بخشی از مقاله
چکیده
حفاظت و نگهداری از بناهای تاریخی به عنوان میراثی گرانبها، مسئولیت نسل حاضر و تعهدی است که نسبت به گذشتگان و آیندگان بر عهده داریم. مرمت و احیای این آثار باعث پیوند ما با میراث فرهنگی گذشته و آموزش مجدد از تجربههای گرانبهای آنها میشود؛ که در این میان متأسفانه به پلهای تاریخی که نماد رشد و پیشرفت تمدنهای گذشته بوده، توجه چندانی نشده است. پلهای تاریخی به دلایل مختلف از جمله قرارگیری در معرض مستقیم عوامل آسیبرسان طبیعی، همواره در معرض فرسایش و زوال هستند. از جمله این پلها، پل کشکان در استان لرستان است که با وجود شاخصههای منحصربهفرد آن تا کنون اقدام مرمتی خاصی در جهت حفاظت و استحکام آن صورت نگرفته است. در این پل، با توجه به آسیبها و تخریبهای صورت گرفته و عوامل آسیبرسان که همچنان بنا را تهدید میکنند، حفاظت و مرمت آن امری پیچیده است لذا تهیه طرح مرمت و حفاظت مناسب و جامع برای این بنا اهمیت مییابد. در این راستا در این پژوهش با روش توصیفی و هدف کاربردی و با گردآوری اطلاعات کتابخانهای و تحقیق میدانی، طرح مرمت و حفاظت از پل تاریخی کشکان ارائه میگردد.
واژه های کلیدی: مرمت، استحکام بخشی، حفاظت، پل کشکان
مقدمه
آثار تاریخی هر ملتی نشانهای از فرهنگ و تمدن آن ملت در آن زمان میباشد که لازم است آن آثار را به عنوان میراثی گرانبها حفظ نموده و به آیندگان تحویل داده شود. لذا جهت هر گونه اقدامی که بتواند به عمر بنا افزوده و حیات آن را تداوم بخشد بدون اینکه خدشهای به ارزشهای معماری و معنوی آن وارد آید، ایجاب میکند که آن عملیات در غالب قواعد و ضوابطی عملی انجام پذیرد که در هر کشوری بتوانند با توجه به فرهنگ و آداب و رسوم و سنن خود آن قواعد و ضوابط را در راه حفظ و نگهداری آثارشان بکار بندند. در این میان نقش اساسی راهها و پلهای تاریخی در مسیر تکامل تمدنهای بشری غیرقابل اغماض و چشمپوشی است.به طوری که ارتباطات از امور زیربنایی جوامع انسانی بوده و خود عاملی در توسعه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی جوامع و تمدنهای بشری بوده است.
از جمله این پلها، پل کشکان در استان لرستان است که با وجود شاخصههای منحصربهفرد آن تا کنون اقدام مرمتی خاصی در جهت حفاظت و استحکام آن صورت نگرفته است. در این پل، با توجه به آسیبها و تخریبهای صورت گرفته و عوامل آسیبرسان که همچنان بنا را تهدید میکنند، حفاظت و مرمت آن امری پیچیده است لذا تهیه طرح مرمت و حفاظت مناسب و جامع برای این بنا اهمیت مییابد. علاوه بر آن، در این اثر ویژگیهای بسیاری وجود دارد که حاوی ارزشهای ملی و تاریخی میباشد که حفظ آنها مستلزم شناخت صحیح بنا و تهیه طرح حفاظتی مناسب میباشد. در این راستا در این پژوهش پس بیان مختصری در مورد مبانی نظری طرح مرمت، به راهکارهای اجرایی و دستورالعمل مرمت بخشهای آسیبدیده پل کشکان پرداخته میشود.
مبانی نظری مرمت
حفاظت از یادگارهای تاریخی، ارزشی جهانی است که لزوم توجه و پرداختن به آن منجر به گسترش و اشاعه فرهنگ و تمدنی است که چنین آثاری را در خود پرورانده است. در منشور ونیز ماده 1 آمده است: ترکیب - یادمان تاریخی - نهتنها به یک اثر منفرد اطلاق میشود بلکه محیط پیرامون شهری یا روستایی که در آن گواه و نمونهای از یک تمدن به خصوص، تحولی مهم یا رویدادی تاریخی، یافت میشود این ترکیب نهتنها در مورد آثار بزرگ هنری بلکه در مورد کوچکترین آثار بهجامانده از گذشته که در اثر گذشت زمان، اهمیت فرهنگی یافتهاند، به کار میرود. - منشور ونیز - .موضوع حفاظت ساختمان پل کشکان با عنایت به هدف نهایی مبانی، اصول و قوانین حفاظت به ویژه اصل رعایت حداقل دخالت، مستلزم به کار بستن سه شیوه زیر هست:
- پیشگیری از توسعه خرابیها - حفاظت پیشگیرانه -
- حفظ و نگهداشت وضع موجود بنا
- استحکامبخشی و مقاومسازی بنا
استحکامبخشی نوعی شیوه حفاظت بناست که از طریق الحاق یا کاربرد مواد چسبنده یا مصالح تقویتکننده در بنا با هدف تضمین پایداری و دوام اجزاء سازه ساختاری بنا تحقق مییابد - علیزاده، . - 16 :1389
طرح مرمت این بنا با توجه به اصول زیر ارائه شده است:
- استفاده از مصالح بوم آورد: استفاده از سنگهایی که معادن آنها در حوزه طرح میباشند منظور ملات اصلی و ملاتهای همخوان با بنا است. - عدم بازسازی بدون مدرک و سند معتبر - مرمت بنا با کمترین مداخله
- تثبیت و استحکامبخشی وضع موجود
شناخت معماری پل تاریخی کشکان
پل کشکان1 در موقعیت 47 درجه و 52 دقیقه طول شرقی و 33 درجه و 35 دقیقه عرض شمالی بر روی رودخانه کشکان واقع شده است. ارتفاع آن از سطح دریا حدود 1025 متر است - صفائی، . - 63 :1391آثار باقیمانده پل در بخش »دوره ی چگنی2« از توابع دهستان »تشکن3« و در 52 کیلومتری غرب خرمآباد قرار گرفته، و فاصله آن با شهرستان کوهدشت 35 کیلومتر است - همان،. - 63پل در محوری مستقیم به طول 285 متر و راه عبور 8 متر دو کناره شرقی و غربی رودخانه کشکان را به یکدیگر مرتبط نموده، طول کلی آن با انضمام پایههای فرعی و با احتساب دنبالهی پل حدود 340 متر است.این بنای باشکوه در محوطه »پاپل« و در دامنه کم ارتفاعی موسوم به »بان اسبی4 « ساخته شده است. با توجه به شیب عمومی زمین، ارتفاع 30 متری پل در کرانه شرقی به 16 متر در انتهای غربی کاهش یافته است. بنابراین پل کشکان یکی از مرتفعترین و بزرگترین پلهای تاریخی ایران محسوب میشودکه صرفاً عملکرد ارتباطی داشته است - همان،. - 63
پل کشکان در محور مستقیم دارای یازده پایه اصلی به طول 285 متر و دو پایه کوچک فرعی در انتهای غربی میباشد. که با احتساب پایههای فرعی و دنباله پل طول آن به 340 متر میرسد. »دو پایه کوچک فرعی اتصال پایه یک را با تپه مجاور از طریق یک رامپ نزولی برقرار کرده است.« از لحاظ ارتفاعی هم اولین پایه شرقی با حدود 30 متر بلندترین پایه پل است که هر چه رو به غرب میرویم با توجه به شیب زمین از ارتفاع پایهها کاسته میشود که در غربیترین پایه این ارتفاع به 16 متر میرسد. فاصله بین پایهها در پل کشکان در قسمت شرقی بین پایههای 10 و 11 - شکل - 20 -2 که آب همواره جریان دارد به بیشترین حد خود یعنی 27/5 میرسد.
که با وجود این فاصله زیاد کمترین پایه در مقابل جریان آب قرار میگیرد، و از طرفی از دهانه 9 به بعد که جریان آب همیشگی نیست دهانهها کوچکتر در نظر گرفته شدهاند. که از 16 متر در میانه پل تا 4/80 در دهانه فرعی انتهای غربی پل رسیده است. و هم چنین با توجه به اطلاعات کسب شده از سازمان آب منطقهای استان لرستان و دبیهای ده ساله و صد ساله و هزارساله رودخانه و ویژگیهای توپوگرافی دره مشخص میشود که در دوره تناوب طغیانهای هزارساله سطح آب تمامی عرض دره را فرا میگیرد و بر این اساس دهانههای پل تمامی عرض دره را در بر گرفتهاند.پایههای پل در هر دو جهت دارای موجشکنهای نیمدایرهای بوده و ابعاد پایههای اصلی 17 × 10 متر است. این پایهها تا محل پاکار تاق با قطعات بزرگ سنگهای تراشیدهی مکعب شکل ساخته شده و ارتفاع این بخش در تمام پایهها نسبت به سطح آب برابر است. بر روی این پایهها، تاقهای بلند و بیضوی شکل - متمایل به جناغی - پل قرار گرفته است. تاق 5 دهانهی جانب شرقی پل از
