری را در مقایسه با برنامههای تمام خودکار در پی دارد
همانطور که اشاره شد ارتباط و تعامل سازنده بین پزشک و بیمار یکی از فاکتورهای موثر بر تبعیت مطلوب بیمار از برنامه درمانی است.[3] به همین روی و بهمنظور بهرهمندی هرچه بیشتر از مزایای ملاقات حضوری با متخصص، در این مطالعه بهدنبال ارائه راهحلی برای رفع پارهای محدودیتها مانند مدت زمان کوتاه ویزیت، خستگی و فراموشی پزشک هستیم.
محققین در این پژوهش مدلی را پیشنهاد مینمایند که از دو جنبه، با مدلهای ارائه شدهی پیشین متفاوت است. اول اینکه این مدل، عملکرد فرد را در هر مرحله از دورهی درمان براساس قواعد و توصیههای بدست آمده از گایدلاینها و همچنین دانش و تجربیات کسب شده از افراد خبره، تحلیل و تفسیر میکند. درحالیکه برنامههای موجود اغلب به نمایش نمودار تغییرات وزن اکتفا کرده و تفسیر آن را بهعهده خود فرد میگذارند. همانطور که پیشتر نیز اشاره شد، یکی از نکات مهم در رابطه با بکارگیری سیستمهای کمکیار در حوزه پزشکی آن است که این برنامهها هیچگاه جایگزین پزشک نخواهند بود.
پویرییر در مقاله [16] به بررسی صدمات و مشکلات ناشی از کاهش وزن ناگهانی و غیراصولی، که پیامد خوددرمانی ناآگاهانه افراد بوده، پرداخته است. بر همین اساس دومین ویژگی مهم مدل پیشنهاد شده در این مقاله طراحی آن با هر دو رویکرد پزشک محور و بیمار محور میباشد. از آنجا که کاهش وزن یک امر تدریجی و طولانی مدت است و هر نوبت مراجعه بیمار با ثبت اندازهگیریهای متعددی همراه است، پس از مدتی حجم داده-های پایش، افزایش یافته و تحلیل آن زمان و تلاش زیادی را طلب میکند. یک راهحل موثر برای غلبه بر این مشکل، تفسیر و خلاصهسازی خودکار دادهها و استخراج اطلاعات مهم و ارائه آن به پزشک میباشد.
هدف از این پژوهش تولید یک گزارش متنی قابل درک و ارائه یک تصویر کلی از عملکرد فرد طی مدت زمان درمان است تا ضمن صرفه جویی در وقت پزشک، وی نسبت به عملکرد بیمار آگاه شده و بتواند تصمیمات صحیحتری در رابطه با ادامهی فرایند درمان اخذ نماید. براین نکته تاکید میکنیم که در این مدل، اخذ تصمیم کاملا به عهده پزشک گذاشته میشود و خلاصهی ارائه شده تنها به فرایند تصمیمگیری سهولت، دقت و سرعت بیشتری میبخشد.
گزارش تولید شده توسط سیستم عملکرد فرد را از چهار جنبه مورد بررسی قرار میدهد: ارزیابی وضعیت فعلی فرد در مقایسه با حالت موردانتظار - Expected Status - ، ارزیابی عملکرد فرد در طول مدت درمان، مانند پیشرفتهای حاصل شده در کاهش وزن و میزان پیروی از برنامه زمانبندی - Compliance - ، تخمین زمان تقریبی رسیدن به وزن مورد انتظار با ادامه روند فعلی - Prediction - ، و ارائه اطلاعات مفیدی در رابطه با تاثیرات کاهش وزن بر وضعیت سلامت عمومی فرد
خروجی دیگر این سیستم گزارش متنی مربوط به بیمار است که شامل بازخوردهای مناسب، همراه با توصیه و پیشنهادات کمککننده برای ادامه روند درمان است که پس از تایید پزشک به فرد ارائه میشود. هدف این مطالعه را میتوان از دو منظر پزشک و بیمار مورد بررسی قرار داد. در مورد پزشک، کمک به کسب آگاهی بهتر نسبت به وضعیت بیمار در کمترین زمان - بهعنوان هدف کلیدی - ؛ و برای بیمار، کمک در کسب خودآگاهی، و ایجاد انگیزه برای اصلاح کمبودها. پیشبینی میشود بکارگیری این سیستم بتواند موجب ارتقاء اثربخشی برنامه درمانی، و بهبود کارایی عملکرد متخصص تغذیه شود. در ادامه، روش کار توضیح داده شده، و هریک از فازها با جزئیات شرح داده شده است.
