بخشی از مقاله
چکیده
عدم توجه به ظرفیت چرای مرتع سبب تخریب پوشش گیاهی و صدمه به خاک مرتع میشود، بنابراین تعیین ظرفیت چرا اجتناب-ناپذیر است. دراین تحقیق ابتدا به روش فیزیونومیک- فلورستیک چهار تیپ گیاهی مشخص گردید - دو تیپ شمالی و دو تیپ جنوبی - ، در هرتیپ 30 پلات یک متر مربعی در مسیر ترانسکت 50 متری مستقر گردید و نمونهبرداری به روش تصادفی-سیستماتیک صورت گرفت. ظرفیت چرای مرتع برای دام نژاد کردی کردستان در حالت نگهداری تعیین شد. دامنه های شمالی به دلیل رطوبت بیشتر این دامنه ها و درنتیجه تنوع گونه ای وپوشش انبوه زیاد، میزان تولید و در نتیجه ظرفیت چرا بیشتر از دامنه های جنوبی میباشد.
مقدمه
مراتع از مهمترین منابعطبیعی هستند که منبع اصلی درآمد بعضی ازکشورها را تشکیل میدهند. از آنجا که درکشور ایران نیز مراتع مهمترین منبع تامین علوفه دامها میباشند، میتوان آنها را به عنوان یکی ازمنابع اصلی درآمد روستاییان، عشایر و دامداران به حساب آورد.دامهای موجود در مراتع کشور خارج از ظرفیت چرای مراتع می باشند، بنابراین با افزایش بهره برداران فشار بر مراتع روز به روز بیشتر شده وگیاهان خوشخوراک به دلیل فشار چرای زیاد و فرسایش خاک صدمه دیده وتخریب پوشش گیاهی به دنبال آن است، بنابراین تعیین ظرفیت چرا جهت پوشش پایدار امری حیاتی میباشد. ظرفیت چرا عبارت ازحداکثر تعداد دامی که درمرتع مشخص و در زمان معین می تواند چرا کند،بدون اینکه به کمیت وکیفیت پوشش گیاهی و سایر موارد وابسته از قبیل خاک، آب و موارد دیگرخسارتی وارد شود
ظرفیت چرا تعداد دام ازیک نوع حیوان با هدف تولید ویژه در یک واحد زمین مشخص که در دوره فصل چرایی معین نگهداری میشود .[11] یکی از اساسیترین موضوعات درمدیریت یک مرتع تعیین ظرفیت چرای آن میباشد،اصولا هدف از انجام این کار باید تعیین مقدار علوفه تولید شده در مرتع درطی دوره رویش گیاهان آن مرتع باشد. بهتر خواهد بود که مقدار تولید شده در هر ماه اندازه گیری شود و با توجه به آن اقدام به وارد کردن تعداد متناسب دام درماههای متوالی کرد. ولی از آنجایی که این امر مستلزم صرف هزینه و وقت زیادی میباشد،و با توجه به سطح مراتع عملا این امکانپذیر نیست، بنابراین درتعیین ظرفیت چرای مرتع به یک بار ارزیابی در طول فصل رویش اکتفا میشود
از آنجایی که اندازه گیری در تمام سطح مرتع به دلیل وقت و هزینه زیاد امکان پذیر نمیباشد، بنابراین در قسمتی از تیپ گیاهی که معرف تمام تیپ است نمونهبرداری صورت میگیرد. تیپ گیاهی عبارت است از قسمتی از مرتع که به لحاظ فرم رویشی و ظاهری قابل تفکیک از سایر قسمتهای مرتع باشد. - .
استودارت و همکاران [12] در برآورد ظرفیت چرا میزان ماده خشک، خوشخوراکی، نیاز روزانه دام و وضعیت مرتع را در نظر گرفته و همچنین به اهمییت کیفیت علوفه در برآورد صحیح ظرفیت چرا اشاره نمودند.مشخص کردن مقدار علوفه تولید شده درتیپ های مختلف مرتع، مشخص کردن ارزش رجحانی گونهها با توجه به نوع دام،در نظرگرفتن حد بهرهبرداری مجاز با توجه به وضعیت و گرایش منطقه درتعیین ظرفیت چرایی مرتع باید مورد توجه قرار گیرد
در حالی که تولید مرتع در حقیقت پایه واساس برای مدیریت مرتع به حساب میآید.آگاهی دقیق از میزان تولید مرتع باعث تعیین بهینه تعداد دام شده ودر نتیجه مرتع از خطرات احتمالی - فرسایش آبی،فرسایش خاکی،نابودی پوشش گیاهی، خاک و... - حفظ می شود .[9]مشخص کردن حدبهره برداری مجاز از لحاظ اینکه کمترین مقدار علوفه هدر رفته وایجاد خسارت درگیاه ننماید یکی از اصول اساسی در برنامههای مرتعداری خواهد بود.حد بهره برداری مجاز عبارت است از آن قسمت یا نسبت گیاه که می توان مورد استفاده قرار گیرد بدون آنکه سبب خسارت وصدمه در رشد وزندگی گیاه شود،وباعث کاهش رقابت آن گیاه با گیاهان دیگر شود
ملاک تعیین حدبهرهبرداریمجاز،گونه های خوشخوراک وحفظ گونه های مرغوب میباشد. بالگن و همکاران [10] پیشنهاد نمودند که در ساواناهای آفریقا، با استفاده از سه عامل تولید مرتع، حد بهرهبرداری مجاز و شاخص تخریب، ظرفیت چرای مراتع محاسبه گردد.
پاین وهمکاران [14] اعلام داشته اند که حد بهرهبرداری مجاز درشرایط مناسب 50 درصد برآورد میشود، این مقدار در گیاهان مختلف به دلیل کلاس خوشخوراکی متفاوت یکسان نمیباشد. خوشخوراکی امری نسبی است، یعنی نمیتوان بیان کرد که کیفیت یک گونه گیاهی به طور قطعی در کدام کلاس قرار دارد، این امر بستگی به اقلیم منطقه، اثرگونههای همراه و همچنین مرحلهرویشی دارد
از آنجا که مراتع یکی از منابع مهم تامینکنندهی علوفه دامها میباشد و به لحاظ اقتصادی و تنوع زیستی دارای اهمییت فراوان هستند اما امروزه شاهد سیر صعودی روند تخریب مراتع هستیم و اصلیترین دلیل تخریب، عدم رعایت ظرفیت چرا میباشد لذا در این تحقیق ظرفیت چرای مراتع حوزه حسن آباد سنندج برآورد می شود تا ازچرای مفرط جلوگیری به عمل آمده، و بر اساس نتایج به دست آمده راهکارهایی در جهت حفظ و تقویت گونه های مرغوب و خوشخوراک ارائه گردد.
مواد و روشها ویژگیهای منطقه مورد مطالعه
حوزه مورد مطالعه حسن آباد در5کیلومتری شهرسنندج قرار دارد، این منطقه در موقعیت جغرافیایی 17' 46'' ه35 تا 15' 11'' ه 35 عرض شمالی و 55' 3'' ه46 تا 57' 43'' ه46 میباشد. شکل - 1 - موقعیت منطقه مورد مطالعه را نشان میدهد.
شکل :1منطقه مورد مطالعه
